Những kỷ niệm khó quên về ASEAN của ĐS Phạm Quang Vinh

Nhưng trong giai đoạn này cũng có những động thái tích cực. Cũng vào giữa tháng 6/2011, giữa cái khó khăn, thì có tín hiệu là có thể khai thông bế tắc 9 năm để  sớm được bản hướng dẫn thực hiện DOC (guidelines). Đây là văn bản vốn vẫn tồn tại nhiều khác biệt. Ví dụ như điều 2, ASEAN muốn ghi trong dự thảo rằng ASEAN sẽ họp nội bộ trước khi tham vấn với Trung Quốc, đây là điều lâu nay  Trung Quốc phản đối, trong khi ở những điều khác, Trung Quốc cũng muốn ghi quan điểm của mình như DOC chỉ nên tập trung về các hợp tác cụ thể. ASEAN thì lại muốn nêu đậm thực hiện các nguyên tắc. Đó là cái khó và làm bế tắc nhiều năm. Trong lúc bị phê phán trong vụ cắt cáp nêu trên, thì Trung Quốc cũng tỏ ý có thể linh hoạt về tháo gỡ bế tắc đối với hoàn bản hướng dẫn DOC nếu ASEAN linh hoạt ở điều 2.

Nắm bắt quan điểm các nước, với tư cách nước điều phối quan hệ ASEAN-Trung Quốc, đoàn ta đã tích cực tham vấn ASEAN và với Trung Quốc. Cuối cùng đã khai thông bế tắc và đạt công thức: Trung Quốc chấp nhận việc nâng việc báo cáo về thực hiện DOC, thực chất là vấn đề Biển Đông, lên cấp cao hơn – cấp Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN – Trung Quốc (là điều chưa hề có vì lâu nay Trung Quốc chỉ muốn DOC ở cấp thấp, bàn những vấn đề kỹ thuật, tránh các nội dung chính trị, an ninh); đổi lại, ASEAN đồng ý bỏ điều 2 trong dự thảo, vì thực tế ASEAN muốn tham vấn nội bộ lúc nào thì đó là quyền và thông lệ của  ASEAN, không nhất thiết phải ghi trong một thỏa thuận với Trung Quốc.

Bản hướng dẫn này, đã tạo cơ sở để ASEAN và Trung Quốc sau đó đi vào trao đổi về Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC). Ngày 19/6 thì hai bên thống nhất ở cấp SOM, và đến họp Bộ trưởng tháng 7 năm đó,  bản hướng dẫn thực hiện DOC được các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN-Trung Quốc thông qua, trở thành văn bản chính thức như ta biết hiện nay.

Nói là thế, nhưng cuộc họp SOM hôm đó cũng vất lắm và phải đến tối muộn mới xong. Câu chuyện nắm bắt tình hình, động thái các nước, rồi chủ động điều phối và tham vấn là ở chỗ đó và qua đó, để đi đến thỏa thuận, có lợi chung cho ASEAN, cho ta và cho việc thực hiện DOC về Biển Đông. Còn nhớ SOM ASEAN – Trung Quốc về DOC khi đó họp ở Surabaya, Indonesia, báo chí khu vực và bên ngoài quan tâm và săn tin ghê lắm, để cho thấy vấn đề cũng được xem là khá nóng.

Sau đó, từ 2011 cho đến giữa 2012, ASEAN đã khởi động việc tham vấn nội bộ về Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC). Đến tháng 6/2012, trước khi Việt Nam bàn giao cho nước tiếp theo về điều phối quan hệ ASEAN – Trung Quốc, ta đã tổ chức cuộc họp riêng của SOM ASEAN ở Hà Nội, đã chốt và thông qua được Tài liệu “Các thành tố của ASEAN về COC”, với mục đích là để phối hợp trong ASEAN khi đi vào đàm phán với COC (sau được cấp Bộ trưởng ASEAN thông qua vào tháng 7/2012).

