Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy
Các quan chức Israel cho biết đã tiến hành một cuộc “tấn công phủ đầu” quy mô lớn vào các cơ sở hạt nhân của Iran. Nhiều vụ nổ đã được ghi nhận tại Tehran, thủ đô Iran. Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) cho biết vũ khí hạt nhân “trong tay Iran là mối đe dọa sống còn đối với Israel.” Mỹ vẫn đang cố gắng đàm phán nhằm hạn chế khả năng sản xuất vũ khí hạt nhân của Iran. Israel đã đóng cửa không phận và ban bố tình trạng khẩn cấp vì lo ngại Iran đáp trả.
Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) xác nhận Israel đã tấn công vào cơ sở hạt nhân chính của Iran ở thành phố Natanz. Cơ quan giám sát hạt nhân của LHQ cho biết đang liên lạc với chính quyền Iran để theo dõi mức độ phóng xạ và sẽ giám sát chặt chẽ tình hình. Hôm thứ Năm, IAEA tuyên bố Iran không còn tuân thủ nghĩa vụ không phổ biến vũ khí hạt nhân — lần đầu tiên trong gần 20 năm.
Truyền thông nhà nước Iran đưa tin Hossein Salami, chỉ huy Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC), đã thiệt mạng trong cuộc tấn công của Israel. Một quan chức cấp cao khác, cùng hai nhà khoa học hạt nhân và ít nhất 12 dân thường, cũng được cho là đã tử vong. IRGC, lực lượng dưới quyền lãnh tụ tối cao Ayatollah Ali Khamenei, là thế lực đứng sau chương trình hạt nhân của Iran trong gần 40 năm qua.
Mỹ khẳng định không tham gia vào các cuộc không kích nhằm vào Iran. Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio cho biết Israel tin rằng cuộc tấn công là “cần thiết cho phòng vệ chính đáng.” Ông kêu gọi Iran “không nhắm vào” lợi ích hoặc nhân sự Mỹ, và nhấn mạnh ưu tiên hàng đầu của Washington là bảo vệ binh lính của mình trong khu vực. Song Iran đã thề sẽ trả đũa mạnh mẽ cả Israel và Mỹ.
Giá dầu thô tăng vọt sau cuộc tấn công, đạt mức cao nhất trong nhiều tháng. Hợp đồng tương lai West Texas Intermediate (WTI), chuẩn giá dầu của Mỹ, tăng 10%. Vị trí của Iran ở phía bắc eo biển Hormuz có thể cho phép nước này phong tỏa phần lớn lượng dầu xuất khẩu từ Iraq, Kuwait, và Ả Rập Saudi nếu muốn.
Thị trường chứng khoán châu Á lao dốc trong phiên giao dịch đầu ngày khi nhà đầu tư cân nhắc các tác động kinh tế. Chỉ số Nikkei 225 của Nhật giảm 1,4%; Kospi của Hàn Quốc giảm 1%. Hợp đồng tương lai cổ phiếu Mỹ cũng giảm hơn 1%. Ngược lại, một số tài sản trú ẩn an toàn lại tăng giá. Giá vàng tăng khoảng 1%; trái phiếu chính phủ Mỹ cũng tăng.
Hãng hàng không Air India xác nhận 241 người đã thiệt mạng trong vụ tai nạn máy bay Boeing 787-8 Dreamliner ở Ahmedabad, một thành phố phía tây bắc Ấn Độ. Một hành khách sống sót. Nhiều người dưới mặt đất cũng là nạn nhân. Chuyến bay đi sân bay London Gatwick đã rơi ngay sau khi cất cánh. Sự việc xảy ra đúng lúc tình hình của Boeing đang cải thiện sau nhiều vụ tai nạn và sự cố an toàn gần đây.
TIÊU ĐIỂM
Người tiêu dùng Mỹ tỏ ra bi quan
Chỉ số niềm tin tiêu dùng, được Đại học Michigan công bố vào thứ Sáu, dự kiến sẽ cho thấy người dân Mỹ đang không lạc quan về nền kinh tế. Tâm lý lạc quan sụt giảm kể từ tháng 1, khi Donald Trump nhậm chức. Nhiều khả năng chỉ số này sẽ tiến gần đến mức thấp kỷ lục từng ghi nhận giữa năm 2022 — thời điểm lạm phát tăng vọt.
Một số nhà kinh tế lo ngại khảo sát của Michigan sẽ bị tác động bởi chia rẽ đảng phái, vì các cử tri Dân chủ không ưa ông Trump có thể trả lời theo hướng tiêu cực quá mức. Song nhìn chung thì tâm lý u ám dường như là thật. Người Mỹ đang lo lắng về việc giá cả sẽ tăng cao do cuộc chiến thuế quan mà ông Trump khởi xướng. Họ cũng sợ mất việc nếu chi phí của doanh nghiệp tăng.
