Biên dịch: Việt Xuân
Trung Quốc giám sát Tân Cương bằng những thiết bị kỹ thuật cao khi cho rằng mỗi người dân đều có thể là kẻ khủng bố. Các nhân viên an ninh cũng giám sát mỗi bước đi của các phóng viên.
“Welcome to Kashgari!”, viên cảnh sát vừa nói một câu toàn tiếng Anh, vừa nhìn vào mắt chúng tôi và cười vui vẻ.
Anh ta và ba đồng nghiệp Trung Quốc khác đến tiền sảnh khách sạn để nói với chúng tôi những điều chúng tôi được viết về Kashgar. Tốt nhất là chỉ ở trong những khu vực dành cho khách du lịch và trong bất cứ trường hợp nào cũng không được chụp ảnh cảnh sát, anh ta nhắc nhở.
Tôi được giới thiệu với một người từ cơ quan tuyên truyền của đảng cộng sản. Anh ta được hướng dẫn làm mọi việc để chuyến đi của chúng tôi thu được kết quả. Anh ta không cần lấy số điện thoại của chúng tôi.
Nhưng chúng tôi cũng không cần điều đó. Trong ba ngày tiếp theo đồng nghiệp của anh ta luôn luôn có mặt: người có thể nhìn thấy, người lẩn sau bụi cây, đôi khi ngồi đọc báo trong ki ốt hay ngồi trong ô tô không có biển đăng kí.
Họ không nói chuyện với chúng tôi nhưng nhìn thấy tất cả. Và đó chỉ là một biểu hiện nhỏ của những gì xảy ra hàng ngày đối với người dân ở đây mà chúng tôi được nếm trải.
Nửa triệu dân Kashgar không giống như ở các thành phố khác của Trung Quốc. Kashgar thuộc vùng tự trị Tân Cương, nơi có khoảng 12 triệu người Uyghurs, một trong những dân tộc thiểu số đông nhất ở Trung Quốc.
Hiện nay, Trung Quốc giám sát vùng này cứ như bất cứ người dân nào ở đây cũng đều có thể là kẻ khủng bố. Cảnh sát bắt người không cần lý do chính đáng và theo một báo cáo của Liên Hiệp Quốc ước tính, khoảng 1 triệu người Uyghurs đã bị đưa vào trại. Họ bị bắt phải ca ngợi Trung Quốc và từ bỏ tôn giáo của mình.
Trung Quốc bác bỏ cáo buộc tẩy não, nhưng thừa nhận có việc giáo dưỡng người Uyghurs. Nhưng dĩ nhiên Trung Quốc không hề thích được hỏi về Tân Cương.
“Chúc buổi tối tốt lành”, viên cảnh sát mỉm cười và nói.
Chuông điện thoại reo, khi người lái taxi thả chúng tôi xuống trước một điểm du lịch nổi tiếng nhất của Kashgar.
“Tôi đưa họ đến khu phố cổ”, người lái xe nói qua micro điện thoại.
Nơi này của Kashgaria không giống như ở Trung Quốc, mà như trong câu chuyện Ngàn lẻ một đêm. Kiến trúc của nó gợi lên cho chúng ta rằng đây là một thành phố ốc đảo rất cổ, cách biên giới phía tây của Trung Quốc vài trăm ki-lô-mét. Còn từ đây đến thủ đô Kabul của Afghanistan gần hơn tới Bắc Kinh gấp bốn lần.
Thế nhưng, Trung Quốc muốn chúng tôi biết rõ chúng tôi đang ở đâu.
Mặt chính tất cả của các ngôi nhà đều treo cờ đỏ Trung Quốc. Có một tòa nhà hai tầng tôi có thể đếm được 17 lá cờ đỏ và những tòa nhà tiếp theo cũng có số lượng tương tự. Đường phố kéo dài như một luồng sáng đỏ.
Trên một đường phố chính, dưới cầu và trên các ngôi nhà treo những tấm áp phích khổng lồ khuếch trương tư tưởng và hình ảnh của Chủ tịch Tập Cận Bình.
Một phần của thành cổ gần như bị san phẳng, nhưng một phần được phục chế để thu hút khách du lịch như một công viên theo chủ đề lạ lẫm mà ở đó du khách có thể chiêm ngưỡng phong cảnh con đường tơ lụa Kashgar đẹp kỳ lạ.
