Nguồn: Katsuji Nakazawa, “Xi Jinping faces delicate balancing act over Trump meeting,” Nikkei Asia, 30/10/2025
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
Vị lãnh tụ tối cao muốn kéo dài quyền lực nhưng vẫn chưa hoàn tất việc cải tổ nhân sự.
Tại một cuộc họp quan trọng của Đảng Cộng sản Trung Quốc hồi đầu tháng này, chính quyền của lãnh tụ tối cao Tập Cận Bình đã nhắc lại mục tiêu “cơ bản đạt được hiện đại hóa theo đường lối xã hội chủ nghĩa” vào năm 2035. Có thể nói đây là cách Tập nói rằng ông có ý định kéo dài thời gian cầm quyền của mình sau năm 2027.
Hội nghị Trung ương 4 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa 20 vừa được tổ chức tại Bắc Kinh từ ngày 20 đến ngày 23/10. Đứng đầu chương trình nghị sự là kế hoạch 5 năm lần thứ 15, trong đó đề ra các chính sách phát triển kinh tế – xã hội đến năm 2030.
Cuộc họp diễn ra chỉ vài ngày sau khi Bộ Quốc phòng Trung Quốc bất ngờ tuyên bố khai trừ khỏi đảng chín quan chức quân sự cấp cao vì lý do tham nhũng.
Trong số những người bị trục xuất có Hà Vệ Đông, Phó Chủ tịch Quân ủy Trung ương, và Miêu Hoa, cựu Ủy viên kiêm Chủ nhiệm Bộ Công tác Chính trị Quân ủy Trung ương.
Quân ủy Trung ương là cơ quan quân sự cấp cao nhất giám sát Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc. Điều đáng nói là Tập không tận dụng cơ hội này để thể hiện quyền lực tại Hội nghị Trung ương 4 và bổ nhiệm các thành viên mới để lấp đầy các vị trí bị trống sau cuộc thanh trừng.
Trước đây, vào tháng 10/2017, tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ 19, Tập từng tuyên bố rằng Trung Quốc “về cơ bản sẽ đạt được hiện đại hóa theo đường lối xã hội chủ nghĩa vào năm 2035.”
Mục tiêu đầy tham vọng này về cơ bản là định hướng Trung Quốc bắt kịp và vượt qua Mỹ về kinh tế và quân sự vào năm 2035. Thời hạn ban đầu là năm 2049, kỷ niệm 100 năm thành lập “nước Trung Quốc mới,” tức Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa.
Trong chuyến thăm Nhật Bản vào tháng 11/2017, Hà Nghị Đình, cố vấn chính sách của Tập và Hiệu phó Trường Đảng Trung ương, đã xác nhận với các nhà lập pháp Nhật Bản rằng năm mục tiêu đã được đẩy lên sớm hơn khoảng 15 năm.
Bằng việc tuyên bố mục tiêu mới vào năm đó, Tập đã phô trương sức mạnh của mình với Tổng thống Mỹ Donald Trump, người vừa nhậm chức vào đầu năm 2017. Vào thời điểm đó, không nhiều người có thể dự đoán rằng tuyên bố này sẽ làm rạn nứt quan hệ Mỹ-Trung.
Thật không may, động thái của Tập đã gióng lên hồi chuông báo động trong chính quyền Trump, châm ngòi cho cuộc thương chiến Mỹ-Trung diễn ra một năm sau đó. Trump đơn giản là không đời nào chịu im lặng làm ngơ trước nanh vuốt sắc nhọn.
Cũng trong năm 2018, Tập đã thành công trong việc sửa đổi hiến pháp Trung Quốc để cho phép Chủ tịch nước phục vụ nhiều hơn hai nhiệm kỳ 5 năm.
Bốn năm sau, Tập giành được nhiệm kỳ Tổng Bí thư Đảng thứ ba chưa từng có tiền lệ tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ 20. Sau đó, ông tiếp tục đắc cử nhiệm kỳ Chủ tịch nước thứ ba tại kỳ họp thường niên của Đại hội Đại biểu Nhân dân Toàn quốc (Quốc hội) Trung Quốc vào tháng 03/2023.
Cuộc đối đầu giữa Mỹ và Trung Quốc đã leo thang sau khi Trump trở lại Nhà Trắng trong nhiệm kỳ thứ hai vào tháng 1 năm ngoái.
Hội nghị Trung ương 4 được tổ chức vào tuần trước đã nhấn mạnh sự cần thiết phải cơ bản hiện đại hóa xã hội chủ nghĩa vào năm 2035. Điều này phản ánh ý định của Tập trong việc tìm kiếm nhiệm kỳ thứ tư làm Tổng Bí thư tại Đại biểu Nhân dân Toàn quốc lần thứ 21 của đảng vào năm 2027.
