Nguồn: “Donald Trump’s economic delusions are already hurting America”, The Economist, 06/003/2025
Biên dịch: Nguyễn Ngọc Tường Ngân
Trong bài phát biểu trước Quốc hội vào ngày 4 tháng 3, Tổng thống Donald Trump đã vẽ nên một bức tranh tuyệt vời. Giấc mơ Mỹ, ông tuyên bố, đang trở thành hiện thực hơn bao giờ hết. Thuế quan của ông sẽ bảo vệ việc làm, khiến nước Mỹ giàu có hơn nữa và bảo vệ chính linh hồn nước Mỹ. Thật không may, trong thế giới thực, mọi thứ lại khác. Các nhà đầu tư, người tiêu dùng và các công ty cho thấy những dấu hiệu đầu tiên về sự chán nản với tầm nhìn của Trump. Với chủ nghĩa bảo hộ hung hăng và thất thường của mình, Trump đang đùa với lửa.
Bằng cách áp thuế 25% đối với hàng hóa từ Canada và Mexico, cũng vào ngày 4 tháng 3, ông Trump đang đốt cháy một trong những chuỗi cung ứng tích hợp sâu nhất thế giới. Mặc dù sau đó ông đã hoãn áp thuế đối với ô tô trong một tháng, rất nhiều ngành công nghiệp khác sẽ bị ảnh hưởng. Ông cũng đã tăng thuế đối với Trung Quốc và đe dọa Liên minh châu Âu, Nhật Bản và Hàn Quốc. Một số loại thuế này cũng có thể được hoãn lại; một số khác có thể không bao giờ thành hiện thực. Tuy nhiên, trong kinh tế cũng như trong quan hệ đối ngoại, rõ ràng là chính sách đang được thiết lập theo ý thích của tổng thống. Điều đó sẽ gây ra thiệt hại lâu dài ở trong lẫn ngoài nước.
Khi ông Trump thắng cử vào tháng 11, các nhà đầu tư và giới chủ công ty đã cổ vũ ông. Chỉ số S&P 500 tăng gần 4% trong tuần sau cuộc bỏ phiếu với kỳ vọng rằng vị tổng thống mới sẽ cắt giảm thủ tục hành chính rườm rà và đưa ra các khoản giảm thuế hào phóng. Các nhà đầu tư hy vọng luận điệu bảo hộ và chống nhập cư của ông sẽ không thành hiện thực. Một đợt điều chỉnh thị trường chứng khoán hoặc lạm phát quay trở lại chắc chắn sẽ kiềm chế được bản năng tồi tệ nhất của ông.
Thế nhưng, những hy vọng đó đang tan thành mây khói. Bộ Hiệu quả chính phủ (DOGE) của Elon Musk đang gây hỗn loạn và chiếm hết các tít báo, nhưng vẫn chưa có dấu hiệu nào cho thấy một đợt cắt bỏ quy định mạnh mẽ sẽ diễn ra. (Lệnh của ông Trump cấm liên bang mua ống hút bằng giấy sẽ không giúp ích gì cho lợi nhuận ròng của giới doanh nghiệp Mỹ). Kế hoạch ngân sách được Quốc hội thông qua vào tháng 2 vẫn giữ nguyên mức cắt giảm thuế từ năm 2017, trong nhiệm kỳ đầu tiên của Trump, nhưng không mở rộng chúng — trong khi làm tăng thêm hàng nghìn tỷ nợ quốc gia. Trong khi đó, lời hứa về thuế quan của ông Trump sẽ đưa mức thuế trung bình thực tế trở lại mức chưa từng thấy kể từ những năm 1940, khi khối lượng thương mại nhỏ hơn nhiều.
Không có gì ngạc nhiên khi, mặc dù ông Trump nói về sự trở lại mạnh mẽ, thị trường lại đang rực lửa. Chỉ số S&P 500 đã đánh mất gần như toàn bộ mức tăng kể từ sau cuộc bầu cử. Mặc dù tăng trưởng kinh tế vẫn ở mức khá, trong những tuần gần đây, lợi suất trái phiếu kho bạc kỳ hạn 10 năm đã giảm, các chỉ số đánh giá tâm lý người tiêu dùng đã lao dốc, và niềm tin của các doanh nghiệp nhỏ giảm sút, ám chỉ đến sự suy thoái sắp tới. Trong khi đó, kỳ vọng lạm phát đang tăng lên, có lẽ là do ông Trump đang đề cập về những mức thuế quan mới “tuyệt vời” đó.
Đằng sau tình trạng báo động này là một sự nhận thức đang hình thành rằng ông Trump ít bị ràng buộc bởi những hạn chế hơn so với những gì các nhà đầu tư mong đợi. Mặc dù giá cả tăng đã phá hỏng chiến dịch tranh cử tổng thống của Kamala Harris, nhưng viễn cảnh lạm phát không làm nản lòng ông Trump, người cho rằng tác hại kinh tế từ thuế quan là điều có thể chấp nhận. Trong nhiệm kỳ đầu của mình, ông đã ca ngợi sự bùng nổ kéo dài của thị trường chứng khoán; lần này, thị trường chứng khoán không xuất hiện trong nhiều bài đăng trên mạng xã hội của ông. Việc ông hoãn thuế ô tô là quá ngắn, không đủ để ngành công nghiệp này có thể thích nghi. Ông Trump vẫn giữ vững niềm tin của mình rằng thuế quan có lợi cho nền kinh tế.
