Nguồn: James Palmer, “China Leans Into Trade War”, Foreign Policy, 11/03/2025
Biên dịch: Tạ Kiều Trang
Các quan chức ở Bắc Kinh có thể sẵn sàng chiến đấu đến cùng, nhưng liệu công chúng Trung Quốc có như vậy?
Tiêu điểm tuần này: Bắc Kinh gia tăng giọng điệu cứng rắn trong cuộc chiến thương mại với Mỹ; Quốc hội Trung Quốc kết thúc kỳ họp Lưỡng hội thường niên; Chính phủ Trung Quốc ra mắt quỹ đầu tư mạo hiểm tập trung vào công nghệ và đổi mới.
Trung Quốc cam kết chiến đấu đến cùng trong cuộc chiến thương mại
Trung Quốc đã gia tăng giọng điệu cứng rắn khi Tổng thống Mỹ Donald Trump tiếp tục nâng mức thuế quan. Tuần trước, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Lâm Kiến (Lin Jian) tuyên bố rằng nếu Mỹ “khăng khăng tiến hành chiến tranh thuế quan, chiến tranh thương mại hay bất kỳ cuộc chiến nào khác, Trung Quốc sẽ chiến đấu đến cùng”. Tuyên bố này đã được truyền thông nhà nước và các tài khoản mạng xã hội của đại sứ quán Trung Quốc lặp lại.
Trong khi Trump thay đổi lập trường về các chính sách đe doạ thương mại đối với Canada, Mexico và các nước khác, Trung Quốc vẫn là mục tiêu nhất quán của các mức thuế ngày càng tăng, hiện trung bình ở mức 33% đối với hàng hoá Trung Quốc.
Bắc Kinh đang gia tăng sức ép thông qua các biện pháp thuế quan mới đối với Canada nhằm ngăn nước này nhượng bộ trước sức ép của Mỹ trong việc đánh thuế hàng hóa Trung Quốc. Tuy nhiên, chiến lược này có vẻ không đúng chỗ: Dù Canada từng hợp tác với Mỹ trong việc áp thuế xe điện Trung Quốc dưới thời Tổng thống Biden, Ottawa hiện không mấy mặn mà với Trump.
Dù vậy, Trung Quốc vẫn có nhiều bất mãn với Canada do lập trường thẳng thắn của nước này về vấn đề can thiệp bầu cử và vi phạm nhân quyền của Trung Quốc. Cách tiếp cận của Trung Quốc với Ottawa đối lập với thái độ thận trọng của Bắc Kinh đối với châu Âu, nơi Trung Quốc đang cố khai thác rạn nứt trong mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương – dù có một số trở ngại bởi mối quan hệ thân thiết với Nga.
Khi cuộc chiến thương mại của Trump vẫn chưa có hồi kết, chính phủ Trung Quốc có thể sẵn sàng chiến đấu đến cùng, nhưng không rõ công chúng có chung quan điểm hay không. Những cuộc chiến thương mại quan trọng phần nào phản ánh niềm tin của chính phủ vào khả năng chịu đựng của người dân trước những hệ luỵ như giá cả tăng cao, hàng hoá khan hiếm, mất việc làm hay thị trường chứng khoán lao dốc.
Trung Quốc lâu nay vẫn tự hào về tinh thần “ăn đắng” của người dân – chịu đựng gian khó vì mục tiêu quốc gia. Tuy nhiên, dù vẫn còn hàng trăm triệu người Trung Quốc đang sống trong cảnh nghèo đói, tầng lớp trung lưu thành thị – nhóm người quan trọng nhất đối với Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) – lại có khả năng chịu đựng thấp hơn, đặc biệt là thế hệ trẻ.
Cần lưu ý rằng trước năm 2020, Trung Quốc đã trải qua bốn thập kỷ kinh tế tăng trưởng mạnh mẽ, trong đó những thời điểm khó khăn chủ yếu chỉ xảy ra ở một số khu vực cụ thể. Người dân xây dựng cuộc sống dựa trên lời hứa năm sau sẽ tốt hơn năm nay. Khẩu hiệu của chính phủ xoay quanh viễn cảnh thịnh vượng được đảm bảo dưới sự lãnh đạo của ĐCSTQ; Chủ tịch Tập Cận Bình chủ trương tư tưởng “tiểu khang” (tương đối thịnh vượng).
