Tác giả: Nguyễn Quang Dy
Năm Giáp Thìn vừa qua và năm Ất Tỵ đã tới. Tết đến, không khí càng ô nhiễm và giao thông càng ách tắc, chưa thấy giải pháp khả thi. Nhưng vấn nạn lãng phí và ách tắc về thể chế đang được tháo gỡ. Đó là quy luật “cùng tắc biến”. Muốn vươn mình trỗi dậy trong kỷ nguyên mới, phải tinh gọn bộ máy tổ chức. Muốn cất cánh phải thoát khỏi “bẫy thu nhập trung bình” và tư duy cũ “không chịu phát triển”. Đến lúc Việt Nam phải chuyển mình, tháo gỡ ách tắc về thể chế để phát triển trước khi quá muộn.
Nước Mỹ thời Trump 2.0 cũng đang thay đổi khó lường, ít nhất là bốn năm tới. Đó là một sự trùng hợp, chứng tỏ kỷ nguyên mới đòi hỏi phải thay đổi. Nhiều người Mỹ không thích Trump, nhưng cử tri Mỹ vẫn bầu cho ông, vì Trump khéo mỵ dân và hứa hẹn thay đổi. Không phải ngẫu nhiên mà Trump đã thắng cử. Người Mỹ cũng như người Việt không chấp nhận hiện trạng, và đang đòi hỏi thay đổi. Việt Nam phải từ bỏ chủ nghĩa đặc thù (exceptionalism) và chủ nghĩa tiệm tiến (gradualism) thì mới có thể bứt phá để cất cánh.
Học thuyết Trump
Sau 2 tháng rưỡi chuyển giao quyền lực, ông Donald Trump đã trở lại Nhà Trắng với tư cách là Tổng thống thứ 47 của nước Mỹ, bất chấp việc Tòa án vẫn tiếp tục luận tội. Bài diễn văn nhậm chức của Trump không có gì mới và bất ngờ, vì trên thực tế ông đã bắt tay vào công việc tại Mar-a-Lago trước khi tuyên thệ nhậm chức. Hình như Trump sốt ruột sợ 4 năm quá ngắn, không đủ thời gian thực hiện tham vọng của mình. Nhiệm kỳ đầu diễn ra quá nhanh và kết thúc hơi đột ngột, làm ông có vẻ hụt hẫng và bức xúc.
Điều khác biệt là lễ nhậm chức không tổ chức ngoài trời như mọi khi, mà làm trong nhà vì lý do thời tiết và an ninh. Trong bài diễn văn nhậm chức, ông Trump đã dùng những lời lẽ đao to búa lớn đề cao vai trò của mình và hạ thấp vai trò của ông Biden. Trong khi ông Biden chào đón ông Trump vào Nhà trắng như “trở về nhà” thì trong bài diễn văn của mình, Trump đã dùng những lời lẽ nặng nề chỉ trích chính quyền tiền nhiệm, ngay trước mặt Biden. Nhiều người cho đó là cách hành xử lỗ mãng, thiếu phép lịch sự thông thường.
Ngay sau khi nhậm chức, Tổng thống Trump đã ký hàng trăm sắc lệnh và sa thải hàng ngàn viên chức. Trump muốn xóa bỏ mọi thứ liên quan đến Chính quyền Biden. Tám năm trước, Trump cũng muốn xóa bỏ mọi thứ liên quan đến Chính quyền Obama. Đó không chỉ là tính cách bốc đồng của Donald Trump, mà còn phản ánh tham vọng muốn cải tổ nước Mỹ như công ty của mình. Chưa bao giờ chính phủ Mỹ có tới 16 tỷ phú như hiện nay, đặc biệt là Elon Musk giàu nhất thế giới, phụ trách bộ “hiệu quả Chính phủ” (DOGE).