Tài liệu này nhấn mạnh nhiều nguyên tắc quan trọng liên quan đến vấn đề Biển Đông, và ngay từ khi đó, lần đầu tiên nhấn mạnh, một Bộ quy tắc ứng xử (COC) trong tương lai phải có quy định nguyên tắc “tôn trọng Thềm lục địa và Vùng đặc quyền kinh tế của các quốc gia ven biển phù hợp với luật pháp quốc tế và Công ước luật biển”. Có được bổ sung quy định này chính là sự vận động để đạt nhất trí chung của các nước, sau các phức tạp nảy sinh từ vụ cắt cáp các tàu Bình Minh 02 và Viking trong vùng biển của Việt Nam. Đến 2013, lần đầu tiên ASEAN – Trung Quốc tham vấn không chính thức về Bộ quy tắc COC, làm cơ sở cho hai bên khởi động đàm phán về COC sau này.

4. Bức ảnh thể hiện nhiều thất vọng và lời kêu  gọi “thức tỉnh” với ASEAN

Tháng 7/2012, lần đầu tiên, một Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN (AMM), khi đó họp tại nước Chủ tịch Campuchia, không ra được Thông cáo chung. Các nước nói đến nhiều nguyên nhân dẫn đến thất bại này, nhất là câu chuyện về Biển Đông. Vào 2012, xảy ra câu chuyện về bãi cạn Scarborough, Philippines tố cáo Trung Quốc đã chiếm trái phép bãi cạn này của mình. Đây là một câu chuyện rất lớn vào thời điểm đó (một vụ việc dẫn tới việc Philippines sau này kiện Trung Quốc ra Toà trọng tài quốc tế). Vấn đề được bàn từ cấp SOM và cũng đã đạt được một văn bản, nhưng sau không được nước Chủ tịch chấp nhận.

Vì vậy, các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN đã phải trực tiếp bàn, tuy nhất trí chung về câu chuyện hòa bình, an ninh, tự do hàng hải, tuân thủ luật pháp quốc tế, nhưng cũng đã nảy sinh những khác biệt rất lớn, nhất là về vụ việc Scarborough và liên quan đến Trung Quốc. Các Ngoại trưởng ASEAN,  trong đó có Indonesia, Singapore, Việt Nam, Malaysia, đã phối hợp với Philippines và nước Chủ tịch, cố gắng cứu vãn đến tận phút chót của Hội nghị. Đã có rất nhiều phương án, công thức, ở các mức độ khác nhau, được đưa ra, nhưng đều đã không đạt được nhất trí, nhất là từ nước chủ nhà khi đó.

Tôi còn nhớ vào ngày cuối cùng của hội nghị, sau khi Hội nghị đã kết thúc, một số Bộ trưởng Ngoại giao bắt đầu ra sân bay, thì Bộ trưởng Ngoại giao Indonesia, Việt Nam thuyết phục nước Chủ tịch tổ chức tham vấn thêm một lần nữa, thậm chí, khi đó Ngoại trưởng Singapore đang trên đường ra sân bay, cũng được gọi quay ngược trở lại.

Các Bộ trưởng họp ngay trong một phòng làm việc rất hẹp và đã phải họp bàn rất “căng”, đa phần các cán bộ là phải đứng để theo dõi, nhưng những nỗ lực cứu vãn cuối cùng cũng không thành. Lần đầu tiên trong lịch sử 45 năm ASEAN, các Bộ trưởng Ngoại giao đã không ra được Thông cáo chung, tại một hội nghị quan trọng nhất ở cấp Bộ trưởng Ngoại giao – Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN (AMM) tổ chức hàng năm vào giữa năm. Các nước thành viên, kể cả khi đó cũng như về sau, đều rất quan ngại về hình ảnh một ASEAN thất bại và chia rẽ: Không thể chấp nhận một ASEAN như vậy và quan trọng hơn là phải làm gì để cứu vãn?