Văn hóa của người Uyghur được giới thiệu ở đây như Trung Quốc muốn: đồ ăn có vị cay bán trong các quán bán đồ thịt nướng, nho khô và hoa quả bán trong các quầy nhỏ. Những người đàn ông đội trên đầu những chiếc mũ truyền thống của người Uyghur.
Người Uyghur Trung Á bề ngoài dễ phân biệt với người Hán từ Trung Quốc. Phần lớn người dân sống ở Kashgar vẫn là người Uyghur, mặc dù Trung Quốc đã và đang đưa các sắc dân khác đến Tân Cương ngày càng nhiều hơn. Hiện nay, số người Hán sống ở đây đã lên đến 40%.
Những chiếc camera giám sát chĩa vào cả khách du lịch người Trung Quốc lẫn những người Uyghur già đang ngồi trước các nhà hàng. Cảnh sát canh giữ các cánh cửa đóng phía sau họ. Đường phố ban ngày vắng vẻ. Nhiều cửa hàng dường như đã đóng cửa một thời gian dài.
Chen, một thương gia về hưu từ Thượng Hải đang ngó nghiêng đường phố với câu lạc bộ nhiếp ảnh.
“Chúng tôi đến đây vì đây là thành phố đa dạng nhất về dân tộc thiểu số của Trung Quốc. Cảnh ở đây thật đẹp”, Chen nói.
Anh ta nói rằng anh cũng mang theo một chiếc máy bay chụp ảnh và thấy tiếc khi không được dùng nó ở đây.
“Vì lý do gì đó mà ở đây không được chụp ảnh bằng thiết bị này”, Chen ngạc nhiên nói.
Chúng tôi nói với nhau một lát về Phần Lan và ánh sáng cực quang nơi xứ bắc, sau đó chia tay.
Ngay sau khi Chen đi được một đoạn, một người đàn ông từ cơ quan tuyên truyền mà tôi đã gặp ở khách sạn tiến đến gần anh ta.
Chúng tôi nhanh chóng biết được rằng những người theo dõi chúng tôi chất vấn tất cả những ai gặp và nói chuyện với chúng tôi, từ người bán hàng hay người qua đường mà chúng tôi tiếp cận để hỏi đường.
Những người theo dõi đợi chúng tôi mỗi buổi sáng ở tiền sảnh khách sạn, đứng ở cửa các nhà vệ sinh công cộng và đi xe buýt cùng với chúng tôi. Ở các quảng trường đông đúc vào buổi chiều tối, họ đứng sau lưng chúng tôi. Họ chụp ảnh chúng tôi khi chúng tôi qua các điểm kiểm soát và xem trong máy ảnh của chúng tôi có hình của cảnh sát không. Nếu có thì họ sẽ bắt chúng tôi phải xóa.Thật khó để có thể có được một cuộc phỏng vấn đáng tin cậy và người được phỏng vấn cũng khó có thể an toàn sau khi được phỏng vấn.
Trên lý thuyết, Trung Quốc chào đón các nhà báo quốc tế, nhưng ở Tân Cương, quyền tự do tác nghiệp khác với ở Bắc Kinh: bị theo dõi và nghe ngóng.
Trung Quốc biện minh cho việc kiểm soát Tân Cương là để ngăn chặn khủng bố. Việc kiểm soát bắt đầu tăng lên kể từ năm 2010 khi Trung Quốc tham gia cuộc chiến chống khủng bố.
Năm 2014, một làn sóng tấn công khủng bố bùng nổ ở Trung Quốc và nhà cầm quyền cho rằng thủ phạm là người Uyghur. Vụ tấn công nổi tiếng bằng dao được biết đến rộng rãi trên thế giới xảy ra ở một nhà ga tàu hỏa ở Côn Minh, miền nam Trung Quốc.
Những vụ tấn công đó đã tạo lý do cho Trung Quốc kiểm soát chặt hơn người Uyghur ở Tân Cương. Theo Tổ chức Ân xá Quốc tế hàng loạt trại tập trung cải tạo được thiết lập vào thời gian này.