Theo báo chí, bài diễn văn nhậm chức của Trump có 6 điểm đáng chú ý. (1) “Trump mở ra thời hoàng kim của Mỹ” (The golden age of America begins). (2) Trump chỉ trích chính quyền trước đã làm Mỹ suy thoái và tuyên bố “sẽ chấm dứt sự suy thoái”. Sứ mệnh của ông là đảo ngược toàn bộ sự phản bội kinh khủng (horrible betrayal). (3) Trump nhắc lại vụ ám sát hụt “Tôi được Chúa cứu để làm Mỹ vĩ đại trở lại”. (4) Trump sẽ tuyên bố “tình trạng khẩn cấp” ở biên giới phía nam và khẩn cấp năng lượng”. (5) Trump sẽ đổi tên vịnh Mexico thành “Vịnh America”, kiểm soát kênh đào Panama. (6) Mỹ sẽ cắm cờ trên sao Hỏa.
Gần đây, việc Trump thắng cử và trở lại Nhà Trắng làm dư luận quan tâm đến “Học Thuyết Trump”. Vậy thực chất “Học Thuyết Trump” là gì? Theo Đại sứ Hoàng Anh Tuấn (Thế giới & Việt Nam, 20/1/2025) “Học thuyết Trump” dựa trên ba nền tảng chính: (1) Cam kết nước Mỹ trên hết (America First), tập trung vào việc bảo vệ lợi ích quốc gia Mỹ; (2) rút ra bài học từ các lần can thiệp quân sự thất bại trong quá khứ; (3) tầm nhìn về một trật tự toàn cầu mới và định hình lại các liên minh quốc tế dựa trên ý thức hệ bảo thủ.
“Học thuyết Trump” phản ánh sự thay đổi căn bản trong tư duy đối ngoại của Mỹ, bao gồm 5 thành tố chính: Một là, ưu tiên lợi ích quốc gia thông qua tự chủ kinh tế và bảo hộ thương mại. Hai là, cạnh tranh quyết liệt với các siêu cường. Ba là, xây dựng trật tự mới của thế giới phương Tây dựa trên ý thức hệ bảo thủ. Bốn là, “hòa bình dựa trên sức mạnh”. Năm là, chủ nghĩa đa phương thực dụng. Tóm lại, đó là sự kết hợp giữa lợi ích quốc gia, sức mạnh quân sự, và ý thức hệ bảo thủ, nhằm tái định hình trật tự toàn cầu có lợi cho Mỹ.
Đó là về lý thuyết, còn về thực tế, Trump hành động thế nào?
Thứ nhất, Trump có phong cách lãnh đạo quyết đoán, không ngần ngại sử dụng sức mạnh kinh tế, quân sự và ngoại giao để đạt được lợi ích quốc gia, khiến cả đồng minh lẫn đối thủ phải điều chỉnh chính sách để thích nghi và ứng phó với tình thế khó xử.
Thứ hai, tầm nhìn “nước Mỹ trên hết” (America First) của Trump nhằm ưu tiên lợi ích kinh tế, an ninh quốc gia và vai trò lãnh đạo của Mỹ, để gia tăng áp lực với cả đồng minh và đối thủ, làm thay đổi cục diện địa chính trị ngay trước khi ông nhậm chức.
Thứ ba, Trump có khả năng định hình dư luận quốc tế, dùng truyền thông xã hội để khuấy động dư luận phải tập trung vào những vấn đề mà ông muốn nhấn mạnh, như ý tưởng kiểm soát kênh đào Panama, mua Greenland, và sáp nhập Canada vào Mỹ.
Thứ tư, phong cách lãnh đạo khó đoán của Trump làm cho cả đối thủ và đồng minh bị bất ngờ và bị động đối phó. Điều đó không chỉ làm gia tăng bất ổn trong quan hệ quốc tế mà còn tạo lợi thế để Trump dẫn dắt các cuộc đàm phán ở thế thượng phong.
Theo học giả Elizabeth Economy (Hoover Institution) Trump chỉ chú trọng đến đánh thuế. Nhưng thuế chỉ là một công cụ trong một bộ công cụ lớn hơn. Muốn khôi phục chuỗi cung ứng bằng khuyến khích trực tiếp như “CHIPS & Science Act và IRA” là không đủ. Nay Mỹ và các đối tác ở Đông Á và Châu Âu vẫn làm chủ ngành bán dẫn toàn cầu, nhưng Trung Quốc đang đầu tư 150 tỷ USD trong một thập kỷ rưỡi để cố gắng đuổi kịp họ.
