‘Phát súng trong sương mù’: nước Nga và Hồ sơ Panama
Ở thế giới đang phát triển, hiệu ứng Panama cảm nhận rõ rệt hơn tại không gian Liên Xô cũ, nơi mà, các sức căng về chính trị đã bộc lộ ở mức cao, Tập đoàn dự báo chiến lược Stratfor nhận định.
10/4 Stratfor đã đưa ra một phân tích sớm về tác động của Hồ sơ Panama đối với Nga.
Ở Nga, những cáo buộc ầm ĩ nhất về tham nhũng liên quan đến Tổng thống Vladimir Putin. Dù tên tuổi của tổng thống không xuất hiện trong bất cứ tài liệu nào trong số 11,5 triệu văn bản đã được công bố (của Hồ sơ Panama), trong đó đã xuất hiện những bạn hữu thân nhất của ông:Sergei Roldugin, Arkady Rotenberg and Boris Rotenberg.
Vốn là những người đóng thế lâu năm cho Putin trong nghiệp kinh doanh của Tổng thống, anh em nhà Rotenberg đã không gây ngạc nhiên khi được đề cập trong Hồ sơ Panama. Trong giới thượng lưu Nga, anh em Rotenberg không phải là những người thuộc nhóm ra quyết định, cho dù họ được xem là những nhân vật ở cấp cao nhất, trung thành tới mức được Putin giao ngầm thực thi những phi vụ tài chính và thương mại. Roldugin, một người chơi vi – ô –lông- xen, cũng đứng ngoài chính giới Nga. Nhưng Roldugin cũng là một trong những cộng sự được tin tưởng, ông còn là cha đỡ đầu cho con gái Putin. Theo Hồ sơ Panama, Roldugin là người đang bị buộc tội giúp tổng thống đẩy hơn 2 tỷ USD (sang offshore).
Phản ứng của Kremli đối với Hồ sơ Panama cho thấy việc công bố nó đã được (Kremli) lường trước. Hai tuần trước (khi Hồ sơ này được công bố), người phát ngôn của tổng thống Dmitry Peskov cảnh báo với báo giới rằng một đòn tiến công (thuộc loại hình chiến tranh) thông tin của phương Tây đang sắp xảy ra. nhưng không đúng sự thật. 5/4, hai ngày sau khi công bố Hồ sơ Panama, Peskov tiến thêm một bước, tố cáo Hồ sơ Panama là cuộc thao diễn của tư tưởng bài Putin (Putinphobia), tuyên bố rằng những cáo buộc (lãnh đạo chủ chốt của Nga tham nhũng) chẳng có gì mới. Thật vậy, những tố cáo (tham nhũng) nhằm vào Putin và những bạn thân nhất của ông đã xảy ra trước (predate) khi vị tổng thống này lên ngôi. Cho đến nay, các cáo buộc (tham nhũng) này bấy nay được đồng hóa (assimilate – cũng có nghĩa là tích hợp/intergrate) vào nếp nghĩ của người Nga rồi.
Peskov cũng gọi Hồ sơ Panama là một nỗ lực xói mòn nước Nga trước thềm bầu cử (Quốc hội) vào tháng 9. Ở đây nữa, cũng có một ám chỉ sự thật. Chính quyền của Putin đang lo ngại về khả năng xảy ra hoạt động chống đối ngay sau cuộc bầu cử (tháng 9/2016), trên một quy mô tương tự như cuộc bầu cử nghị viện Nga năm 2011. Trong các hoạt động chống đối năm 2011, tham nhũng trong Điện Kremli là chủ đề trung tâm. Việc lại đưa ra các cáo buộc (Kremli) tham nhũng có thể sẽ phối kết hợp với những căm hận do nền kinh tế ốm yếu, rồi đổ dầu (vào lửa) làm những chống đối lan rộng hơn.
Để làm giảm mối đe dọa của những hoạt động chống đối, Kremli đang chuyển vụ Hồ sơ Panama sang một xuất phát điểm khác. Các phương tiện truyền thông Nga và chính phủ nước này liên tục đề cập vụ Hồ sơ Panama với tư cách một đòn tiến công nữa lên nước Nga và tổng thống của nó. Sau khi phưong Tây áp đặt lệnh trừng phạt lên Nga, các làn điệu như thế được sử dụng hữu hiệu, dấy lên chủ nghĩa dân tộc trên khắp đất nước Nga. (hết tổng thuật 10/4 của Stratfor).