Trung Quốc nghi ngờ những người thuộc các dân tộc thiểu số và lo sợ tư tưởng ly khai có thể lan rộng. Vì thế chính quyền siết chặt kiểm soát ở Tây Tạng cũng như ở Tân Cương. Chủ nghĩa ly khai, theo Trung Quốc, là một trong ba lực lượng thù địch, cùng với chủ nghĩa cực đoan và khủng bố. Theo Trung Quốc tất cả những hành động của họ ở Tân Cương là nhằm ngăn chặn sự lan rộng các tư tưởng đó.
Tân Cương cũng là một vùng quan trọng về mặt kinh tế của Trung Quốc. Ở đây có dầu hỏa và gas, đồng thời nó là một cửa ngõ quan trọng trên tuyến đường tơ lụa mới đến vùng Trung Á. Vì thế đảng cộng sản dùng mọi biện pháp hà khắc để ngăn chặn tỉnh này tuột khỏi tầm kiểm soát của chính quyền trung ương.
Ở quảng trường phố cổ, một hướng dẫn viên du lịch đang giới thiệu với khách du lịch Trung Quốc chương trình yêu nước được tổ chức như thế nào ở đây vào mỗi ngày thứ hai hàng tuần.
“Đây là điểm bán vé, nơi mà tất cả mọi người đến đây đều phải tham dự”, người hướng dẫn viên nói oang oang qua chiếc loa cầm tay. Anh ta giải thích cho nhóm du khách rằng mỗi người dân mang đến một chiếc ghế nhỏ của nhà mình. Sau khi mua vé xong tất cả ngồi xuống để lắng nghe nhà chức trách nói về những ưu việt của chế độ chính trị Trung Quốc và chính sách, đường lối của đất nước.
“Ở đây người ta nhấn mạnh đến việc giáo dục lòng yêu nước”, anh ta nói.
Những điểm bán vé với hoạt động như vậy đã được đề cập đến trong báo cáo của tổ chức Theo dõi Nhân quyền là nhằm đối phó với tình hình ở Tân Cương. Một báo cáo khái quát được công bố vào tháng Chín đã tiến hành phỏng vấn hàng chục người Uyghur.
Theo báo cáo của một người được phỏng vấn, những người có mặt ở các điểm mua vé được ghi lại và bị trừng phạt nếu vắng mặt. Các buổi thuyết giảng còn yêu cầu cấm các thành viên gia đình mình làm lễ hay đọc kinh Cô ran. Nếu người nào không tuân thủ sẽ bị bắt đưa vào trại cải tạo.
Vào tháng Tám, một tiểu ban của Liên Hiệp Quốc ước tính rằng có khoảng 1 triệu người đã bị bắt vào trại cải tạo bí mật ở Tân Cương. Như thế có nghĩa là gần như mười người Uyghurs sống ở đây có một người bị bắt vào trại cải tạo.
Ủy ban Liên hiệp Quốc về Xóa bỏ phân biệt chủng tộc (UN Committee on the Elimination of Racial Discrimination) mô tả Tân Cương như một “nhà tù trá hình khổng lồ”. Ngoài ra, vị Phó chủ tịch của Ủy ban còn nói rằng khoảng 2 triệu người bị buộc phải vào trại cải tạo, nơi họ bị cải đạo.
Những người Uyghur được Tổ chức Theo dõi Nhân quyền và Ân Xá Quốc tế phỏng vấn cho hay trong trại cải tạo họ phải học đường lối truyên truyền của đảng cộng sản, hát các bài hát ca ngợi đảng và học chữ Hán. Nói tiếng mẹ đẻ Uyghur sẽ bị phạt và việc hành đạo Islam bị cấm.
“Chúng tôi phải học hát bảy ngày. Người nào không chịu học sẽ không được nhận đồ ăn trong cả bảy ngày”. Một người trốn thoát từ trại nói trong báo cáo của tổ chức Theo dõi Nhân quyền. Rất ít người được phỏng vấn biết lý do bị buộc phải vào trại. Ở trong trại, họ cũng không biết bao giờ thì được ra.
Những người trốn thoát kể về những bức hại về thể xác và tinh thần. Những người ốm không được chăm sóc và nhiều người bị đánh đập. Nhiều người được phỏng vấn nói rằng họ từng tìm cách tự tử. Một số khác kể rằng họ bị tra tấn khi bị giam giữ, không cho ngủ bằng cách bị trói vào những chiếc ghế bằng sắt có tên “con hổ”.