Elizabeth Economy lập luận rằng Mỹ nên tham gia CPTPP gồm 13 nước. Nếu Chính quyền Trump không muốn tham gia CPTPP thì phải theo đuổi các dự án thương mại có tiềm năng lớn khác nhằm làm cho Trung Quốc mất lợi thế. (America’s China Strategy Is Incomplete, Elizabeth Economy and Melanie Hart, Foreign Affairs, January 14, 2025).
Các kịch bản
Theo Đại sứ Hoàng Anh Tuấn, khu vực châu Á-Thái Bình Dương sẽ tiếp tục là tâm điểm trong chiến lược đối ngoại của chính quyền Trump 2.0. Trong bối cảnh đó, có 3 kịch bản chính, với những tác động quan trọng đối với cấu trúc quyền lực khu vực.
Kịch bản thứ nhất: Leo thang cạnh tranh chiến lược với Trung Quốc. Trung Quốc được xem là thách thức chiến lược lớn nhất của Mỹ. Chiến lược đó bao gồm cấm vận công nghệ, tăng thuế quan, và hạn chế đầu tư vào các lĩnh vực chiến lược của Bắc Kinh.
Kịch bản thứ hai: Định hình lại quan hệ với các đồng minh. Chính quyền Trump 2.0 sẽ tiếp tục vừa hợp tác vừa thúc ép các đồng minh chủ chốt như Nhật Bản, Hàn Quốc và Australia gia tăng chi tiêu quốc phòng và đóng góp nhiều hơn vào an ninh khu vực.
Kịch bản thứ ba: Căng thẳng leo thang tại các điểm nóng khu vực. Biển Đông, Eo biển Đài Loan và Bán đảo Triều Tiên sẽ tiếp tục là mấy khu vực bất ổn. Tại Biển Đông, nhiều khả năng Mỹ sẽ mở rộng và tăng cường hợp tác với các nước có tranh chấp với Trung Quốc (như Philippines và Việt Nam) để ngăn chặn các hành động quân sự hóa Biển Đông.
Các đồng minh và đối tác của Mỹ trong khu vực, đặc biệt là Nhật Bản, Hàn Quốc và Australia, sẽ phải điều chỉnh chiến lược để thích nghi. Các quốc gia ASEAN sẽ phải đối mặt với áp lực ngày càng gia tăng trong việc cân bằng giữa Mỹ và Trung Quốc.
Cạnh tranh Mỹ-Trung sẽ tiếp tục chi phối cấu trúc quyền lực khu vực và đặt ra thách thức lớn cho cả hai bên. Đối đầu Mỹ-Trung tại khu vực sẽ lâu dài và khó đoán, đòi hỏi các nước trong khu vực phải khéo léo để duy trì ổn định và cân bằng chiến lược.
Cạnh tranh Mỹ-Trung thời Chính quyền Trump 2.0 không chỉ leo thang mà còn mở rộng và sâu sắc hơn trên nhiều lĩnh vực như kinh tế, công nghệ, địa-chính trị. Nó không chỉ vì lợi ích quốc gia mà còn phản ánh cuộc đối đầu ý thức hệ giữa hai nước lớn.
Chính quyền Trump 2.0 có thể áp đặt mức thuế 60% đối với hàng hóa xuất khẩu từ Trung Quốc, gây sức ép lớn cho nền kinh tế Trung Quốc vốn tăng trưởng chậm lại do chưa phục hồi sau Covid-19, và ép các công ty Mỹ dịch chuyển khỏi Trung Quốc.