Việc Nga đang bàn tán trực diện hơn về offshore chưa hẳn có nghĩa rò rỉ từ Panama này đã xịt ngòi trước niềm sùng tín lãnh tụ. Khác với Nga, ở Trung Quốc offshore là cuộc chơi ngấm ngầm, ngoài quốc doanh, không được phép. Còn với Nga, “offshore” từng gần như là “quốc sách”, thậm chí còn được tham gia rầm rộ bởi các tổng công ty hàng đầu của nhà nước, chỉ chững lại vào khoảng 2013, khi có tin các “thế lực thù địch” phương Tây sắp đại chiến trận offshore.
Nhưng hình dong kỳ quặc (ma quái – theo cách diễn đạt của học giả Nga) của nền kinh tế Nga, với 95% doanh nghiệp lớn và cực lớn được điều hành từ các offshore, chắc đang giúp ai đó làm nhòe điều mà Hồ sơ Panama tố giác. Chập chờn thứ kinh tế bóng đen có dạng ‘đỉa hai đầu’ khác, cũng ngự ở các thiên đường thuế, được S. Mironov (cựu Chủ tịch Hội Đồng Liên Bang Nga, hay Thượng viện Nga, một đồng minh lâu năm của Putin) mô tả: “ …Ở các vùng offshore, tiền mặt được tập hợp để mua quan chức. Ở đó cũng tọa lạc của cái của các quan chức – tài sản được mua bằng những đồng tiền tham nhũng được” .
Rồi cuộc xung đột Crimea và cuộc khủng hoảng các đòn cấm vận bao trùm gần như mọi thứ, kể cả tuyên bố của Medvedev năm 2012, là cuộc hiện đại hóa vào đầu thế ký 21 của Nga đã đứt gánh.
Dù cũng thuộc chủ đề “kỵ húy” trên truyền thông chủ lưu (mainstream), vẫn đăng được điều tra khá kỹ về hoạt động offshore của “Putin và đồng đội”, ở Panama, Liechtenstein, quần đảo Virgin thuộc Anh…, chẳng hạn từ 2012 , nên Hồ sơ Panama không tạo hiệu ứng “thâm cung bí sử” với giới có học và những người dùng Internet Nga.
Putin và offshore
Với cách đặt tít những bài đầu tiên về Hồ sơ Panama theo kiểu: “Truyền thông đánh giá gia sản Putin khoảng 2 tỷ USD” , dường như đã phát xuất một kiểu đánh giá tài sản mới (điều tạp chí Forbes vẫn thường làm đối với chủ doanh nghiệp) nhưng đối với chính trị gia của các nước thứ ba: dùng tài sản ngoài nước (tại các công ty offshore) được thông báo trên truyền thông để đo chính khách này “giàu” (tiền của có nguồn gốc “không minh bạch”) tới cỡ nào.
Ban đầu (7/4), chính Putin gọi thông tin trong Hồ sơ Panama là vớ vẩn (чушь), điều mà một tuần sau, trong giao lưu trực tuyến, ông sẽ nhận định ngược lại (подлинные, достоверной – xác thực). Tổng thống Nga (7/4) cho rằng Hồ sơ Panama là công cụ để (ngoại bang) làm người dân Nga mất lòng tin vào chính quyền. Nhưng 14/4, ông cho rằng (dù thông tin là xác thực), có điều những người đưa tin đã cố làm cho nó trở nên rắc rối (наводят тень на плетень – dẫn dắt tin theo chủ ý riêng).
Tuy nhiên, trong cuộc gặp Trực tuyến (14/4) Tổng thống Nga đã đưa ra thông tin là báo Đức đầu tiên đưa tin về Hồ sơ Panama, tờ Süddeutsche zeitung thuộc sở hữu của Tập đoàn tài chính Mỹ Goldman Sachs, “rằng ở đâu cũng thò ra tai của những người đặt hàng (Mỹ), nhưng những cái tai (báo Đức) cũng không biết đỏ lên (везде торчат уши заказчиков» — «они торчат, но даже не краснеют). Ngay hôm sau, bí thư báo chí của Kremli đã xin lỗi báo Süddeutsche zeitung về thông tin sai lạc (Süddeutsche zeitung là “tai” của Mỹ).