Quan trọng không kém, những người xung quanh tổng thống cũng có vẻ thiếu ảnh hưởng. Scott Bessent, bộ trưởng tài chính, và Howard Lutnick, bộ trưởng thương mại, đều là những nhà tài chính, nhưng nếu họ thực sự muốn cố gắng kiềm chế ông Trump, thì có vẻ họ đã không thành công lắm. Thay vì là những cố vấn khôn ngoan, họ lại tỏ ra như những con vẹt, tìm cách giải thích tại sao thuế quan là thiết yếu và Phố Wall không quan trọng. Rất ít doanh nhân muốn nói sự thật vì sợ làm ông Trump nổi giận. Và vì vậy, tổng thống và thực tế dường như ngày càng xa cách nhau.
Điều đó đe dọa các đối tác thương mại của Hoa Kỳ. Vì một lý do nào đó, ông Trump dành sự thù địch đặc biệt cho Canada và EU. Bởi cách tiếp cận của ông thiếu logic mạch lạc, nên các nước không biết làm thế nào để ngăn chặn các mối đe dọa của ông. Những điều tệ hơn nữa sẽ xảy ra nếu ông thực hiện lời hứa với Quốc hội về việc áp dụng thuế quan có đi có lại, tương đương với thuế mà hàng xuất khẩu của Hoa Kỳ phải đối mặt ở nước ngoài. Điều đó sẽ tạo ra 2,3 triệu dòng thuế quan riêng biệt, đòi hỏi phải điều chỉnh và đàm phán liên tục, một cơn ác mộng về mặt hành chính mà Hoa Kỳ đã đơn phương từ bỏ vào những năm 1920. Thuế quan có đi có lại sẽ giáng một đòn chí mạng vào hệ thống thương mại toàn cầu, theo đó mọi quốc gia đều có mức thuế quan giống nhau cho mọi hàng hóa không nằm trong một hiệp định thương mại tự do nào.
Hơn nữa, thuế quan cũng sẽ gây hại cho nền kinh tế Hoa Kỳ. Tổng thống nói rằng ông muốn cho nông dân thấy rằng ông yêu họ. Nhưng việc bảo vệ 1,9 triệu trang trại của Hoa Kỳ khỏi sự cạnh tranh sẽ làm tăng hóa đơn mua sắm hàng tạp hóa của gần 300 triệu người tiêu dùng; và việc đền bù cho họ bằng thuế quan trả đũa sẽ làm tăng thâm hụt. Bất kể ông Trump tin vào điều gì, tăng trưởng kinh tế sẽ bị ảnh hưởng vì thuế quan sẽ làm tăng chi phí đầu vào. Nếu các doanh nghiệp không thể chuyển chúng sang người tiêu dùng, biên lợi nhuận của họ sẽ giảm sút. Còn nếu họ có thể làm điều đó, các hộ gia đình sẽ phải chịu điều tương tự một mức thuế cao hơn.
Các chính sách của ông Trump đã tạo ra một cuộc đụng độ dữ dội với Cục Dự trữ Liên bang, cơ quan sẽ bị giằng xé giữa việc giữ lãi suất cao để kiềm chế lạm phát và cắt giảm lãi suất để thúc đẩy tăng trưởng. Là một trong những thể chế độc lập quan trọng nhất còn lại của Hoa Kỳ, Fed sẽ phải đối mặt với một vị tổng thống luôn giận dữ đã quen với việc đạt được mục đích của mình. Khi chính quyền tranh giành quyền quản lý của Fed, họ đã cẩn thận tách biệt chính sách tiền tệ. Nhưng sự tách biệt đó sẽ kéo dài được bao lâu?
Nền kinh tế thế giới đang ở thời điểm nguy hiểm. Sau khi thách thức thực tế (và cả hiến pháp) sau cuộc bầu cử năm 2020, rồi tái đắc cử mạnh mẽ vào năm 2024, ông Trump sẽ không chấp nhận nếu bị nói rằng ông đã sai. Thực tế rằng niềm tin của ông vào chủ nghĩa bảo hộ về cơ bản là sai lầm có thể sẽ không được ông chấp nhận trong một thời gian nữa, hoặc điều đó sẽ không bao giờ xảy ra. Khi thông điệp rằng ông Trump đang gây hại cho nền kinh tế ngày càng phổ biến hơn, ông có thể chỉ trích những người đưa tin, bao gồm các cố vấn của ông, Fed, hoặc các phương tiện truyền thông. Tổng thống có thể sẽ sống trong thế giới tưởng tượng về chủ nghĩa bảo hộ của mình trong một thời gian nữa. Thế giới thực sẽ phải trả giá cho điều đó.