Nhưng mọi thứ kết thúc một cách cay đắng trong đợt phong tỏa vì COVID-19, khi sự chịu đựng của công chúng đạt đến giới hạn. Những nỗ lực của chính phủ nhằm khôi phục tinh thần “vượt khó kiểu Mao” không đem lại hiệu quả. Tập từng ban hành lại chỉ thị “ăn đắng chịu khổ” để đối phó với tỷ lệ thất nghiệp. Một năm sau đó, ông lại chuyển sang nói về “việc làm chất lượng cao”.
Dù Tập đã nỗ lực thúc đẩy một nền kinh tế tự chủ, nhưng Trung Quốc lại thất bại trong việc xây dựng một thị trường tiêu dùng nội địa bền vững. Điều này khiến nền kinh tế Trung Quốc phụ thuộc vào xuất khẩu hơn bao giờ hết.
Trung Quốc đang trải qua thời kỳ khó khăn. Nhưng những lời đe dọa của Trump không kích động được làn sóng tự hào dân tộc và phản kháng như ở Canada hay Mexico. Một phần là vì hai nước này dựa vào câu chuyện “David đấu với gã khổng lồ Goliath” khi đối đầu với Mỹ; Nhưng câu chuyện này không thể áp dụng với Trung Quốc, nơi chủ nghĩa dân tộc gắn liền với ý tưởng không gì có thể ngăn cản được đất nước này.
Tuy nhiên, giới lãnh đạo Trung Quốc lâu nay vẫn còn tin rằng người Mỹ không chịu được gian khổ và nước Mỹ đang trên đà suy tàn. Nhận định đó có thể đúng – hoặc có thể dẫn đến sự tự tin thái quá rằng Trung Quốc sẽ trụ lâu hơn Mỹ trong một cuộc đối đầu kinh tế.
Tin tức đang được quan tâm
Bế mạc kỳ họp Lưỡng hội (Chính Hiệp và Nhân Đại). Đại hội Đại biểu Nhân dân Toàn quốc (Nhân Đại – tức Quốc hội Trung Quốc), cơ quan lập pháp mang tính hình thức của Trung Quốc, và Uỷ ban Toàn quốc Hội nghị Chính trị Hiệp thương Nhân dân Trung Quốc (Chính Hiệp) đã hoàn thành các phiên họp toàn thể hàng năm tại Bắc Kinh, kéo dài trong bảy ngày. Như mọi khi, kỳ họp Lưỡng hội chủ yếu gồm những tràng vỗ tay dài sau khi các lãnh đạo ĐCSTQ phát biểu hoặc trình bày báo cáo thường niên.
Kỳ họp Lưỡng hội năm nay chủ yếu xoay quanh các cam kết kinh tế, mặc dù gói kích thích vẫn còn khiêm tốn so với các nỗ lực sau khủng hoảng tài chính năm 2009, trong khi mục tiêu tăng trưởng vẫn giữ ở mức 5% như năm ngoái. Trong bối cảnh giá tiêu dùng của Trung Quốc chạm đáy giảm phát, các phiên họp nhấn mạnh việc thúc đẩy tiêu dùng, đồng thời nhấn mạnh kỳ vọng về sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo sau những đột phá của công ty DeepSeek.
Tuy nhiên, thúc đẩy chi tiêu vẫn là một thách thức lớn đối với công chúng Trung Quốc, khi họ đang tiết kiệm nhiều hơn bao giờ hết và vẫn còn ám ảnh bởi những căng thẳng do đại dịch COVID-19 gây ra – và hiểu rằng chính phủ có thể đảo lộn cuộc sống thường nhật của họ bất cứ lúc nào.