“Đó không phải là nơi xóa bỏ tư tưởng cực đoan. Nó là nơi gieo rắc thù hận và tẩy rửa bản sắc của người Uyghur”, một người thoát khỏi trại tên Abdusalam Muhemet nói trong một cuộc phỏng vấn với báo New York Times.
Giống như Muhemet, phần lớn những người dám chia sẻ những gì họ trải qua trong trại cải tạo hiện nay đều sống ở nước ngoài. Nhiều người vẫn tránh để lộ tên thật của mình nhằm bảo vệ an toàn cho những người thân đang sống ở Trung Quốc.
Theo những người Uyghurs từng được phỏng vấn trong các báo cáo nhân quyền và với truyền thông thì người dân bị đưa đến các trại cải tạo một cách tùy tiện và không dựa vào cơ sở pháp lý nào. Việc trích dẫn kinh Cô ran hay sống ở nước ngoài là đủ để bị buộc tội.
Theo Tổ chức Theo dõi Nhân quyền, mới đây ở phía nam Tân Cương, nhiều gia đình có hơn nửa số thành viên phải vào trại tập trung, bị bắt giữ hay ở đang ở trong tù. Khi bố mẹ phải ở trong trại, con cái họ bị đưa vào trại mồ côi.
Bằng chứng quan trọng nhất về sự tồn tại của các trại tập trung từ lâu đã được nói đến trong các báo cáo của chính phủ Trung Quốc và các hình ảnh Tân Cương được chụp từ vệ tinh. Thậm chí một số tài liệu của Trung Quốc còn nói rõ các trại hoạt động như thế nào, một nhà nghiên cứu người Đức, Adrian Zenz, am hiểu tình hình Tân Cương nói trong một cuộc phỏng vấn với đài phát thanh Đức.
Những tài liệu đó được công bố vì chính quyền địa phương thấy cần công bố cho người dân ở đó rằng họ đang làm việc để ngăn ngừa khủng bố, Zenz giải thích.
Zenz so sánh tình hình hiện nay ở Tân Cương với Cách mạng Văn hóa những năm 1960, khi Mao Trạch Đông muốn gột rửa tư tưởng tư sản ở Trung Quốc. Cuộc cách mạng đó ước tính đã cướp đi sinh mạng của khoảng hơn 1,5 triệu người.
Mặc dù có bằng chứng, cho đến mùa hè vừa qua Trung Quốc bác bỏ tất cả những lời tố cáo của các nhà nghiên cứu cũng như truyền thông nước ngoài về các trại tập trung. Sau đó họ thay đổi chiến thuật và bắt đầu công khai.
Tháng Chín vừa qua Trung Quốc loan báo rằng ở Tân Cương có những “trung tâm cải tạo” nhằm dạy kiến thức nghề nghiệp và luật pháp cho một bộ phận tội phạm. Vào tháng Mười, Trung Quốc chính thức hóa các trung tâm và nói rằng trong các trung tâm này có các hoạt động sau:
“Trong các trung tâm người ta sẽ dạy tiếng phổ thông, kiến thức luật pháp và các kỹ năng nghề nghiệp. Nhà ăn sẽ cung cấp thức ăn đủ dinh dưỡng miễn phí, chỗ ở được trang bị đầy đủ trang thiết bị và ngoài trời sẽ có sân chơi bóng rổ, bóng bàn”, Shohrat Zakir, thị trưởng Tân Cương nói trong một cuộc phỏng vấn dài với hãng tin nhà nước Trung Quốc Tân Hoa Xã. Zakir không nói có bao nhiêu người trong các trung tâm và số phận của họ ra sao mà chỉ tập trung ca ngợi những việc chính quyền đã làm để cho Tân Cương được bình yên.
“Mục đích của chương trình giáo dưỡng là nhằm tẩy trừ những yếu tố nuôi dưỡng chủ nghĩa khủng bố và tư tưởng cực đoan cũng như ngăn ngừa tội phạm”, Zakir nói.
Ứng dụng WeChat từ điện thoại của người lái taxi báo tin nhắn bằng tiếng Uyghur. Chúng tôi bảo anh ta cho xuống cạnh bức tượng của Mao ở trung tâm Kashgar.