Công nghệ sẽ là đấu trường quyết liệt nhất trong đối đầu Mỹ-Trung. Trump dự kiến mở rộng lệnh cấm xuất khẩu công nghệ cao cho Trung Quốc, nhắm vào trí tuệ nhân tạo, chất bán dẫn, và mạng 5G. Trung Quốc sẽ đẩy mạnh chương trình “Made in China 2025”, đầu tư mạnh vào các lĩnh vực công nghệ lõi để tự chủ và giảm phụ thuộc vào Mỹ.
Cạnh tranh công nghệ không chỉ định hình quan hệ song phương mà còn phân cực toàn cầu, buộc các nước khác phải lựa chọn giữa hệ sinh thái công nghệ Mỹ hoặc Trung Quốc. Biển Đông có thể trở thành trung tâm cạnh tranh chiến lược, thậm chí xung đột khi hai bên cùng gia tăng các hoạt động quân sự hóa và các cuộc tập trận tự do hàng hải.
Vì vậy, các nước đồng minh của Mỹ như Nhật Bản, Hàn Quốc và một số nước Đông Nam Á sẽ phải đối mặt với sức ép từ cả hai phía, buộc họ phải cân nhắc kỹ lưỡng việc giữ cân bằng giữa lợi ích kinh tế với Trung Quốc và cam kết an ninh với Mỹ.
Nhưng Mỹ và Trung Quốc đều đối mặt với những thách thức nội tại. Mỹ tiếp tục chịu áp lực từ chia rẽ chính trị và các vấn đề kinh tế như lạm phát và nợ công, trong khi Trung Quốc phải đối mặt với tăng trưởng chậm, suy giảm về nguồn lực và dân số.
Cơ hội và thách thức
Trong bối cảnh đó, Tổng Bí thư Tô Lâm đã điện đàm với tổng thống đắc cử Donald Trump (11/11/2024). Các lãnh đạo cao nhất Việt Nam đã gửi điện mừng tới Tổng thống Trump (20/1/2025). Ngoại trưởng Bùi Thanh Sơn đã điện đàm với Ngoại trưởng mới Marco Rubio (24/1/2025). Lãnh đạo Mỹ đã nhận lời mời đến thăm Việt Nam. Ngoại trưởng Rubio ca ngợi quan hệ Việt-Mỹ là “hình mẫu tiêu biểu của quan hệ quốc tế”.
Theo Đại sứ Hoàng Anh Tuấn, “Học thuyết Trump” về đối ngoại sẽ xoay quanh nguyên tắc “America First”, thúc đẩy cạnh tranh quyết liệt với đối thủ, đồng thời yêu cầu đồng minh chia sẻ gánh nặng quốc phòng. Do đó, Trump 2.0 sẽ “đặt Việt Nam vào một tình thế vừa có thách thức vừa có cơ hội”. Trong bối cảnh đó, Việt Nam cần “thích ứng linh hoạt với học thuyết Trump để đem lại cơ hội phát triển cho Việt Nam” (Dân Trí, 21/1/2025).
Là một nhà nghiên cứu đang công tác tại Mỹ, Hoàng Anh Tuấn có điều kiện quan sát trực tiếp và phân tích những gì đang diễn ra làm cơ sở cho đối sách. Cũng như mấy bài viết cách đây tám năm về Trump 1.0, những nhận xét trong bài viết mới đây của Hoàng Anh Tuấn về Trump 2.0 là đáng suy nghĩ và đáng xem xét để có chính sách thích hợp.
Trump 2.0 sẽ làm thay đổi cục diện và gia tăng áp lực lên môi trường quốc tế và khu vực. Nói cách khác, nếu chiến tranh thương mại Mỹ-Trung gia tăng, Việt Nam sẽ đối mặt với các biện pháp bảo hộ thương mại của Mỹ. Trong bối cảnh đó, không loại trừ khả năng Mỹ đánh thuế 20% hàng nhập khẩu từ Việt Nam. Đó là một rủi ro lớn.
Tăng cường nội lực là nền tảng để Việt Nam tự cường. Việt Nam cần tập trung nâng cao năng lực sản xuất, đổi mới công nghệ và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Muốn vậy, phải đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (R&D), đặc biệt là các lĩnh vực khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học (STEM), để tạo ra nguồn nhân lực cao.