Trong lúc Tập tiến lên phía trước, lịch sử cho chúng ta nhiều lý do để thận trọng. Trung Quốc hiện vẫn giữ lại những tàn dư của thời kỳ kinh tế kế hoạch hóa xã hội chủ nghĩa, bao gồm việc xây dựng các kế hoạch 5 năm về phát triển kinh tế xã hội.
Tuy nhiên, các mục tiêu được nêu trong những kế hoạch này có thể khiến các nhà lãnh đạo thất bại.
Ngay cả Mao Trạch Đông, nhà sáng lập Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, cũng từng phải từ chức Chủ tịch nước để nhận trách nhiệm về thất bại của Đại Nhảy Vọt, chiến dịch được phát động vào năm 1958 với khẩu hiệu bắt kịp các nước phương Tây về mặt kinh tế, đặc biệt là Anh, nền kinh tế lớn thứ hai vào thời điểm đó. Đáng tiếc, chiến dịch đã kết thúc trong thất bại vào năm 1962.
Trong một nước đi thảm họa, những nông dân được khuyến khích sản xuất thép đã bỏ hoang đất nông nghiệp. Kết quả là hàng chục triệu người chết đói.
Thời khắc quyết định vận mệnh của Tập sẽ là tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ 21, dự kiến diễn ra vào năm thứ hai của kế hoạch 5 năm lần thứ 15.
Trong khi chờ đợi, một thử thách khác sẽ đến ngay hôm nay, khi Tập chuẩn bị gặp Trump bên lề hội nghị thượng đỉnh Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu Á-Thái Bình Dương APEC tại Hàn Quốc. Đây sẽ là cuộc đàm phán trực tiếp đầu tiên giữa hai bên kể từ khi chính quyền Trump thứ hai nhậm chức.
Trong cuộc điện đàm hôm thứ Hai 27/10 với Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio, Vương Nghị, nhà ngoại giao hàng đầu kiêm Ngoại trưởng Trung Quốc, đã gửi đi một tín hiệu tích cực liên quan đến khuôn khổ của một thỏa thuận thương mại tiềm năng, đạt được tại các cuộc đàm phán cấp bộ trưởng Mỹ-Trung ở Kuala Lumpur.
Theo Bộ Ngoại giao Trung Quốc, Vương Nghị nói với Rubio rằng có thể giải quyết những khác biệt thông qua đối thoại, cũng như ổn định và thúc đẩy quan hệ song phương.
Vương có lẽ đã dịu giọng khi nói với người Mỹ vì tình hình kinh tế khó khăn mà Trung Quốc đã cố gắng vượt qua suốt nhiều năm.
Cho đến khoảng năm 2020, các viện chính sách lớn trên toàn cầu vẫn dự đoán Trung Quốc sẽ vượt qua Mỹ để trở thành nền kinh tế lớn nhất thế giới vào nửa cuối những năm 2020. Nhưng nền kinh tế Trung Quốc vẫn đang trong tình trạng trì trệ sau sự sụp đổ dần dần của bong bóng bất động sản bắt đầu vào năm 2021. Cuộc đối đầu thương mại với Mỹ cũng đã kìm hãm nền kinh tế này.
Một thông cáo được thông qua tại Hội nghị Trung ương 4 quy định rằng đến năm 2035, “sức mạnh kinh tế, năng lực khoa học và công nghệ, năng lực quốc phòng, sức mạnh tổng hợp quốc gia, và ảnh hưởng quốc tế của Trung Quốc đều sẽ mạnh hơn đáng kể.”
Đó là một mục tiêu dễ thay đổi và Bắc Kinh có thể dễ dàng tuyên bố đã đạt được mục tiêu này vào năm 2035, không giống như mục tiêu đầy tham vọng là bắt kịp và vượt qua Mỹ về cả kinh tế và quân sự vào năm đó.
Thông cáo cũng quy định rằng tổng sản phẩm quốc nội (GDP) bình quân đầu người của Trung Quốc “sẽ ngang bằng với một nước phát triển trung bình” vào năm 2035 và “hiện đại hóa xã hội chủ nghĩa về cơ bản sẽ được hiện thực hóa” vào thời điểm đó.
Lại là một mục tiêu dễ thay đổi. Việc Trung Quốc có thể đạt được mục tiêu GDP bình quân đầu người hay không phụ thuộc vào định nghĩa “nước phát triển trung bình” của họ. Trung Quốc cuối cùng có thể tuyên bố đã đạt được mục tiêu. Nhưng sẽ khó để nước này đạt được một kết quả thuyết phục trên trường quốc tế.