Bức tượng Mao đồ sộ bằng đá tay chỉ lên không trung, lưng quay về một công viên ở phía nam, nơi nhiều người đàn ông Uyghur đang ngồi chơi cờ và đánh bài dưới ánh nắng chiều.
Chúng tôi nhận ra bảy khuôn mặt đã quen từ trước. Phần lớn họ là người Uyghur. Một người thích đeo kính râm, người khác không thể dấu được nụ cười mỉm khi chúng tôi nhìn.
“Anh khỏe không?”, tôi hỏi. Anh ta không trả lời.
Mấy người đàn ông đi theo khi chúng tôi đi về hướng tây. Chúng tôi định đi đến một nơi mà theo định vị vệ tinh gần với một Trại cải tạo bí mật. Theo bản đồ nó chỉ cách trung tâm phố cổ vài ki-lô-mét.
Một sinh viên luật người Trung Quốc sống ở Canada, Shawn Zhang, đã thu thập thông tin về những nơi có thể có các trung tâm. Anh ta đã sử dụng thông tin thu thập được từ tư liệu của chính quyền địa phương và so sánh với các ảnh vệ tinh. Thông tin trên bản đồ của Zhang không xác định được địa điểm, nhưng báo Wall Street Journal năm ngoái đã phát hiện được một trong số các trại dựa trên các hình ảnh vệ tinh.
Từ các bức ảnh cũng có thể nhìn thấy các trại đã được mở rộng như thế nào trong những năm gần đây.
Trong vòng bán kính độ vài chục ki-lô-mét quanh trung tâm Kashgar trên bản đồ có thể nhìn thấy khoảng 18 trại. Tổng số trại có thể lên tới con số hơn một ngàn.
Chúng tôi đi qua một số ngôi nhà trống, nơi số người ở chỉ có thể ước lượng. Có thể họ đã chuyển đi nơi khác. Theo báo cáo chính thức của báo New York Times, người Uyghur có thể bị bắt vào trại một cách hoàn toàn ngẫu nhiên, bởi vì nhà chức trách cần bắt họ nhằm đạt được mục đích về số lượng.
Ở những nơi thấy có dấu hiện có người ở sẽ có một tấm biển treo ngoài cửa với dòng chữ “gia đình an toàn”. Chúng tôi không muốn hỏi bất cứ ai về điều đó, bởi vì họ có thể bị cảnh sát tiến đến và kiểm tra đòi chúng tôi cung cấp các thông tin cá nhân.
Chúng tôi dạo xung quanh khu nhà và lại gặp chốt cảnh sát. Chốt thứ nhất kiểm tra máy ảnh chúng tôi, chốt khác đòi xem điện thoại. Cảnh sát đứng chụm lưng vào nhau trên người có các thiết bị chống bạo động và súng máy.
Cuối cùng chúng tôi đi ngang qua một hàng rào bê tông phủ dây kẽm gai mà ở phía sau nhô lên nhiều nhà tầng trông như thời chiến. Chúng tôi lại gặp một số cảnh sát đang soát giấy tờ một người Uyghurs phía trước.
Nhìn đường phố Kashgar, tôi thấy có vẻ như sắp có bạo loạn ngay tức khắc. Từ ô tô nhìn ra có thể thấy thành phố được vây bọc bởi các chốt cảnh sát dày đặc.
Chỉ trên quãng đường từ sân bay về trung tâm tôi đếm được 32 chốt cảnh sát các loại. Chúng được bổ sung thêm với các xe cảnh sát và các lực lượng tự vệ có vũ khí. Bên cạnh cảnh sát, trên các đường phố cũng như trước các cửa hiệu những người mặc thường phục, tay cầm những chiếc gậy đi lại một cách ngờ vực như mật thám.
Vùng Tân Cương bị Trung Quốc theo dõi lẻ tẻ đã hàng chục năm rồi, nhưng việc giám sát bắt đầu được siết chặt hơn trong vài năm lại đây khi Chủ tịch Tập Cận Bình tiến cử Chen Quanguon làm Bí thư Tân Cương. Trước đây, Chen lãnh đạo khu Tây Tạng, khu tự trị có người thiểu số lớn thứ hai ở Trung Quốc.