Về cuộc họp này, tờ Straits Times của Singapore ngay sau đó đã đăng bài, với một bức ảnh chụp rất  “đắt”, chớp được đúng cái thần sắc và không khí cuộc họp đó. Trong bức ảnh, tiền cảnh là Ngoại trưởng Philippines lúc đó Albert del Rosario, còn phía sau, được lấy nét trong bức ảnh là 3 trưởng SOM Philippines (phía trái), Singapore (phải) và Việt Nam ở giữa (không hiểu sao khi đó tôi cũng được vào khuôn hình của báo); cả Bộ trưởng Rosario và cả trưởng SOM đều rất đăm chiêu, có lẽ nếu chụp bất cứ ai tại phiên họp lúc đó thì chắc cũng sẽ đều như vậy – lo lắng, trăn trở về ASEAN.

Tờ Straits Times giật tiêu đề và gọi đó là một “wake up call” – một lời kêu gọi thức tỉnh đối với ASEAN, cảnh báo về một ASEAN phải biết khôi phục lại hình ảnh và đoàn kết, để có thể thực sự đóng vai trò trung tâm của mình ở khu vực. Báo chí, dư luận cả trong và ngoài khu vực khi đó đều bày tỏ quan ngại.

Rõ ràng không thể để ASEAN như vậy và cần phải làm điều gì đó. Chính điều này đã dẫn đến những cuộc tham vấn sau đó, mà nổi bật nhất là chuyến ngoại giao con thoi của Ngoại trưởng Netarawan Marty của Indonesia, đi một loạt nước, trong đó có Philippines, Việt Nam, Campuchia… để sau đó ASEAN thống nhất ra được Tuyên bố 6 điểm về các nguyên tắc đối với vấn đề Biển Đông. Theo đó, ASEAN đã khôi phục được phần nào hình ảnh, đồng thời, dù Thông cáo chung không được thông qua, nhưng những kết quả chính đạt được tại Hội nghị Bộ trưởng cũng vẫn sẽ được tôn trọng và triển khai.

Lần đó, ASEAN phải mất hơn 1 tháng, bằng những tham vấn con thoi và trực tiếp ở cấp Bộ trưởng mới đạt được Tuyên bố 6 điểm nêu trên (Sau này, Ngoại trưởng Marty đã viết khá kỹ về việc này, trong cuốn sách về ASEAN-Cái nhìn của người trong cuộc của ông).

Qua đây, càng nhận thấy vai trò của ASEAN quan trọng lắm với khu vực, nhưng việc duy trì được thống nhất trong ASEAN cũng không phải lúc nào suôn sẻ, nhất là khi có những sự việc phức tạp, liên quan đến các nước lớn bên ngoài. Nhưng điều đó cũng cho thấy, từ kinh nghiệm của mình, ASEAN có thể có nhiều phương cách khác nhau để thúc đẩy tham vấn, vượt qua khác biệt và đi đến thống nhất.

Về sau, người ta luôn nhắc đến vụ việc này như một bài học lớn về gìn giữ hình ảnh và đoàn kết ASEAN. Và, cũng có nhiều đúc rút, nhất là về trách nhiệm kết hợp giữa lợi ích quốc gia và Hiệp hội, vai trò của tham vấn và trách nhiệm của Chủ tịch. Những ai đã dự hàng loạt các tham vấn và trao đổi lúc đó thì mới càng thấy giá trị của các bài học này. Để ASEAN thành công, vai trò và trách nhiệm của nước Chủ tịch là rất quan trọng, đó là không chỉ bám giữ quan điểm ý kiến của mình, mà còn phải có trách nhiệm vì cái chung, kiên trì thúc đẩy tham vấn và tìm đồng thuận chung.

