Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy
Donald Trump đã gợi lên khả năng thay đổi chế độ tại Iran sau khi Mỹ tiến hành các cuộc tấn công vào cơ sở hạt nhân của nước này. “Nếu CHẾ ĐỘ hiện tại không thể LÀM CHO IRAN VĨ ĐẠI TRỞ LẠI, thì tại sao lại không thay đổi chế độ???,” ông Trump viết trên Truth Social, nền tảng mạng xã hội của ông. Trước đó, phó tổng thống Mỹ J.D. Vance đã nói chính quyền không muốn thay đổi chế độ và mong muốn bắt đầu đàm phán với Iran.
Song Iran có vẻ không muốn đàm phán. Tổng thống Iran, Masoud Pezeshkian, nói Mỹ “sẽ phải chịu hậu quả cho hành động hiếu chiến” và Iran “sẽ không bao giờ đầu hàng trước bắt nạt và áp bức.” Ali Akbar Velayati, cố vấn cao cấp của Đại Giáo chủ Ali Khamenei, tuyên bố “sẽ không còn chỗ đứng nào” cho Mỹ trong khu vực và cảnh báo các quốc gia khác cũng sẽ trở thành “mục tiêu hợp pháp” nếu giúp Mỹ.
Iran đã đáp trả bằng loạt tên lửa nhắm vào Israel, khiến ít nhất 86 người bị thương, theo giới chức địa phương. Đáp lại Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) cho biết họ đã bắt đầu tấn công các mục tiêu ở miền tây Iran. Ngoài ra, Israel cũng thông báo đã tìm thấy thi thể của ba người bị Hamas bắt cóc trong cuộc tấn công ngày 7 tháng 10.
Một kẻ đánh bom liều chết đã tấn công một nhà thờ Chính thống giáo Hy Lạp ở vùng ngoại ô Damascus, làm ít nhất 13 người thiệt mạng. Chính quyền Syria cho biết thủ phạm là thành viên của tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS), nhưng chưa có bên nào đứng ra nhận trách nhiệm. Đây là vụ đánh bom liều chết đầu tiên kể từ khi Bashar al-Assad, cựu tổng thống độc tài của Syria, bị lật đổ vào tháng 12 bởi Ahmed al-Sharaa, thủ lĩnh của một nhóm dân quân Hồi giáo.
Reuters đưa tin rằng đại diện của cả 32 thành viên NATO, dự kiến nhóm họp vào thứ Ba, đã đồng ý với mục tiêu chi tiêu quốc phòng bằng 5% GDP trước năm 2035. Thủ tướng Tây Ban Nha Pedro Sánchez từng phản đối bản dự thảo ban đầu, nhưng ngôn ngữ mơ hồ trong bản sửa đổi mới sẽ cho phép ông lập luận rằng Madrid không cam kết với mục tiêu đó.
Chính phủ Campuchia tuyên bố ngừng nhập khẩu nhiên liệu từ Thái Lan và khuyến cáo công dân không nên đến nước láng giềng này. Quan hệ giữa hai nước đã xấu đi kể từ khi một binh sĩ Campuchia thiệt mạng trong cuộc đấu súng tại biên giới vào tháng trước. Một số người Thái đã kêu gọi thủ tướng Paetongtarn Shinawatra từ chức sau khi lộ ra thông tin bà chỉ trích quân đội trong một cuộc gọi với cựu thủ tướng Campuchia Hun Sen.
Chính quyền Thổ Nhĩ Kỳ đã bắt giữ một nhà báo với cáo buộc đe dọa tổng thống Recep Tayyip Erdogan, theo truyền thông địa phương. Tội của ông Fatih Altayli là đã phát biểu rằng 70% người dân Thổ Nhĩ Kỳ không muốn ông Erdogan làm tổng thống trọn đời, vì vậy “ông ấy sẽ không bao giờ được phép làm như vậy.” Ông Erdogan đang gia tăng đàn áp bất đồng chính kiến. Chính phủ cũng đã bỏ tù Ekrem Imamoglu, thị trưởng Istanbul, một đối thủ chính trị của ông.
Con số trong ngày: 80%, là mức giảm di cư ròng vào New Zealand so với đỉnh điểm cuối năm 2023.
TIÊU ĐIỂM
Sàn chứng khoán Hồng Kông hồi sinh
Các công ty Trung Quốc đang đổ xô tới Hồng Kông để phát hành cổ phiếu. Tính đến tháng 5, họ đã huy động được gần 10 tỷ USD thông qua các đợt chào bán, đưa thành phố này trở thành ứng viên hàng đầu cho vị trí trung tâm gọi vốn lớn nhất thế giới trong năm nay — một sự hồi sinh mạnh mẽ sau giai đoạn sụt giảm kéo dài. Các sàn giao dịch đại lục hiện đã trở nên khó tiếp cận hơn, do các cơ quan quản lý hạn chế niêm yết mới và chỉ ưu tiên một vài ngành chiến lược. Gần đây, Trung Quốc tỏ ra cởi mở hơn trong việc cho phép các công ty gọi vốn ở nước ngoài qua hình thức niêm yết thứ cấp, giúp Hồng Kông trở thành điểm đến dễ dàng nhất để tiếp cận nguồn vốn. Cho đến nay, các nhà đầu tư toàn cầu vẫn bày tỏ sự quan tâm mạnh mẽ.