Theo ước lượng của nhà người cứu người Đức, Adrian Zenz, từ khi Chen lên làm lãnh đạo, số lượng nhân viên an ninh ở Tân Cương đang tăng lên. Việc theo dõi cũng tăng lên theo số liệu thống kê của Trung Quốc: 21% số người Trung Quốc bị bắt trong năm ngoái là ở Tân Cương, mặc dù dân số ở vùng này chỉ chiếm 1,5% dân số cả nước. Camera theo dõi được lắp đặt tại các điểm công cộng ở Kashgar cũng như nhiều nơi thuộc Tân Cương.
Tân Cương đang trở thành một phòng thí nghiệm kỹ nghệ giám sát và của toàn nhà nước áp bức Trung Quốc trong tương lai. Ở đây người ta thử nghiệm những gì tương lai có thể được dùng ở các nơi khác trong cả nước.
Trên bầu trời, những con chim gián điệp, tức những thiết bị bay giả dạng chim bồ câu có trang bị camera bay lởn vởn để giám sát người dân.
Trước cửa có người gác và các thiết bị có trợ giúp kỹ thuật nhận diện khuôn mặt để theo dõi hành vi người đi đường. Nếu người nào có dấu hiệu nghi ngờ, thiết bị sẽ nhấp nháy báo. Ví dụ, nếu như họ hàng bị bắt thì người thân sẽ bị đưa vào danh sách đen.
Ở đây không ai đi đâu đó mà không bị theo dõi.
Trên đường phố có các cột gắn camera có thể xoay được tất cả các góc độ. Các trạm bán xăng dầu, sửa chữa xe được vây bọc với dây thép gai trông như các địa điểm quân sự và mỗi trạm xăng dầu đều được đánh dấu vào sách. Nhà chức trách lo ngại rằng những nơi này có thể bị đánh bom.
Việc kiểm tra giấy tờ tùy thân với người dân tộc thiểu số diễn ra hàng ngày. Chúng tôi đi qua một số điểm kiểm tra như vậy và thấy người Uyghur bị chặn hỏi, còn người Hán thì được đi qua không cần giấy tờ tùy thân. Người Uyghur còn bị theo dõi lẫn nhau như ở Bắc Triều Tiên.
“Mọi người không dám đến nhà người khác. Nếu có ai đó đi về phía mình trên đường, tôi bỏ chạy”, một người Uyghur ở Tân Cương được Tổ chức Theo dõi Nhân quyền phỏng vấn năm ngoái, nói.
Người Uyghur sống ở Tân Cương còn bị kiểm tra các cuộc gọi điện thoại. Cảnh sát sao chép điện thoại và kiểm tra từ trong đó các nội dung tôn giáo. Theo Tổ chức Ân Xá Quốc tế, người nào sử dụng tin nhắn qua ứng dụng WhatsApp cũng có thể bị đưa vào trại cải tạo.
Theo Hãng tin Reuters, thiết bị này đã được sử dụng tại những nơi khác nữa ở Trung Quốc. Scanner có thể tiếp nhận và phân tích thông tin được ghi trong danh bạ điện thoại, các hình ảnh, videos và thông tin khác lưu giữ trong điện thoại.
Chúng tôi trở lại phố cổ, nơi có một nhà thờ màu vàng nhạt ở trung tâm, nhà thời hồi giáo lớn nhất của Trung Quốc có tên Id Kah. Trên nóc nhà thờ cũng treo một lá cờ đỏ của Trung Quốc. Trong hành lang treo một băng rôn thể hiện tình yêu đảng và đất nước Trung Hoa.
Đó là vào một buổi chiều thứ sáu, những tín đồ Islam khắp nơi trên thế giới tập trung cầu nguyện. Ở đây không hề nghe thấy tiếng cầu nguyện. Thay vào đó ở quảng trường phía ngoài nhà thờ là tiếng bíp bíp và ánh sáng nhấp nháy của một màn hình quảng cáo pizza to tướng.
Ở một phía khác choán hết ngôi nhà tầng là một màn hình có các hình ảnh thay đổi gồm chân dung Tập Cận Bình, ảnh thứ hai là Tập với trẻ em, ảnh thứ ba là Tập với người Uyghur, và ảnh thứ tư Tập đứng trước dàn lãnh đạo.
