Nguồn: James Palmer, “A Distracted Washington Is a Win for Beijing”, Foreign Policy, 24/06/2025
Biên dịch: Tạ Kiều Trang
Trung Quốc sẵn lòng rút lui ở Trung Đông để có thể thách thức Mỹ ở những khu vực quan trọng hơn.
Tiêu điểm tuần này: Trung Quốc phản ứng trước các cuộc không kích của Mỹ vào Iran; Tổng thống Đài Loan bắt đầu chuỗi hoạt động diễn thuyết gây tranh cãi; Bản án cho kẻ hiếp dâm hàng loạt tại Anh thu hút nhiều sự chú ý tại Trung Quốc.
Trung Quốc phản ứng trước cuộc xung đột ở Trung Đông
Không có gì bất ngờ khi Trung Quốc lên án cuộc tấn công của Mỹ nhằm vào Iran cuối tuần qua, sau khi đã đưa ra những chỉ trích tương tự nhằm vào Israel hồi tuần trước. Trung Quốc bày tỏ sự ủng hộ đối với một “lệnh ngừng bắn thực sự” giữa Iran và Israel, nhưng khả năng Trung Quốc sẽ cung cấp những khoản hỗ trợ đáng kể cho Iran là rất thấp.
Cuộc xung đột đang diễn ra đã kéo theo những nỗ lực ngoại giao Mỹ – Trung khác thường. Hôm Chủ nhật, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio công khai kêu gọi Bắc Kinh gây áp lực buộc Tehran không đóng eo biển Hormuz. Việc duy trì eo biển này thông suốt là vì lợi ích của Trung Quốc: Trung Quốc là khách hàng mua dầu quan trọng của Iran, với khoảng 50% tổng nguồn cung dầu mỏ phải đi qua eo biển này.
Sau khi tuyên bố một lệnh ngừng bắn đã đạt được vào hôm thứ Hai, Tổng thống Mỹ Donald Trump khoa trương đó là “Vinh dự lớn lao” của ông khi góp phần tạo điều kiện để Iran tiếp tục bán dầu sang Trung Quốc, đồng thời bày tỏ mong muốn Trung Quốc cũng sẽ mua “thật nhiều” dầu từ Mỹ.
Mối quan hệ Trung Quốc – Iran ở một cấp độ bao quát hơn được xây dựng trên nền tảng hai bên đều theo đuổi chủ nghĩa thực dụng, cùng với quan điểm theo hướng xét lại trật tự toàn cầu, đan xen là nỗi ám ảnh chung về sức mạnh của Mỹ. Mối quan hệ này được củng cố thông qua những chuyến thăm trao đổi thường xuyên của các quan chức và sỹ quan quân đội cấp cao. Tất cả tạo nên một liên minh vững chắc đến bất ngờ.
Dù vậy, Iran vẫn đóng vai trò tương đối thứ yếu trong chiến lược của Trung Quốc. Những nước láng giềng như Campuchia và Myanmar mới thiết yếu hơn với Trung Quốc, phần vì Bắc Kinh dự đoán họ sẽ phải cạnh tranh với Washington để giành vị thế thống trị trong khu vực. Dù Trung Quốc đã có những bước đi thăm dò nhằm thiết lập một sự hiện diện mang tính chiến lược toàn cầu, nhưng những nỗ lực này vẫn rất nhỏ bé so với lượng thời gian và tiền bạc mà Trung Quốc đã đổ vào các khu vực gần sân nhà.
Hy sinh lợi ích của người Iran cũng có thể mang lại lợi ích cho Trung Quốc về lâu dài. Trong quá khứ, việc Mỹ quay lại “vũng lầy” địa chính trị Trung Đông đã từng mang lại lợi ích cho Trung Quốc. Ví dụ điển hình là cuộc xâm lược Iraq của Mỹ vào năm 2003. Trước tháng 9/2001, chính quyền Tổng thống Bush đầu nhiệm kỳ vốn vẫn đang tập trung vào những thách thức chiến lược do Trung Quốc đặt ra, đặc biệt là sau vụ va chạm trên không buộc một máy bay do thám của Mỹ phải hạ cánh ở Hải Nam.
Trong thập niên 2010, các học giả và các nhà chiến lược Trung Quốc từng nhiều lần nói với tôi, cuộc chiến chống khủng bố của Mỹ đã “mua cho Trung Quốc một thập kỷ”, nhờ Washington dồn hết sự chú ý và nguồn lực vào Trung Đông và Afghanistan.
Cuộc chiến chống khủng bố đã định hình con đường nghề nghiệp của nhiều chuyên gia Mỹ, do đó cũng đã tạo nên những tác động hệ thống khó nhận thấy lên các tổ chức của Mỹ: có chuyên môn đáng kể về Trung Đông nhưng lại tương đối yếu về Trung Quốc. Đây là một trong những yếu tố khiến Washington (cùng các cơ quan báo chí truyền thông Mỹ) trở lại với Trung Đông dù cho lợi ích chiến lược của Mỹ ở đó đã bị thu hẹp.
Dưới thời Tổng thống Mỹ Barack Obama, Trung Quốc ở vị trí ưu tiên thấp hơn so với các tham vọng khác về chính sách đối ngoại, trong đó bao gồm thoả thuận hạt nhân với Iran và sự trỗi dậy của nhà nước Hồi giáo tự xưng ở Trung Đông. Chính quyền Trump nhiệm kỳ đầu phần lớn tránh xa các xung đột ở Trung Đông, và đó là một trong những lý do tại sao những người theo đường lối cứng rắn với Trung Quốc lại nổi lên trong giới hoạch định chính sách Mỹ. (Và cũng nhờ vào việc Mỹ khi đó đã giảm nhu cầu nhập khẩu dầu từ vùng Vịnh).