Người tiết lộ rò rỉ (thường được mệnh danh là “John Doe”), hôm 6/5 cho hay: “Tôi không làm việc cho bất cứ cơ quan tình báo hay chính phủ nào, hoặc một nhà thầu nào. Quan điểm của tôi là hoàn toàn của tôi, chính tôi tự quyết định chia sẻ các tài liệu mật với Süddeutsche Zeitung và ICIJ, không nhằm mục tiêu chính trị nào”.
Các báo Nga, như Vedemosti, cho biết tổng thống nước này “tự hào” về người bạn có tên trong hồ sơ Panama, người bạn này (của Putin) đang tiêu nhiều triệu USD để mua các đàn cụ. Trong số những này có cả cây đàn trứ danh từng được Fredrich Đại đế của xứ Phổ lỗ sĩ (Prussia) chơi vào thế kỷ 17.
Giao lưu trực tuyến (14/4) Tổng thống tiết lộ người bạn này của ông (Rodolgin – em trai một người học cùng trường KGB với Putin, thời hàn vi) là một Mạnh Thường quân nghệ thuật, dù ông bạn này có cố gẳng tham gia kinh doanh nữa, nhưng đâu có kiếm được hàng tỉ USD. Và Rodolgin tiêu hết những thu nhập của mình vào việc mua những đàn cụ cho nước Nga thân yêu, đến mức “lâm vào nợ nần” , tổng thống Nga chia sẻ. Dù sau tổng thống, còn có những người đứng đầu ngành văn hóa và cả phát ngôn viên của Kremli, trên truyền thông, nhấn mạnh tinh thần vị nghệ thuật, ái quốc và những đóng góp của Rodolgin… đã không có ai giải thích, vì sao đàn balalaika chẳng hạn, đã không trở thành đồi tượng mua sắm.
‘Thấy bảo là có một người bạn của Ngài tổng thống Nga, người này (bạn Tổng thổng Nga) đã làm gì đó, là yếu tố cấu thành tội phạm tham nhũng … Cái gì nào? Thưa chả có gì sất”, tổng thống Nga nói tiếp (7/4).
Tuy nhiên, theo “hồ sơ” offshore ở Nga, ngay từ năm 2011, trên truyền thông đã xuất hiện một lá thư của một doanh nhân phải lưu vong khỏi Nga, vào năm 2010 gửi tổng thống Nga lúc đó là Medvedev.
Lá thư này, của thương nhân gốc Leningrad S. Kolesnikov, từng làm việc với những người bạn thân của Putin) nói rằng các thương gia lớn của Nga phải đóng một khoản tiền cho tổng thống (Putin), mà 35% số tiền đó sẽ được “đựng” ở các offshore. Một số báo Nga, căn cứ vào điều tra của mình, đã cho rằng “Doanh nghiệp của (nghệ sĩ) Roldugin chắc là những offshore này” .
Người đọc có thể liên hệ với nhận định của cựu Chủ tịch Hội Đồng Liên Bang Nga (nhiệm kỳ 2001 – 2011) nói vào năm 2011: “Ở các vùng offshore, tiền mặt được tập hợp để mua quan chức. Ở đó cũng tọa lạc của cái của các quan chức – tài sản được mua bằng những đồng tiền tham nhũng được”, đã nêu ở trên.
Cuối tháng 11/2011 Vladimir Putin (lúc đó là Thủ tướng) cũng thừa nhận vấn đế cảnh ngoại hóa (offshorization) là mối hiếm họa nghiêm trọng đối với chủ quyền quốc gia. Nhưng không có việc làm nào đi xa hơn lời cảnh báo này, báo Trudovay Rossia (Nước Nga lao động) nhận định năm 2013.
“Cộng hưởng”
Khối lượng lớn của các bài trên truyền thông Nga cho thấy sự quan tâm (từ khóa “Hồ sơ Panama”: панамское досье, панамское дело, панамские документы, панамский архив…) của dân cư đối với vụ này, dù Stratfor, như trên, cho rằng những khái niệm tiêu cực như “quan chức tham nhũng” đã bị trung hòa trong óc người dân. Một khi cả vợ người phát ngôn của Kremli, ông Peskov, cũng có tên trong Hồ sơ Panama, phản ứng của các quan chức, các nhân vật bị “dính” đến nay vẫn là phủ định sạch trơn kiểu “mày râu nhẵn nhụi…”, hoặc đưa ra bảo đảm lẫn nhau. Thách thức lớn đối với những nhân vật bị nêu danh trong Hồ sơ Panama là sự dính líu vào những tài sản ở nước ngoài, kiểu như offshore, của các VIP, đã được đả động không hề ít cả trước vụ “Hồ sơ Panama”, tạo nên một lưu trữ khá phong phú cho năng lực phân tích và tổng hợp, tính hệ thống vốn là thế mạnh của nghiệp vụ làng báo Nga – những gì hẳn đang làm cho những kẻ “nhúng chàm” run sợ.