Người ta cũng nêu nhiều về các bài học này trên tất cả các lĩnh vực, chứ không chỉ về vấn đề Biển Đông. Đó là, ASEAN đa dạng về nhiều mặt, nên việc có khác biệt cũng là chuyện bình thường, nhưng quan trọng là làm sao thu hẹp khác biệt và đạt được đồng thuận – Đó mới là cái chốt, là cái thống nhất trong đa dạng của ASEAN. Mặt khác, các nước thành viên, ít nhất đến nay cũng đã 20 năm tham gia ASEAN, đều được hưởng lợi từ một ASEAN đi vào cộng đồng, góp phần tạo thêm vị thế cho các nước thành viên và gìn giữ môi trường hòa bình, ổn định và phát triển ở khu vực. Vì anh được hưởng lợi, thì anh cũng phải có trách nhiệm đóng góp vào cái chung đó, vào đoàn kết và các mục tiêu chung của ASEAN.

5. Lời mời Nga, Mỹ gia nhập và bài toán lễ tân ở Cấp cao Đông Á

Cấp cao Đông Á (EAS) được thành lập và họp cấp cao đầu tiên tại Malaysia, thông qua Tuyên bố Kuala Lumpur về các mục tiêu và nguyên tắc của Cấp cao Đông Á, một diễn đàn mạng tính chiến lược của lãnh đạo cấp cao 16 nước: 10 nước ASEAN, cùng Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc, Úc, New Zealand và Ấn Độ. Đó là một tầm nhìn chiến lược mới của ASEAN, mở rộng khu vực Đông Á và kết nối với Ấn Độ, một cường quốc đang vươn lên mạnh mẽ và coi trọng hướng đông. Người ta cũng đã tính đến hai nước lớn Nga, Mỹ. Theo đó, ASEAN sẽ dẫn dắt một khuôn khổ hợp tác mới có sự tham gia của hầu hết các đối tác chủ chốt, tạo sự cân bằng và không để khu vực bị chi phối, hay độc tôn của bất cứ nước nào, cả về địa chiến lược và địa kinh tế. Tuy nhiên, thời điểm đó, Mỹ chưa sẵn sàng.

Trở lại câu chuyện Việt Nam làm Chủ tịch ASEAN năm 2010. Đây cũng là dịp kỷ niệm 5 năm Cấp cao Đông Á. Chúng ta cũng đã tính từ trước về đưa ra một tuyên bố kỷ niệm 5 năm EAS, nhấn mạnh tầm chiến lược của diễn đàn này, nhất là trong cấu trúc khu vực đang được định hình do ASEAN dẫn dắt. Và câu chuyện mở rộng thành viên EAS lại một lần nữa được bàn trong ASEAN. Xin nói lại một chút. Thực tế, ngay từ 2005, Nga đã “đánh tiếng” muốn tham gia Cấp cao Đông Á, còn Mỹ khó đó lại chưa sẵn sàng, trong khi ASEAN mong muốn có cả hai cường quốc này trong EAS. Cũng cần nhớ rằng, lâu nay, Mỹ thường chỉ tham gia các cơ chế nhiều bên do Mỹ sáng lập hoặc Mỹ có thể nắm vai trò lãnh đạo. Cho nên, trước và trong 2010 có một số nước ASEAN cũng đã đưa ra các đề xuất tìm cách gắn kết Mỹ vào cơ chế Cấp cao Đông Á và khu vực.

Chẳng hạn, Singapore đưa ra đề xuất và vận động cho công thức ASEAN+8, tức là: Nhân việc APEC cứ 2 năm 1 lần tổ chức họp cấp cao tại châu Á, ASEAN cũng sẽ họp cấp cao với lãnh đạo 8 nước đối tác (ASEAN + 8) bên lề APEC. Tuy nhiên, đề xuất này cũng nảy sinh vấn đề: Đó là, không phải nước thành viên ASEAN nào cũng là thành viên APEC và Ấn Độ, thành viên của EAS cũng không tham gia APEC.