Việt Nam đang trở thành điểm đến hấp dẫn cho các tập đoàn đa quốc gia muốn tái định vị chuỗi cung ứng. Việt Nam phải tận dụng cơ hội đó để tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Muốn vậy, Việt Nam cần tập trung cải thiện hạ tầng logistics, đồng thời đơn giản hóa thủ tục hành chính để tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp.
Thúc đẩy đổi mới sáng tạo để định vị Việt Nam trong kỷ nguyên mới. Việt Nam có cơ hội trở thành trung tâm công nghệ cao trong khu vực, nhờ vào làn sóng đầu tư của các tập đoàn lớn như Nvidia, Intel, Apple, v.v… Cần có các chính sách ưu đãi để thu hút đầu tư vào R&D trong các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo (AI) và công nghệ bán dẫn.
Muốn độc lập và tự cường, Việt Nam cần xây dựng một chiến lược phát triển dài hạn với ba trọng tâm chính: Một là đa dạng hóa đối tác; Hai là phát triển công nghệ cao; Ba là nâng cao năng lực nội địa. Việt Nam cần duy trì hòa bình và ổn định để phát triển trong bối cảnh Biển Đông tiếp tục là trọng điểm trong chiến lược của các nước.
Một cuộc cách mạng
Phát biểu bế mạc Hội nghị Ban Chấp hành TƯ khoá XIII (24/01/2025), TBT Tô Lâm “xác định sắp xếp tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị đảm bảo hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả là một cuộc cách mạng”. Vì vậy, phải “kiên quyết xóa bỏ cấp trung gian”; “rà soát, sửa đổi, bổ sung các văn bản còn chồng chéo, bất cập, cản trở sự phát triển, khơi thông các điểm nghẽn, giải phóng mọi nguồn lực, tạo ra động lực mới cho phát triển”. Việc sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện các văn bản pháp luật về tổ chức và hoạt động của các cơ quan, tổ chức trong hệ thống “phải hoàn thành trong quý I/2025”.
Mục tiêu tăng trưởng năm 2025 phải đạt 8% trở lên và tăng trưởng giai đoạn 2026-2030 liên tục đạt 2 con số. Phải phấn đấu thực hiện để nước ta thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình, đến năm 2030 là nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao, đến năm 2045 trở thành nước phát triển, thu nhập cao. Tập trung đẩy mạnh 3 đột phá chiến lược, nhất là đột phá về thể chế vì đó là “đột phá của đột phá”; thực hiện tốt Nghị quyết 57 của BCT về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Phải triển khai ngay, không được để xã hội đang “kỳ vọng” trở thành “thất vọng”.
Để kiện toàn bộ máy lãnh đạo, Hội nghị Ban Chấp hành TƯ đã bầu bổ sung 03 đồng chí tham gia làm Ủy viên Ủy ban Kiểm tra Trung ương; bầu kiện toàn chức danh Chủ nhiệm Ủy ban Kiểm tra TƯ và bầu bổ sung 01 đồng chí tham gia Bộ Chính trị, và 01 đồng chí tham gia Ban Bí thư. Theo đó, ông Nguyễn Duy Ngọc, Chánh Văn phòng TƯ, đã được bầu bổ sung vào Bộ Chính trị, thay ông Trần Cẩm Tú làm Chủ nhiệm Ủy Ban Kiểm tra TƯ. Ông Trần Lưu Quang, Trưởng ban Kinh tế TƯ, được bầu bổ sung vào Ban Bí thư.
Ban Chỉ đạo Nghị quyết 18 đã ban hành Văn bản số 35/CV-BCĐTKNQ18 ngày 23/01/2025 về việc hoàn thiện phương án sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy. Phải giảm tối thiểu 20% công chức, viên chức hưởng lương từ ngân sách nhà nước. Phải trình Chính phủ dự thảo Nghị định quy định chức năng nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ trước 05/02/2025 để lấy ý kiến thành viên Chính phủ; khẩn trương tổng hợp, tiếp thu, hoàn thiện các ý kiến thành viên Chính phủ, trình Chính phủ ban hành trước ngày 10/02/2025.