Các báo Nga mới đây ghi nhận việc công bố Hồ sơ Panama đã tăng tốc quá trình nước Nga dấn vào lộ trình trao đổi quốc tế các thông tin về những người nộp thuế. 28/4, báo Komersant (Коммерсантъ) nhận xét rằng đề xuất quốc tế với nước Nga về việc này đã được đưa ra vài năm trước, nhưng Nga đã không vội, cho đến những ngày này. Các quan chức không gắn chủ trương này (nước Nga hội nhập trao đổi quốc tế các thông tin về những người nộp thuế với Panama), bảo rằng nó được Moscow thông qua đúng quy trình.
Hồ sơ Panama còn “cộng hưởng” với những dữ liệu của những tin đã đưa trên truyền thông. Chỉ riêng slon.ru đã có tới hơn 60 bài thuộc chủ đề Hồ sơ Panama, tính tới 9/5 (khoảng 45 ngày sau khi bùng lên Panamgate). Trong đó có những bài gồm cả những biểu đồ công phu, chẳng hạn chỉ đường đi của “tiền” từ một vụ điều tra vụ ăn trộm tiền ngân sách bởi luật sư Magniskyi năm 2007 (sau đó Magniskyi bắt rồi đột tử trong tù ở Moscow) chảy sang các offshore của người kéo vi-ô-lông-xen Roldugin – một bạn chí thân của tổng thống Putin (Roldugin trên truyền hình vài năm trước từng gọi Vladimir Putin là Vovka – theo kiểu trẻ con gọi nhau). Vụ Magnisky có thể xem là khởi nguồn (và căn nguyên?) của sự căng thẳng giữa Nga và phương Tây (trên đường tới sự biến Cremea), sau khi Mỹ thông qua đạo luật Magnitsky (Magnitsky act, 2012). Theo đạo luật Magnitsky act các quan tham Nga nào “diệt khẩu” những người đấu tranh chống họ, bị rơi vào danh sách “đen” của Magnitsky act, và bị đóng băng tài khoản ở Mỹ, không được phép sang Mỹ coi sóc “bất động sản” đã mua, con cái không được du học ở Mỹ…
Nghị viện châu Âu cũng ra một quyết nghị với tinh thần tương tự vào năm 2014, cấm 32 quan chức Nga không được nhập cảnh các nước EU, tài khoản của họ ở nước ngoài bị đóng băng.
Điều khoản Magnitsky act hẳn đã dẫn tới “vô sản hóa” nhiều quan chức “cổ cánh” ở Moscow, thổi bùng lên tâm lý chống phương Tây, sự kiện Krym, Đông Ukraina và những tuyên bố giận dữ về hạt nhân và đỏi hỏi “kính trọng” từ Kremli… đẩy kinh tế Nga lẫn sâu vào khủng hoảng, suy thoái triền miên.
Hiện còn cần phân tích dữ liệu từ PP để nhận định rằng Luật cấm (quan chức) có tài khoản ở nước ngoài (tháng 5/2013) của Nga liệu có khiến cho lượng tiền “chảy” ra nước ngoài từ Nga, sang ốc đảo Panama tăng, do thiên đường thuế này vốn được “tín nhiệm” về đảm bảo ẩn danh cho chủ offshore.
Trong một động thái gần nhất, 20/5, người giàu nhất trong số ứng viên của Đảng cầm quyền Nước Nga thống nhất, Đại biểu Duma Quốc gia Nga ông Mihail Slipenchuk đã quyết định rút khỏi cuộc chạy đua vào cơ quan lập pháp tối cao của nước này (Duma Viện, sẽ bầu lại vào 18/9 tới), do có tên trong Hồ sơ Panama, TASS đưa tin . Truyền thông Nga chắc đang chờ tin tương tự từ một số dân biểu khác, cũng được “báo danh” tại Hồ sơ Panama.
Lê Đỗ Huy (thuật)