Khi đó, tại cấp SOM, chúng ta cũng còn nêu thêm với Singapore câu chuyện mang tính chiến lược hơn: Điều quan trọng là làm sao để các nước lớn, trong đó có Nga, Mỹ gắn kết với khu vực này, gắn kết với ASEAN, cùng ASEAN thúc đẩy hoà bình, thịnh vượng ở khu vực, chứ đem ASEAN đi họp chỗ khác, bên lề một cơ chế khác, thì không những không làm được điều này, mà còn làm giảm vai trò trung tâm của ASEAN nữa.

Cá nhân tôi chia sẻ nhiều về ý này với Singapore và mong muốn cùng các nước khác trong ASEAN tìm một phương thức khác, nhất  là trong năm 2010. Chẳng hạn, dịp tháng 6/2010, khi họp SOM ASEAN – Ấn Độ ở Campuchia, tôi cũng đã chia sẻ với phía bạn: Nên bàn và đã đến lúc ASEAN cần đưa ra đề xuất mời cả Nga, Mỹ tham dự EAS, còn quyết định thế nào là ở họ, quả bóng là ở phía họ, còn cái thông điệp chính của ASEAN là muốn họ gắn kết ngay chính ở đây, trong cấu trúc khu vực của ASEAN. Đương nhiên có cái khó là Mỹ chưa hẳn quan tâm, tôi còn nhớ nhiều lần trao đổi, Phó trợ lý Ngoại trưởng Mỹ Scot Marciel cũng chỉ nói Mỹ “chỉ ghi nhận”.

Nhưng đến giữa năm thì có chuyển biến quan trọng. Giữa tháng 7/2010, bỗng được tin, Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ Kurt Campbell đề nghị gặp và ăn trưa với Đại sứ các nước ASEAN tại Mỹ, và thông điệp của phía Mỹ là: Mỹ bày tỏ mong muốn tham gia Cấp cao Đông Á (EAS). Nếu tôi nhớ không nhầm thì đó là trưa 15/7, giờ Washington DC.

Do lệch múi giờ, sau ăn trưa bên đó, đã là nửa đêm về sáng ngày 16/7 ở Việt Nam, mà sáng hôm đó cũng đúng là bắt đầu họp SOM ASEAN chuẩn bị cho Hội nghị BTNG ASEAN, ASEAN+1 và ARF. Vậy thì phải xử lý thế nào? Nếu tính về chủ trương, thì rõ ràng đây là cơ hội để gắn kết hai cường quốc còn lại, Nga và Mỹ vào Cấp cao Đông Á, nhưng về thời gian, thì không thể kịp bàn tính. Các SOM ASEAN khác cũng vậy, khi đó họ đã đến Việt Nam để dự họp rồi, trong khi về nguyên tắc, họ sẽ phải về báo cáo và chờ ý kiến thủ đô. Mà chờ, thì sẽ lỡ các cuộc họp lần này, là đợt họp quan trọng nhất của các Bộ trưởng Ngoại giao trong năm (AMM).

Vận dụng phương hướng chủ trương lâu nay của ASEAN và Việt Nam, khi chủ trì SOM ASEAN sáng hôm đó, tôi chủ động thông báo ý kiến mới của phía Mỹ và đề nghị các trưởng SOM ASEAN, hoàn toàn với tư cách cá nhân, sơ bộ cho nhận xét về mời Nga, Mỹ tham gia Cấp cao Đông Á (nếu không là tư cách cá nhân, thì chưa có ai dám nói cả). Về phần mình, tôi phát biểu đầu tiên, đương nhiên là cũng với tư cách cá nhân, khẳng định đây là cơ hội chiến lược quan trọng, phù hợp với quan điểm chung của ASEAN, nên cần báo cáo cấp Bộ trưởng và Cấp cao quyết định sớm. Lần lượt các trưởng SOM các nước phát biểu, tinh thần chung là hoàn nghênh, nhưng cho rằng cần cân nhắc thêm các hàm ý liên quan, nhất là về vai trò trung tâm của ASEAN khi có thêm nhiều nước lớn tham gia EAS và phản ứng của các đối tác khác trong EAS (như Trung Quốc).