Ban Chấp hành Trung ương đã họp ngày 23-24/01/2025, Quốc hội sẽ họp trong khoảng thời gian 12-17/02/2025, để thông qua các quyết định liên quan nhằm “hoạt động ngay, không có khoảng trống pháp lý, liên tục, hiệu lực, hiệu quả”. Các địa phương sẽ công bố các quyết định liên quan đến sắp xếp tổ chức bộ máy trong thời gian 18-20/02/2025. Nói cách khác, việc sắp xếp tinh gọn tổ chức bộ máy và nhân sự đang được chỉ đạo quyết liệt và cấp bách theo tinh thần “vừa chạy vừa xếp hàng”, không để mất thời gian chờ đợi.
Theo TBT Tô Lâm, khoảng 70% ngân sách nhà nước đã được chi cho lương nhân viên và các khoản chi thường xuyên của nhà nước, không còn đủ để chi cho các dự án đầu tư. “Nếu chúng ta chỉ dùng tiền để nuôi sống lẫn nhau, sẽ không còn tiền để phát triển cơ sở hạ tầng quan trọng”. Vì vậy, “đôi khi chúng ta phải uống thuốc đắng, chịu đau và cắt bỏ khối u để có một cơ thể khỏe mạnh và cường tráng”. Theo Bộ Nội vụ, hơn 100.000 việc làm sẽ bị ảnh hưởng, và cần khoảng 130 nghìn tỷ đồng ($5,1 tỷ) cho các khoản trợ cấp thôi việc.
Nguyễn Khắc Giang (ISEAS) cho rằng “đây là cuộc cải tổ hành chính đầy tham vọng nhất của Việt Nam kể từ thời Đổi mới”. Hà Nội đang cố gắng tinh giản 20% bộ máy quan liêu vốn ngày càng làm trở ngại cho việc tăng trưởng. Theo Lê Thu Hường (Crisis Group), “có một sự hội tụ đáng ngạc nhiên: cả chính phủ Việt Nam và Elon Musk đều muốn kiểm soát và cải tổ bộ máy tổ chức. Đó là mẫu số chung để hai bên hiểu nhau và đàm phán.
Quá trình đổi mới đang diễn ra ở Việt Nam phù hợp với mô hình “tám bước quản trị sự thay đổi” của John Kotter (Leading Change, 1998), trong đó quan trọng nhất là tạo ra sự cấp bách (urgency). Nhưng sự quyết liệt mang tính cách mạng trong đổi mới đang diễn ra còn phù hợp với lý thuyết “thay đổi quản trị” của Garry Hamel (The Future of Management, 2007). Nói cách khác, đổi mới 2.0 ở Việt Nam có sở về lý luận và thực tiễn.
Công nghệ cao cần dân trí cao
Theo Google, Việt Nam có tiềm năng lớn để phát triển AI, có thể mang lại gần 80 tỷ USD. Hiện nay, Việt Nam đứng thứ 2 trong 6 nước Đông Nam Á có khả năng khởi nghiệp AI, trở thành điểm đến hấp dẫn cho các doanh nghiệp AI. Gần đậy, nhiều nước muốn hợp tác biến Việt Nam thành trung tâm đổi mới sáng tạo, có hệ sinh thái AI vào năm 2030.
Theo báo chí, trong buổi tọa đàm bên lề Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) lần thứ 55 tại Davos, nguyên phó thủ tướng Đức Philip Rosler, nay là đại sứ danh dự Việt Nam tại Thụy Sỹ, nói rằng: hiện nay là thời điểm tốt nhất để đầu tư vào Việt Nam, vì “đúng cơ hội, đúng thời điểm, đúng quốc gia”. Ông Rosler nhấn mạnh những yếu tố chủ chốt là “chính trị ổn định, môi trường đầu tư hấp dẫn, dân số trẻ với 100 triệu người, thích công nghệ, học vấn cao, thông minh, làm việc chăm chỉ, và đặc biệt là có tinh thần doanh nghiệp cao”.