May mắn thay, dữ liệu tiêu cực từ khảo sát này chưa lan sang nền kinh tế thực. Doanh số bán lẻ vẫn khá ổn định. Tỷ lệ thất nghiệp vẫn thấp, cho thấy các doanh nghiệp chưa sa thải nhiều lao động. Có lẽ nước Mỹ đang bước vào một “vibecession” — tình trạng suy thoái tồn tại trong tâm lý nhưng không có thật.
Kế hoạch của Pháp cho Gaza
Diễn đàn Hòa bình Paris, một sáng kiến do tổng thống Emmanuel Macron khởi xướng từ năm 2018, sẽ họp vào thứ Sáu với mục tiêu cụ thể: kêu gọi “Giải pháp Hai Nhà nước” cho xung đột giữa Israel và Palestine. Đây không phải là hội nghị ngoại giao, dù ông Macron sẽ có bài phát biểu. Các đại biểu đến từ “xã hội dân sự,” bao gồm các tổ chức nhân đạo, luật sư, nhóm nữ quyền, và tổ chức phi chính phủ. Họ sẽ thảo luận cách xây dựng một nhà nước Palestine khả thi trong khi vẫn đảm bảo an ninh cho Israel.
Mục tiêu là tạo áp lực lên các lãnh đạo trong khu vực trước một sự kiện của Liên Hợp Quốc tại New York vào ngày 17 tháng 6, đồng tổ chức bởi Pháp và Ả Rập Saudi. Hội nghị đó sẽ tập trung vào cách triển khai giải pháp hai nhà nước. Tháng 5 vừa rồi, Pháp, Anh và Canada đã tuyên bố cam kết công nhận nhà nước Palestine. Song kể từ đó, dấu hiệu do dự — cùng với sự phản đối từ Mỹ — đã làm suy yếu khả năng đạt được tuyên bố chung.
Hỗn loạn quanh các cuộc truy quét nhập cư ở Mỹ
Chưa rõ các nỗ lực trục xuất của Donald Trump có đem lại nhiều kết quả hay không, nhưng chúng đã tạo ra hàng loạt vụ việc gây tranh cãi. Thứ Sáu sẽ là thời điểm quan trọng cho hai trường hợp nổi bật. Kilmar Abrego Garcia, người bị trục xuất nhầm về một nhà tù ở El Salvador trước khi Tòa án Tối cao ra lệnh đưa anh ta trở lại Mỹ, sẽ ra hầu tòa tại Tennessee vì cáo buộc buôn lậu người nhập cư trái phép. Trong một vụ khác, thẩm phán đã yêu cầu chính quyền trả tự do cho Mahmoud Khalil, người bị bắt giam chờ trục xuất vì tham gia biểu tình ủng hộ Palestine, nhưng hoãn lệnh cho đến thứ Sáu để chờ chính quyền kháng cáo.
Hiện nay một tranh cãi mới đang chiếm trọn sóng truyền hình. Các cuộc truy quét nhập cư tại Los Angeles vào tuần trước đã dẫn đến biểu tình, khiến ông Trump điều động vệ binh quốc gia và lính thủy đánh bộ. Các binh sĩ này được điều động không nhằm trấn áp biểu tình, mà để làm gương cho California. Thống đốc Gavin Newsom đã khởi kiện, và hôm nay thẩm phán đã quyết định lệnh điều quân của ông Trump là vi hiến.
Tranh luận về trợ tử trở lại Quốc hội Anh
Hôm nay các nghị sĩ Anh sẽ tiếp tục xem xét một dự luật quan trọng có thể hợp pháp hóa trợ tử cho một số người mắc bệnh nan y tại Anh và xứ Wales. Dự luật này được hậu thuẫn bởi một nhóm nghị sĩ đa đảng và chiến dịch vận động mạnh mẽ từ công chúng. Dù đã vượt qua giai đoạn xem xét tại ủy ban, dự luật vẫn đang gây chia rẽ. Người ủng hộ cho rằng đây là lựa chọn nhân đạo; trong khi người phản đối cảnh báo về nguy cơ làm suy yếu các biện pháp bảo vệ người dễ tổn thương.
Cuộc tranh luận tại Quốc hội diễn ra trong bối cảnh một số nghị sĩ thay đổi lập trường — khoảng một tá người đã chuyển từ ủng hộ hoặc trung lập sang phản đối. Nhưng bấy nhiêu là chưa đủ để ngăn cản dự luật, vốn đã vượt qua lần đọc thứ hai vào tháng 11 với đa số ủng hộ là 55 phiếu. Cuộc bỏ phiếu quyết định nhiều khả năng sẽ diễn ra vào ngày 20 tháng 6. Nếu được thông qua, Anh và xứ Wales sẽ gia nhập hàng ngũ các nền dân chủ tự do đã hợp pháp hóa trợ tử. Pháp đang xem xét, và Scotland cũng đang cân nhắc. Nếu thất bại, cuộc cải cách xã hội gây tranh cãi nhất trong nửa thế kỷ qua sẽ quay lại vạch xuất phát.