Vào thứ Hai, Sanhua Intelligent Controls, một tập đoàn hệ thống sưởi ấm của Trung Quốc, sẽ lên sàn Hồng Kông. Nhưng nhìn chung cơn sốt này có thể nhanh chóng lắng xuống. Cuộc chiến thương mại giữa Trung Quốc và Mỹ có thể làm giảm nhu cầu, cũng như các lo ngại về an ninh quốc gia. Một hãng xe có liên kết với Huawei — tập đoàn công nghệ đang chịu nhiều lệnh trừng phạt từ phương Tây — đang lên kế hoạch niêm yết thứ cấp. Hãng này có thể là quá rủi ro cho các nhà đầu tư từ Mỹ.
Iran sẽ làm gì tiếp theo?
Sau khi Mỹ tấn công ba cơ sở hạt nhân của Iran vào sáng Chủ nhật, nhiều câu hỏi đã được đặt ra. Một là mức độ thiệt hại đối với chương trình hạt nhân của Iran. Hai là Iran sẽ trả đũa ra sao và bằng cách nào. Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi đã thề sẽ gây ra “hậu quả vĩnh viễn.” Iran có thể tấn công Mỹ, các đồng minh của Mỹ trong khu vực, hoặc gây thiệt hại kinh tế bằng cách chặn eo biển Hormuz — nơi một phần ba lượng dầu vận chuyển bằng đường biển đi qua. (Giá dầu được dự đoán sẽ tăng mạnh khi thị trường mở cửa.)
Một câu hỏi khác là liệu cuộc tấn công có thúc đẩy Iran đẩy mạnh chương trình hạt nhân mà Mỹ và Israel tìm cách phá hủy hay không. Bất kỳ kịch bản nào trong số này cũng có thể kéo Mỹ vào một cuộc chiến kéo dài khác ở Trung Đông. Chính quyền Trump hy vọng các lãnh tụ thần quyền của Iran sẽ chấp nhận thất bại, nuốt giận, và quay lại bàn đàm phán. “Tên đầu gấu Trung Đông giờ phải làm hòa,” Donald Trump tuyên bố.
Nam Cực có thể trở thành điểm nóng tiếp theo
Vào thứ Hai, các đại biểu từ 58 quốc gia sẽ về Milan để tham dự Hội nghị Tham vấn Hiệp ước Nam Cực lần thứ 47. Hiệp ước này, được thiết lập từ năm 1961, quy định Nam Cực là một khu vực phi quân sự dành riêng cho nghiên cứu khoa học. Hiệp ước không có cơ quan thực thi và chỉ có thể sửa đổi nếu được tất cả các bên đồng thuận.
Trật tự mong manh đó đang có dấu hiệu rạn nứt. Khi biến đổi khí hậu khiến việc tiếp cận các tài nguyên khổng lồ ở Nam Cực dễ dàng hơn, nhiều người lo ngại Nga và Trung Quốc đang chuẩn bị khai thác mỏ. Họ đã tiến hành khảo sát địa chấn ở các khu vực được cho là giàu dầu mỏ, khí đốt và khoáng sản, dưới danh nghĩa nghiên cứu. Cả hai nước cũng nhiều lần ngăn chặn mở rộng bảo tồn biển, còn Nga bị cáo buộc đánh bắt trái phép. Ngoài ra, các bên ký kết vẫn còn chia rẽ về cách quản lý làn sóng du lịch tăng mạnh.
Trong khi đó, Mỹ — từng là bên thực thi chủ chốt của hiệp ước — có vẻ đang lạnh nhạt dần. Mỹ được cho là chưa gửi bất kỳ tài liệu chính sách nào trước hội nghị. Các nhà ngoại giao hy vọng Milan có thể khơi dậy lại tinh thần hợp tác. Nếu không, trật tự tại Nam Cực sẽ tiếp tục tan chảy.
Ghi hình vũ trụ
Đài Quan sát Vera Rubin, nằm ở Chile và được chính phủ Mỹ tài trợ, sở hữu chiếc máy ảnh lớn nhất từng được chế tạo. Nó chụp ảnh độ phân giải cực cao của toàn bộ bầu trời nam bán cầu cứ mỗi ba hoặc bốn đêm. Trong vòng mười năm, nó sẽ tạo ra bản ghi hình tua nhanh dài nhất từ trước tới nay về vũ trụ. Vào thứ Hai, Rubin sẽ công bố những bức ảnh đầu tiên. Đến cuối dự án, nó sẽ tạo ra lượng dữ liệu lớn hơn cả tổng số từ ngữ từng được viết ra trong lịch sử nhân loại.
Các đài quan sát thông thường chỉ chụp ảnh chi tiết các mảng nhỏ của bầu trời. Chúng chỉ có thể ghi lại các vật thể chuyển động nhanh hoặc hiện tượng thoáng qua nếu may mắn hướng đúng máy ảnh vào đúng thời điểm. Nhưng Rubin sẽ chụp toàn bộ bầu trời. Dự kiến nó sẽ phát hiện hơn 40 tỷ ngôi sao, thiên hà, siêu tân tinh và các vật thể vũ trụ chưa từng được biết đến. Nó cũng sẽ theo dõi sự chuyển động và thay đổi của chúng. Các nhà vũ trụ học sẽ dùng dữ liệu đó để giải mã các bí ẩn về vật chất tối và năng lượng tối.