Ông Philip Rosler có vai trò quan trọng để kết nối Việt Nam với quốc tế. Những gì ông nói phản ánh đúng cơ hội và tiềm năng, nhưng chưa đề cập đến thách thức và rủi ro. Việt Nam chưa công nghiệp hóa và dân trí chưa cao. Muốn phát triển với tốc độ hai con số là một thách thức rất lớn, đòi hỏi một đội ngũ kỹ sư và chuyên gia có tay nghề cao và dân trí cao. Việt Nam thiếu cả hai. Muốn nhảy cóc bỏ qua giai đoạn quá độ là một thách thức.
Theo kỹ sư Dương Ngoc Thái, Cisco là một công ty công nghệ có giá trị vốn hóa lớn nhất thế giới vào năm 2002. Cisco đến Việt Nam từ năm 1998, và việc đầu tiên họ đã làm là mở trung tâm đào tạo. Những người đã học công nghệ Cisco thường chỉ muốn dùng hàng Cisco. Kết quả là Cisco gần như độc quyền thị trường thiết bị mạng tại Việt Nam trong suốt nhiều năm sau đó. Nói cách khác, đó là chiến lược thâu tóm thị trường (lock-in).
Oracle cũng làm tương tự để thâu tóm thị trường, phụ thuộc vào Oracle Database. Chiến lược của họ gồm ba bước: một là tạo ra ngôn ngữ lập trình PL/SQL trong Oracle Database. Hai là tạo ra các công nghệ như Oracle Forms, Oracle ADF hay Oracle APEX. Ba là cung cấp miễn phí tất cả công nghệ kể trên, dùng quảng cáo và đào tạo để thâu tóm thị trường. Kết quả là rất nhiều phần mềm quản trị doanh nghiệp phụ thuộc vào Oracle Database.
Có thể tóm tắt chiến lược của Oracle và Cisco bằng lock-in để buộc khách hàng phải sử dụng sản phẩm của họ. Đó là chiến lược quen thuộc của các tập đoàn công nghệ, bao gồm Nvidia. Nvidia mở trường đào tạo AI ở Việt Nam để tạo ra một triệu kỹ sư AI, theo công nghệ AI của Nvidia. Nếu Oracle có Oracle Forms thì Nvidia có CUDA, giúp lập trình viên phát triển các sản phẩm AI trên nền tảng chip Nvidia. Đó là con át chủ bài để lock-in.
Theo Thái, Việt Nam hiện nay không có nhiều lựa chọn. Từ điện toán đám mây đến AI, cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam muốn tăng khả năng cạnh tranh thì vẫn cần dùng những sản phẩm tốt nhất thế giới. Nhưng sản phẩm Nvidia sẽ không thể tốt nhất mãi được. Vì vậy, một chiến lược lock-in hiệu quả có thể khiến Việt Nam vẫn phải sử dụng hàng của Nvidia trong vài chục năm tiếp theo, kể cả khi Nvidia không còn là lựa chọn tốt nhất.
Tóm lại, tất cả các tập đoàn công nghệ đều muốn làm chủ platform như làm chủ “đất sàn”. Ai muốn xây gì thì xây, họ đều hưởng lợi. Microsoft có Windows và Azure, Google có Android và Chrome, Apple có iPhone, Amazon có AWS… Đó là lý do Facebook muốn làm metaverse, thậm chí đổi tên thành Meta, vì Mark Zuckerberg không muốn xây nhà trên đất người khác. Đó cũng là lý do Nvidia phát hành CUDA miễn phí và xây “nhà máy AI”.
Nói cách khác, các đối tác sẽ giúp Nvidia bán được nhiều GPU, vì CUDA chỉ chạy trên GPU của Nvidia và GPU của Nvidia chỉ có hiệu năng tốt nhất khi dùng với CUDA. Chiến lược này giúp Nvidia thành công rực rỡ, đang lock-in cả thế giới, chứ không riêng gì Việt Nam. Các công ty thường sử dụng chiêu bài “biến hàng bổ trợ thành đồ chợ” để chiếm thị trường và giảm ảnh hưởng của đối thủ. Cuộc chiến AI lần này cũng không ngoại lệ.
