Nguồn: “Africans are building Putin’s suicide drones”, The Economist, 29/05/2025
Biên dịch: Viên Đăng Huy
Việc lắp ráp máy bay không người lái của Iran tại một nhà máy ở Nga là một lựa chọn khác thường đối với chương trình vừa học vừa làm. Có lẽ ít sinh viên hoặc lao động nhập cư, dù tuyệt vọng hay liều lĩnh đến mấy, sẽ tự nguyện đăng ký để trở thành mục tiêu quân sự. Tuy nhiên, đó lại là tình cảnh mà hàng trăm phụ nữ trẻ châu Phi, một số người trong số họ chưa đủ 18 tuổi, đã vô tình rơi vào.
Vào ngày 23 tháng 4, máy bay không người lái của Ukraine đã tấn công Khu kinh tế đặc biệt Alabuga ở vùng Tatarstan của Nga, nơi sản xuất máy bay không người lái tự sát do Iran thiết kế. Lần này không có thương vong nào được báo cáo. Nhưng một số phụ nữ châu Phi đã bị thương khi ký túc xá của họ bị tấn công trong một cuộc tấn công tương tự vào năm ngoái. Các cuộc tấn công liên tục cho thấy tầm quan trọng quân sự của Alabuga, nơi đã bị phương Tây áp lệnh trừng phạt từ năm 2024. Nhưng việc thu hút sự chú ý đến sự hiện diện bất thường của lao động châu Phi trên dây chuyền lắp ráp của Nga cũng đặt ra những câu hỏi đáng lo ngại cho các chính phủ châu Phi. Tại sao công dân của họ lại phải làm việc cật lực tại trung tâm đế chế vũ khí của Vladimir Putin? Và liệu họ sẽ làm gì, nếu có, để giúp đỡ những người này?
Alabuga bắt đầu sản xuất máy bay không người lái ngay sau khi Nga xâm lược Ukraine vào năm 2022. Ban đầu, phần lớn công nhân mà họ tuyển dụng – một số người được cho là bị cưỡng bức – là sinh viên địa phương. Nhưng ngay sau đó, tình trạng thiếu hụt lao động do chiến tranh đã khiến các chủ nhà máy phải tìm kiếm lao động nước ngoài giá rẻ để lấp đầy khoảng trống. Họ thành lập “Alabuga Start”, quảng cáo đây là một chương trình vừa học vừa làm hấp dẫn cho các lĩnh vực như ăn uống và khách sạn. Mặc dù công khai dành cho “những tài năng từ khắp nơi trên thế giới”, nhưng trên thực tế, hầu hết những người được nhắm đến bởi chương trình này đều ở châu Phi. (Gần đây, Nam Mỹ đã trở thành một trọng tâm bổ sung). Đáng lo ngại nhất, những người tuyển dụng có một đối tượng cụ thể trong tâm trí: phụ nữ trong độ tuổi từ 18 đến 22.
Không có lý do rõ ràng nào cho điều này. Phần lớn những người được tuyển dụng từ nước ngoài tham gia vào việc sản xuất máy bay không người lái, theo một báo cáo của Sáng kiến Toàn cầu Chống Tội phạm có Tổ chức Xuyên quốc gia, một tổ chức phi lợi nhuận. Điều đó khó hỗ trợ cho tuyên bố của chương trình rằng “nhiều ngành nghề yêu cầu sự tỉ mỉ, cẩn trọng mà phụ nữ thường có”. Một lời giải thích hợp lý hơn là việc ưu tiên phụ nữ trẻ là để dễ kiểm soát. Timur Shagivaleev, ông chủ của Alabuga, được cho là đã nói rằng đàn ông châu Phi “quá hung hăng và nguy hiểm” để trở thành những công nhân dễ bảo.
Nhiều người được tuyển dụng dường như không biết công việc thực sự bao gồm những gì, có thể vì nhân viên bị cấm nói chuyện với người ngoài về công việc của họ. “Tôi không nghĩ nhiều người biết về các hành vi lao động tồi tệ của công ty,” một phụ nữ Ethiopia đã hủy đơn đăng ký sau khi đọc về nhà máy trực tuyến cho biết. Quảng cáo được phát tán trên mạng xã hội và Telegram, một ứng dụng nhắn tin phổ biến, trông lừa đảo đến mức Liên Hợp Quốc cho rằng đường dây này có thể cấu thành tội buôn người.
Giới chức Ukraine đã thúc ép các đối tác châu Phi của họ chấm dứt việc tuyển mộ ở các quốc gia này—nhưng không mang lại nhiều hiệu quả. Một số quốc gia châu Phi đã ký các thỏa thuận chính thức với chính Alabuga. Các nhà ngoại giao châu Phi đã đi thăm nhà máy; các quảng cáo cho Alabuga Start đã được các tổ chức chính phủ châu Phi chia sẻ. Sau một vài bài báo chỉ trích trên báo chí Kenya, đại sứ quán Nga tại nước này khẳng định rằng các đối tác Kenya của họ thấy “một lợi ích rõ ràng từ việc những người trẻ Kenya tham gia chương trình, và đề xuất mở rộng tuyển dụng”. Về phần mình, Bộ Lao động Kenya chỉ nói rằng có 12 người Kenya tham gia chương trình, và không ai trong số họ tham gia vào việc chế tạo máy bay không người lái. Cho đến nay, chỉ có Burkina Faso là thực sự cố gắng ngăn chặn việc tuyển dụng.
Khó có khả năng nhiều nước khác sẽ làm theo. Hầu hết các chính phủ châu Phi đều cần việc làm, dù khó coi đến mấy, cho những người trẻ thất nghiệp. Nhiều nước cũng ủng hộ Nga hơn Ukraine. Nga tiếp tục mở rộng sản xuất vũ khí. Theo một nhà ngoại giao Ukraine, hậu quả có thể xảy ra – và bi thảm – là “rồi một lúc nào đó, một phụ nữ châu Phi sẽ là mục tiêu hợp pháp của tên lửa Ukraine”.
