Nguồn: President Lincoln delivers Gettysburg Address, History.com
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
Vào ngày này năm 1863, tại nghĩa trang quân sự ở Gettysburg, Pennsylvania, giữa bối cảnh Nội chiến, Tổng thống Abraham Lincoln đã trình bày một trong những bài diễn văn đáng nhớ nhất lịch sử nước Mỹ. Chỉ với chưa đầy 275 từ, Lincoln đã khéo léo và hùng hồn nhắc nhở toàn thể công chúng đang mệt mỏi trước chiến tranh về lý do tại sao quân Liên minh miền Bắc phải chiến đấu và giành chiến thắng trong Nội chiến.
Trận Gettysburg, diễn ra bốn tháng trước đó, là trận chiến đẫm máu nhất thời kỳ Nội chiến. Trong vòng ba ngày, hơn 45.000 người đã thiệt mạng, bị thương, bị bắt giữ hoặc mất tích. Trận đánh cũng được đánh giá là có tính bước ngoặt: việc Tướng Robert E. Lee thất bại và rút lui khỏi Gettysburg đã đánh dấu lần cuối cùng phe Hợp bang tiến đánh lãnh thổ miền Bắc, cũng như khởi đầu cho sự suy tàn của quân đội miền Nam.
Được Thống đốc bang Pennsylvania Andrew Curtin giao trách nhiệm lo hậu sự tại Gettysburg, luật sư tên là David Wills đã mua một khu đất đồng cỏ rộng 17 mẫu và biến nó thành nghĩa trang cho hơn 7.500 người đã ngã xuống trong trận đánh. Wills đã mời Edward Everett, một trong những nhà hùng biện nổi tiếng nhất thời bấy giờ, đến đọc diễn văn tại buổi lễ cung hiến nghĩa trang. Sau khi suy nghĩ lại, Wills gửi thêm một lá thư cho Lincoln — chỉ hai tuần trước buổi lễ — xin ông “nói vài lời thích hợp.”
Trong sự kiện, đám đông đã lắng nghe Everett suốt hai giờ trước khi Lincoln phát biểu. Tổng thống chỉ nói chừng hai hoặc ba phút. Bài phát biểu phản ánh niềm tin mới của ông rằng Nội chiến không chỉ là một cuộc chiến để cứu lấy phe Liên minh (miền Bắc), mà còn là một cuộc đấu tranh đòi tự do và bình đẳng cho tất cả mọi người, một lý tưởng mà Lincoln không mấy mặn mà trong những năm trước cuộc chiến. Đây là phần kết luận gây xúc động của ông:
“Thế giới sẽ chẳng quan tâm, cũng chẳng đoái hoài đến những gì chúng ta nói ở đây, nhưng thế giới sẽ không bao giờ có thể quên những gì họ đã làm ở đây. Chính chúng ta, những người đang sống, cần phải hoàn thành công việc còn dang dở mà họ đã cố gắng chiến đấu và đã giành chiến thắng đến ngần này. Chúng ta ở đây là để hướng đến trọng trách lớn lao trước mắt – mà ta tiếp nhận từ những con người đã ra đi trong danh dự ấy, vì chính nghĩa mà họ đã chiến đấu đến hơi thở cuối cùng – chúng ta phải hạ quyết tâm rằng những người đã khuất sẽ không ra đi một cách vô ích – rằng đất nước này, dưới bàn tay Thiên Chúa, sẽ được tái sinh trong nền tự do mới – và một chính phủ của dân, do dân, vì dân, sẽ không bị diệt vong.”
Diễn văn Gettysburg thoạt tiên đón nhận nhiều ý kiến trái chiều, tùy theo các đảng phái. Tuy nhiên, “bài phát biểu nhỏ,” cái tên mà sau này Lincoln gọi nó, ngày nay được nhiều người cho là bài diễn văn về tầm nhìn dân chủ hùng hồn nhất từng được trình bày.