Lời cuối
Mỹ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam. Việt Nam tiếp tục đứng thứ 3 về thâm hụt thương mại với Mỹ, chỉ sau Trung Quốc và Mexico. Theo số liệu mới nhất của US Census Bureau (7/1) Việt Nam xuất khẩu sang Mỹ $124,8 tỷ trong khi chỉ nhập khẩu $10,9 tỷ, tính đến hết tháng 11/2024. Thâm hụt thương mại vượt $113 tỷ là mức cao nhất trong 11 tháng. Rủi ro càng thêm trầm trọng do đồng tiền Việt Nam giảm mạnh gần đây.
Mỹ đang theo dõi chặt chẽ vì Việt Nam nằm trong “danh sách giám sát”. Washington giám sát ngoại hối và đe dọa áp thuế lên đến 20% đối với tất cả các hàng hóa nhập khẩu vào Mỹ. Việc kiểm soát các hoạt động nhằm theo dõi việc thao túng tiền tệ này sẽ được chuyển giao cho Chính quyền Trump. (Thâm hụt thương mại của Mỹ với Việt Nam tăng lên mức kỷ lục mới khi ông Trump sắp trở lại Nhà Trắng, VOA, January 8, 2025).
Năm 2025 là năm then chốt (pivotal) khi Việt Nam đứng trước cơ hội để vươn mình “hóa rồng” trong kỷ nguyên mới. Nhưng năm mới cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro và thách thức khó lường, nếu không vượt qua được thì Việt Nam sẽ tụt hậu và “hóa rắn”, không thể cất cánh. Vì vậy, việc sắp xếp tổ chức bộ máy tinh gọn để tháo gỡ các nút thắt về thể chế mang tính cách mạng và đột phá. Cải cách thể chế là trụ cột quan trọng nhất mà Bộ KHĐT và World Bank đã nghiên cứu và khuyến nghị từ năm 2016, trong Báo cáo “Việt Nam 2035”.
————————
Tham khảo
-
- Phát biểu bế mạc của TBT Tô Lâm tại Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá XIII, Chinhphu.vn, 24/01/2025
- Đại sứ Hoàng Anh Tuấn dự báo chính sách của Tổng thống Trump, Thế giới & Việt Nam, 20/1/2025; Thích ứng linh hoạt với “Học thuyết Trump: Cơ hội phát triển của Việt Nam, Hoàng Anh Tuấn, Dân trí, 21/01/2025
- Hai bài học chiến lược, Dương Ngọc Thái, 15/12/2024; Nvidia: Việt Nam nên làm gì? Dương Ngọc Thái, 23/12/2024
- Câu chuyện đầu năm: Đổi mới tư duy quản trị, NQD, 25/01/2017; Thay đổi tư duy và hệ quy chiếu để phát triển, NQD, 22/09/2022; Đến lúc Việt Nam phải thay đổi, NQD, 08/10/2022
- Thâm hụt thương mại của Mỹ với Việt Nam tăng lên mức kỷ lục mới khi ông Trump sắp trở lại Nhà Trắng, VOA, January 8, 2025
- China’s Year in Review, James Palmer, Foreign Policy, December 24, 2024
- 5 Predictions for China in 2025, James Palmer, Foreign Policy, December 31, 2024
- Know Your Rival, Know Yourself, Jude Blanchette and Ryan Hass, Foreign Affairs, January 7, 2025
- America’s China Strategy Is Incomplete, Elizabeth Economy and Melanie Hart, Foreign Affairs, January 14, 2025
- Chinese politics enters a potentially stormy year, Katsuji Nakazawa, Nikkei Asia, January 16, 2025
- Trump Inauguration Address, Washington, D.C, January 20, 2025
- The Trump-Biden-Trump Foreign Policy, Richard Fontaine, Foreign Affairs, January 20, 2025.