Hợp tác Trung – Nga. Tại kỳ họp Lưỡng hội, Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị đã trả lời câu hỏi thứ hai từ một cơ quan báo chí Nga và nhấn mạnh lại tình hữu nghị giữa Bắc Kinh và Moskva. Một số quan chức Mỹ cho rằng việc Tổng thống Trump đáp ứng yêu cầu của Nga là một chiến lược nhằm chia rẽ Trung Quốc và Nga; Bắc Kinh đang chỉ rõ rằng chiến lược này sẽ không thành công.
Trung Quốc và Nga cũng thường xuyên hợp tác trong các cuộc tập trận quân sự, thông qua Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) hoặc các sự kiện hàng năm như các cuộc diễn tập hải quân với Iran lần thứ năm vừa mới khai mạc. Trong những thập kỷ gần đây, Nga đã tham chiến nhiều hơn Trung Quốc, vì vậy các cuộc tập trận này là cơ hội để các sĩ quan Trung Quốc nâng cao kỹ năng quân sự còn hạn chế của họ.
Tuy nhiên, các cuộc tập trận quân sự này còn nhằm truyền bá một quan điểm chung – chủ yếu xoay quanh hành động bất công của Mỹ và nỗi lo đối với các thế lực nổi loạn trong nước.
Công nghệ và Kinh doanh
Quỹ đầu tư mạo hiểm dài hạn. Ủy ban Phát triển và Cải cách Quốc gia Trung Quốc vừa công bố một quỹ đầu tư mạo hiểm mới trị giá 1 nghìn tỷ nhân dân tệ (138 tỷ USD), tập trung vào “các lĩnh vực công nghệ và đổi mới toàn cầu” – tức trí tuệ nhân tạo, máy tính lượng tử và robot. Cựu Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường từng đề cập đến những chủ đề tương tự trong bài phát biểu tại Kỳ họp Lưỡng hội năm 2023. Nguồn tài chính cho quỹ sẽ được huy động từ chính quyền địa phương và doanh nghiệp tư nhân.
Đó là một số tiền lớn – nhưng Trung Quốc lại có lịch sử không mấy khả quan với loại quỹ đầu tư theo kiểu chỉ đạo từ trên xuống như vậy. Công ty AI DeepSeek ra đời từ một quỹ đầu tư mạo hiểm tư nhân và ít được biết đến. Ngược lại, dự án phát triển chip mang tên “Quỹ Lớn” (Big Fund) hầu như không giúp tăng trưởng sản xuất nội địa, và các công ty bán dẫn Trung Quốc đã phải đối mặt với làn sóng phá sản trong năm ngoái.
“Quỹ Lớn” huy động được khoảng 45 tỷ USD trong hai vòng đầu tiên – phần lớn trong số đó bị các quan chức và ngân hàng có liên quan tham ô và dẫn đến một cuộc thanh trừng tham nhũng vào năm 2022. Hãy chú ý đến những người tham gia vào quỹ này; họ có thể sẽ bị bắt vào khoảng năm 2030.
Doanh số Tesla tại Trung Quốc sụt giảm. Doanh số Tesla giảm trên toàn cầu khi CEO Elon Musk ngày càng gắn mình với các quan điểm cực hữu, giá cổ phiếu công ty cũng lao dốc theo. Doanh số ở Trung Quốc không phải là ngoại lệ, nhưng lý do lại khác: Người tiêu dùng Trung Quốc không quá quan tâm đến quan điểm chính trị của Musk, vì Musk tránh đưa ra bất kỳ phát ngôn tiêu cực gì về ĐCSTQ.
Các nhà đầu tư Trung Quốc đang tăng cổ phần trong các công ty của Elon Musk, có thể nhằm mục đích gia tăng ảnh hưởng tại Washington, nơi các quy định về chống hối lộ ít khi được thực thi. Tuy nhiên, các công ty xe điện Trung Quốc, nhất là BYD, đang vượt qua Tesla về cả giá cả và chất lượng. Việc này làm lung lay thị trường của Tesla tại Trung Quốc – và nếu các quốc gia khác bắt đầu ưa chuộng hàng hóa Trung Quốc, điều này có thể tác động đến hãng ở cả các thị trường khác.