Cũng tại Hội nghị Trung ương 4, chính quyền Tập một lần nữa đẩy mạnh chiến dịch chống tham nhũng mang dấu ấn của ông, chủ yếu nhắm vào Quân Giải phóng Nhân dân, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của “an ninh quốc gia,” một thuật ngữ tượng trưng cho thời đại của Tập.
Ngay cả phe Phúc Kiến, vốn là nòng cốt của phe Tập trong Quân Giải phóng Nhân dân, cũng sụp đổ và biến mất sau khi các thành viên chủ chốt của phe này, bao gồm cả Hà Vệ Đông và Miêu Hoa, bị thanh trừng.
Ngay sau Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ 20 vào tháng 10/2022, Quân ủy Trung ương có bảy thành viên. Nhưng con số này đã giảm xuống còn bốn sau một loạt các cuộc thanh trừng làm rung chuyển Quân Giải phóng Nhân dân.
Cựu Bộ trưởng Quốc phòng và Ủy viên Quân ủy Trung ương Lý Thượng Phúc đã bị thanh trừng vào năm 2023. Bốn thành viên Quân ủy Trung ương hiện tại là Chủ tịch Tập và ba sĩ quan mặc quân đội – Trương Hựu Hiệp, Trương Thăng Dân, và Lưu Chấn Lập.
Hà Vệ Đông là sĩ quan quân đội cấp cao thứ hai sau Trương Hựu Hiệp. Quan trọng hơn, ông cũng là một trong 24 ủy viên Bộ Chính trị, giống như Trương, một đồng minh lâu năm của Tập.
Nhiều người tin rằng Tập sẽ thể hiện quyền lực của mình tại Hội nghị Trung ương 4 bằng cách bổ nhiệm các quan chức quân sự mà ông yêu thích vào các ghế còn trống trong Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương, nhưng ông đã không làm vậy.
Trong hội nghị lần này, Trương Thăng Dân được thăng chức làm Phó Chủ tịch Quân ủy Trung ương để kế nhiệm Hà Vệ Đông bị thất sủng.
Nhưng số lượng thành viên Quân ủy Trung ương vẫn không đổi ở mức bốn, với ba ghế vẫn còn trống.
Đáng chú ý hơn là: Trương Thăng Dân không được bổ nhiệm làm Ủy viên Bộ Chính trị.
Lý do tại sao Tập không – hoặc không thể – bổ nhiệm bất kỳ thành viên mới nào vào Bộ Chính trị hoặc Quân ủy Trung ương vẫn còn là điều bí ẩn.
Nhưng việc Bộ trưởng Quốc phòng Đổng Quân, người nhậm chức từ cuối năm 2023, vẫn chưa trở thành ủy viên Quân ủy Trung ương đã không còn là bí ẩn nữa. Nói đơn giản thì ông chưa giành được sự tín nhiệm của Tập.
Tại Hội nghị Trung ương 4, Ban chấp hành Trung ương Đảng cũng thay thế 11 trong số khoảng 200 ủy viên chính thức bằng các ủy viên dự khuyết, nhưng không hề có quan chức quân sự nào trong số họ.
Điều này xảy ra ngay cả khi tám trong số chín quan chức quân sự bị thanh trừng gần đây vì tham nhũng – bao gồm cả Lâm Hướng Dương, một thành viên chủ chốt khác của phe Phúc Kiến – đều là thành viên chính thức của ủy ban.
Cuộc đàn áp của chính quyền Tập đối với Quân Giải phóng Nhân dân vẫn đang tiếp diễn, phản ánh sự ngờ vực sâu sắc của nhà lãnh đạo đối với quân đội.
Sự sụp đổ và biến mất của phe Phúc Kiến đã cho thấy chính sách táo bạo của Tập: sẵn sàng thanh trừng ngay cả những phụ tá thân cận nếu họ dính líu đến hành vi sai trái nghiêm trọng.
Sự sụp đổ của phe Phúc Kiến có thể là một diễn biến đáng mừng đối với các quan chức quân sự không thuộc phe Tập, nhưng đồng thời, điều này cũng khiến họ lo sợ mình có thể là nạn nhân tiếp theo.
Tập một lần nữa thể hiện ý định kéo dài quyền lực của mình sau năm 2027. Nhưng ông vẫn phải điều chỉnh cán cân quyền lực phức tạp và mong manh trong quân đội hùng mạnh, vì vậy, cuộc chiến chính trị của ông sẽ còn tiếp tục đến tận năm 2027.
Katsuji Nakazawa là nhà báo và biên tập viên cấp cao của Nikkei, hiện sinh sống tại Tokyo. Ông đã dành bảy năm làm phóng viên thường trú ở Trung Quốc và sau đó trở thành trưởng văn phòng Trung Quốc. Ông đã nhận Giải Nhà báo Quốc tế Vaughn-Ueda năm 2014.