Tuy nhiên, cuộc tấn công ngày 7/10/2023 của Hamas nhằm vào Israel đã kéo Mỹ trở lại khu vực, và giờ đây, căng thẳng giữa ông Trump với Iran đang có nguy cơ tái diễn sự việc. Trung Quốc dường như sẵn sàng để người đồng minh xa xôi bị một chút tổn hại, miễn là Mỹ tiếp tục điều chuyển nguồn lực ra khỏi Đông Á để chống đỡ cho cuộc chiến của Israel.
Bắc Kinh sẵn lòng để Washington đóng vai trò trung gian quyền lực ở Trung Đông, nhờ đó mà Trung Quốc có thể thách thức Washington ở những địa hạt quan trọng hơn.
Tin tức được quan tâm
Diễn ngôn Đài Loan. Trung Quốc đã phản ứng dữ đội sau khi Tổng thống Đài Loan Lại Thanh Đức hôm Chủ Nhật đã nói rằng Đài Loan “dĩ nhiên là một quốc gia” tại chặng dừng chân đầu tiên trong chuỗi hoạt động diễn thuyết trên toàn quốc. Ông Lại từ lâu là người ủng hộ mạnh mẽ cho nền độc lập của Đài Loan, dù cho ông đã có phần tiết chế giọng điệu kể khi lên nắm quyền vào năm ngoái.
Một người phát ngôn Trung Quốc chế nhạo những bài diễn văn của ông Lại là đầy rẫy “những lời gian dối, xảo trá, thù địch và khiêu khích”. Nhiều khả năng Trung Quốc sẽ đáp trả bằng một số màn phô diễn uy lực; họ đã gia tăng các hành động xâm nhập vùng biển và vùng trời Đài Loan tính đến thời điểm hiện tại trong năm nay.
Vụ án hiếp dâm hàng loạt. Tuần trước, một kẻ hiếp dâm hàng loạt mang quốc tịch Trung Quốc bị kết án tù chung thân ở Anh. Zou Zhenhao, một nghiên cứu sinh 28 tuổi, bị kết tội với 11 cáo buộc hiếp dâm 10 phụ nữ, trong đó có 7 người ở Trung Quốc, nhưng được cho là vẫn còn nhiều nạn nhân khác.
Vụ án được bàn tán nhiều trên ứng dụng Tiểu Hồng Thư nổi tiếng, đồng thời thu hút sự chú ý của những người kiểm duyệt mạng. Có thể vì Zou xuất thân từ một gia đình khá giả ở Quảng Đông, nhưng khả năng cao hơn là vì nhà chức trách bận tâm về quan điểm rằng cảnh sát Anh bắt được một kẻ phạm tội mà cảnh sát Trung Quốc bỏ lọt.
Công nghệ và Kinh doanh
Trái phiếu địa phương. Bắc Kinh trở thành chính quyền địa phương đầu tiên ở Trung Quốc dùng trái phiếu phục vụ cho mục đích đặc biệt (special-purpose bonds) để hỗ trợ cho quỹ đầu tư tổng hợp của chính quyền. Trước đây, theo luật năm 2019, loại trái phiếu này chỉ được phát hành dành riêng cho một số dự án hạ tầng cụ thể. Những khu vực khác cũng đang thử nghiệm sử dụng loại trái phiếu này để trả nợ tồn, hoặc chi trả lương và lương hưu.
Thay đổi cách thức chính quyền địa phương làm tài chính đã trở thành một ưu tiên kể từ khi bong bóng bất động sản Trung Quốc sụp đổ, bởi trước đó, các chính quyền địa phương phụ thuộc vào nguồn thu từ việc bán đất cho các nhà phát triển bất động sản.
Trái phiếu phục vụ cho mục đích đặc biệt, ra mắt vào năm 2015, là một công cụ có sức mạnh tiềm năng, nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro khiến các lãnh đạo địa phương quá tập trung vào các dự án lớn thay vì thúc đẩy tiêu dùng hộ gia đình.
Gian lận ngành xe hơi. Theo Reuters, một xu hướng kỳ lạ, được gọi là “xe cũ nhưng chưa đi dặm nào”, đang nổi lên ở Trung Quốc, nơi các công ty – với sự tiếp tay của chính quyền địa phương – bán những chiếc xe mới cho các nhà xuất khẩu xe dưới mác “xe đã qua sử dụng”, sau đó chúng sẽ được bán ra nước ngoài. Điều này giúp xin giấy phép xuất khẩu dễ dàng hơn. Làm vậy cũng giúp các công ty báo cáo nhiều doanh số hơn, còn chính quyền địa phương thì ghi nhận doanh số góp vào GDP gấp đôi giá trị thực – một lần khi bán xe cho bên xuất khẩu, và thêm một lần nữa khi xe được bán ra nước ngoài.
Ngành công nghiệp xe hơi Trung Quốc vừa có tính chất đổi mới cao, vừa sản xuất dư thừa lớn; các hãng xe điện từng sa vào một cuộc chiến giá cả khốc liệt suốt nhiều năm và thường bán lỗ. Với nhiều công ty, đẩy mạnh doanh số nhiều khi còn quan trọng hơn cả kiếm lợi nhuận, bởi vì những công ty chiến thắng trong cuộc chiến giá cả cuối cùng sẽ trở thành “con cưng” của chính phủ.
Tuy nhiên, các nhà sản xuất đã lên tiếng kêu gọi ngừng cuộc chiến giá, còn giới chức thì ngày càng lo ngại chất lượng xe đang phải chịu ảnh hưởng.