Với tư cách chủ trì, đoàn ta đề nghị nghỉ giải lao, để các trưởng SOM có thêm cơ hội trao đổi. Khác với thông lệ 15 phút, đó có lẽ là một cuộc nghỉ giải lao lâu nhất, tới hơn 45 phút. Trao đổi, tham vấn, khi hai người, khi từng cụm, xoay quanh câu chuyện SOM kiến nghị lên trên như thế nào.

Rất may, qua đó, chúng ta đã xây dựng được một nhận thức chung khá tích cực. Và, khi quay trở lại họp, tôi sơ bộ tóm tắt mấy điểm qua tham vấn cấp SOM (cả khi họp trước đó và lúc nghỉ giải lao), đại thể có hai vế: 1. Các trưởng SOM ASEAN đã trao đổi với tư cách cá nhân và nhận thấy có một số điểm chung, để cá nhân từng trưởng SOM về báo cáo riêng Lãnh đạo của mình; 2. Về nội dung, các trưởng SOM thấy cần hoan nghênh động thái mới và việc Nga, Mỹ sớm tham gia EAS, nhưng đề nghị ASEAN cần bàn ngay trong 2010 về các hàm ý, cũng như trao đổi với các đối tác khác trong EAS để trình lãnh đạo cấp cao quyết định.

Về vấn đề đầu tiên, chủ yếu là thủ tục, nhưng hết sức quan trọng, nó không gắn vào cơ chế chính thức của SOM, nếu không, chắc chắn các trưởng SOM chưa thể bàn bạc được, chứ đừng nói đến kiến nghị. Dù rất không chính thức, nhưng nó đã sơ bộ tạo cơ sở cho một nhận thức và công thức chung để báo cáo lên cấp Bộ trưởng. Đương nhiên, mỗi đại diện có kênh báo cáo gấp trong nội bộ nước mình, nhưng chắc chắn sẽ phản ánh cái nhận thức chính đó. Đến khi họp cấp Bộ trưởng, rất mừng là các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN đã tán thành và chính thức trình kiến nghị này lên Cấp cao.

Nhớ lại, từ cơ sở này, đến tháng 10/2010, thì Lãnh đạo cấp cao, ngay trong năm Việt Nam làm Chủ tịch, đã chính thức hoan nghênh và đưa ra lời mời Nga, Mỹ tham gia Cấp cao Đông Á, bắt đầu vào năm sau, 2011. Đạt được như vậy, lại trong một hoàn cảnh gấp gáp, về một vấn đề lớn, rất chiến lược, thực sự có ý nghĩa rất lớn.

Quay trở lại, sau khi được cấp Bộ trưởng đồng ý, tháng 7 đến tháng 10, trước khi đến các Hội nghị cấp cao, còn nhiều việc phải chuẩn bị lắm. Chúng ta đã chủ trì một loạt các cuộc họp SOM để bàn về duy trì vai trò trung tâm của ASEAN trong bối cảnh mới, rồi tham vấn 6 nước còn lại trong EAS (Nhật, Trung Quốc, Hàn Quốc, Ấn Độ, Úc và New Zealand). Rồi qua các cuộc họp đó, chúng ta cũng đề xuất và được chấp thuận, đó là: Để chuẩn bị nguyên thủ của hai nước Nga, Mỹ tham gia EAS vào năm tới (2011 ở Indonesia), sẽ mời Đại diện của họ đến đến dự một phần Cấp cao EAS tháng 10/2010 tại Việt Nam, với tư cách khách mời của nước Chủ tịch, để nghe ý kiến của lãnh đạo các nước EAS.

Hai Ngoại trưởng Nga, Mỹ là Sergei Lavrov và Hillary Clinton đã đến Việt Nam vào dịp này. Và, điều này cũng đặt ra những câu chuyện không hề dễ về chính trị và lễ tân. Chẳng hạn như, tuy đồng ý là khách mời, nhưng sắp xếp ghế ngồi như thế nào; rồi dự thì dự ở phần nào, có phát biểu hay không, thủ tục ra sao.