Một tấm biển trước nhà thờ cho biết rằng vào chiều thứ sáu có khoảng năm đến sáu ngàn người đến đây. Nhưng bây giờ không còn nữa, những người địa phương nói. Không ai dám đến nữa, bởi vì họ sợ bị coi đó là dấu hiệu của tư tưởng cực đoan.
Trung Quốc lẳng lặng cấm gần như tất cả những gì liên quan đến Islam. Tôn giáo không được nhìn thấy trong trang phục, thịt làm theo giới luật đạo Islam bị hạn chế dùng, thảm cầu nguyện và kinh Cô-ran bị tịch thu. Việc cầu nguyện và hành lễ Ramadan bị theo dõi.
Đáp lại lời chào của người khác thì cần nói ni hao, chứ không được nói as-Salaam-alaikum.
Ba năm trước đây sau các bức ảnh treo dọc cầu thang là những người đàn ông quỳ trên thảm. Lúc bấy giờ, các nhà báo có thể đi lại ở Tân Cương tương đối bình yên.
Tân Cương vẫn được phép đón khách du lịch, nhưng việc đi lại của người dân ở đây bị hạn chế. Vài năm trở lại đây người dân bắt đầu buộc phải cung cấp dữ liệu DNA khi xin cấp hộ chiếu. Nhưng rồi cuối cùng tất cả hộ chiếu của người trong vùng bị tịch thu. Theo Tổ chức Theo dõi Nhân quyền việc đi lại trong vùng của người dân cũng bị hạn chế.
Các chốt kiểm soát trên đường nằm cách nhau vài trăm mét. Phóng viên báo The Economist đã nhìn thấy người dân đã bị đẩy khỏi xe buýt và họ bị kiểm tra bằng máy scanner như thế nào trên hàng trăm ki-lô-mét ở ngoại vi thành phố Hotan, tây nam Kashgar.
Khách nội địa vẫn muốn du lịch đến Tân Cương. Chúng tôi đã cùng với những người giám sát chúng tôi chứng kiến hai người đứng tuổi trèo thang lên lưng một con lạc đà để chụp ảnh. Mỗi kiểu phải trả 20 nhân dân tệ, tức khoảng 3 euro.
Thời gian cầu nguyện đã hết, khách du lịch đợi ngoài cửa để đi vào bên trong nhà thờ. Chỉ thấy dăm ba người già Uyghur từ trong đi ra.Phía trên quảng trường có những con chim nhân tạo hình bồ câu đang bay. Một số con có thể có camera.
Chúng tôi xuống xe buýt ở gần nơi chúng tôi ở. Khách nước ngoài chỉ được ở những khách sạn được phép ở Kashgar. Trong bóng mờ ảo của chiều tối chúng tôi dễ dàng nhận ra khi có sáu người đàn ông nữa đi sau chúng tôi trên chiếc cầu vắng tanh.
Chúng tôi tìm được một tiệm ăn nhỏ còn mở cửa và cặp vợ chồng người Trung Quốc có vẻ lúng túng khi hỏi cảm tưởng của khách nước ngoài về món ăn. Người chồng mỉm cười khi chúng tôi ăn.
Sau đó anh ta được gọi ra ngoài.
“Họ là người nước ngoài”, tôi nghe ai đó nói bằng tiếng Trung Quốc.
Người đàn ông trở lại với nét mặt dò xét. Anh ta trông mừng rõ khi chúng tôi rời đi.
Từ Kashgar có thể thấy nét Trung Quốc thường ngày, nơi người ta đi làm và đi học, bán hàng và đồ ăn trong những cái túi ni lông nhỏ. Cùng lúc đó cũng một sự thật khác nữa.
Đồng hồ ở đây cũng chỉ hai giờ: giờ của người dân và giờ của nhà nước. Bởi Kashgar cách Bắc Kinh 3.500 ki-lô-met về phía tây và mặt trời lên muộn hơn vài giờ so với miền đông Trung Quốc.
Ít nhất một người Uyghur được biết đã đã phải vào trại cải tạo vì để đồng hồ của mình theo múi giờ của Tân Cương.
Ở Trung Quốc chính thức chỉ có một múi giờ: giờ Bắc Kinh.
Việt Xuân biên dịch từ tiếng Phần Lan từ bài của tác giả Jenny Mattikainen trên trang Yle.