Về tham dự, đề xuất của ta có lý có tình, nên được chấp nhận, đó là: Cấp cao Đông Á họp trước như bình thường, quyết định các vấn đề trong nghị sự của mình, trong đó có việc mời Nga, Mỹ tham gia EAS, xong phần đó, sẽ ngồi lại và dành thêm thời gian, để mời hai Ngoại trưởng Nga, Mỹ vào – Khi đó Chủ tịch EAS (Việt Nam) phát biểu trước giới thiệu về EAS và thông báo quyết định mời Nga, Mỹ. Sau đó, đến lượt Ngoại trưởng Nga, Mỹ phát biểu (thứ tự ABC) và kết thúc.

Riêng câu chuyện thu xếp về chỗ ngồi cũng đặt ra vấn đề không đơn giản.

Lâu nay, EAS có nguyên tắc sắp xếp chỗ ngồi của mình và chệch đi, là các nước có ý kiến ngay. Với hai Ngoại trưởng khách mời, chúng ta cũng đã lường và bàn trước, nhưng thực tế, cũng đã có đoàn có ý kiến, thu xếp ghế ngồi của họ như thế nào, khi mà họ chưa phải thành viên EAS, lại không phải cùng là cấp nguyên thủ, nên không thể cùng một bàn hội nghị được. Thế nên, khác với thông lệ, chúng ta đã bỏ bàn họp chung, mà bố trí các lãnh đạo cấp cao EAS ngồi theo hình thức salon, có bàn phụ riêng bên cạnh, có để quốc kỳ. Xong phần họp nội bộ cấp cao EAS, thì bố trí thêm hai ghế salon nữa, hơi tách ra một chút, và mời hai Ngoại trưởng vào. Cách bố trí đó đã đáp ứng cả về thủ tục và về chính trị. Thực tế, trước cuộc họp, có nước đã cho đại sứ đến kiểm tra cả thực địa nữa tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia Mỹ Đình.

Ngay việc cần phải mời hai Ngoại trưởng vào cùng một lúc, cũng là điều cần bảo đảm, để không phân biệt.

Có chuyện là, đến khi mời hai Ngoại trường từ phòng chờ ở tầng 1, để đến phòng họp EAS ở tầng trên, thì ngẫu nhiên thôi, bà Hillary lên trước, còn ông Lavrov bị trễ lại một chút. Vậy là, tôi được cử ra đón ở cửa phòng họp EAS, đã phải nhờ đến Tổng thư ký ASEAN Surin Pitsuwan, để vừa có người nói chuyện, vừa có người đi tìm, để hai Ngoại trưởng vào phòng họp cùng một lúc. Lúc đó, chỉ 2-3 phút thôi,  mà sốt ruột vô cùng, vì bên trong phòng họp thì im phăng phắc và lãnh đạo cấp cao của 16 nước đang chờ (đoàn ta bên trong liên tục nhắn ra và giục). Cuối cùng, mọi việc cũng ổn thoả, nhưng thú thật, cá nhân tôi cũng hú vía!

6. Danh xưng “Mr. Biển Đông”

Có một thời gian rất dài, trong các khuôn khổ của ASEAN và ASEAN – Trung Quốc, câu chuyện Biển Đông tế nhị và nhạy cảm lắm, có lúc bị xem như một điều kị. Chứ không phải như trong thời gian vừa qua, dường như đã có cái nhận thức chung rằng, hoà bình, ổn định, an ninh, an toàn và tự do hàng hải ở Biển Đông là quan tâm và lợi ích chung, của khu vực, của tất cả các nước. Đương nhiên, thì Trung Quốc chỉ muốn gói riêng giữa ASEAN – Trung Quốc, không muốn nước khác dính vào, dù rằng, nước nào cũng có lợi ích về hoà bình, an ninh, tự do hàng hải ở khu vực này.