Nguồn: Katsuji Nakazawa, “Xi Jinping’s generals face a treacherous political battlefield,” Nikkei Asia, 12/06/2025.
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
Số phận của một sĩ quan quân đội mất tích đã được xác nhận tại đám tang của người tiền nhiệm của ông.
Giờ đây, ba tháng sau khi biến mất khỏi tầm mắt của công chúng, có thể khẳng định rằng tướng Hà Vệ Đông đã bị thanh trừng. Sự việc đang làm dấy lên một loạt đồn đoán ở cả trong và ngoài Trung Quốc.
Sự sụp đổ của vị tướng có tầm ảnh hưởng lớn trong quân đội một lần nữa nhắc nhở chúng ta rằng nơi nguy hiểm nhất đối với các tướng lĩnh cấp cao của Trung Quốc không phải là sở chỉ huy chiến trường, nơi đạn có thể bay lạc, mà là cuộc chiến chính trị nội bộ, nơi người ta có thể mất đi tất cả.
Họ có thể bị tước danh dự, tài sản, và phải ngồi tù suốt quãng đời còn lại của mình nếu bị vướng vào cuộc đấu tranh giành quyền lực chính trị bên trong Đảng Cộng sản Trung Quốc.
Tướng Hà, 68 tuổi, là một trong hai Phó Chủ tịch Quân ủy Trung ương, cơ quan quân sự hàng đầu giám sát Quân Giải phóng Nhân dân. Chủ tịch nước Trung Quốc kiêm Tổng bí thư Tập Cận Bình hiện là Chủ tịch Quân ủy Trung ương.
Vụ việc của Hà Vệ Đông đánh dấu sự kiện mới nhất trong một loạt các cuộc thanh trừng trong Quân Giải phóng Nhân dân dưới thời Tập. Điều đáng chú ý hơn cả là Hà là Phó Chủ tịch Quân ủy Trung ương đương nhiệm đầu tiên bị thanh trừng kể từ thời Cách mạng Văn hóa 1966-1976.
Hà là sĩ quan quân đội có cấp bậc cao thứ hai sau Trương Hựu Hiệp, vị Phó Chủ tịch Quân ủy Trung ương còn lại. Ông cũng là một trong 24 thành viên của Bộ Chính trị đầy quyền lực của đảng. Ông đã được Tập bổ nhiệm vào các chức vụ chủ chốt và được xem là một trong những phụ tá thân cận, đáng tin cậy của Chủ tịch Trung Quốc.
Lần cuối cùng ông xuất hiện công khai trước công chúng là vào ngày 11/03, tại lễ bế mạc kỳ họp thường niên của Đại hội Đại biểu Nhân dân Toàn quốc, tức Quốc hội Trung Quốc.
Về mặt chính thức, Trung Quốc vẫn giữ im lặng về số phận của Hà, nhưng bằng chứng không thể chối cãi về sự sụp đổ của ông đã xuất hiện trong một buổi lễ mang đặc trưng của “chính trị hậu trường” của đảng.
Lễ tang của cựu Phó Chủ tịch Quân ủy Trung ương Hứa Kỳ Lượng đã được tổ chức vào Chủ Nhật ngày 08/06, tại Nghĩa trang Cách mạng Bát Bảo Sơn ở Bắc Kinh, nơi an nghỉ dành riêng cho các cán bộ cấp cao của Đảng. Cái chết đột ngột của Hứa ở tuổi 75 đã được công bố vào ngày 02/06 vừa qua.
Tập và nhiều lãnh đạo Trung Quốc khác đã đến viếng Hứa trước khi thi hài ông được hỏa táng.
Đoạn video do Đài truyền hình Trung ương Trung Quốc (CCTV) công bố cho thấy Tập đã cúi chào ba lần trước thi hài của Hứa, rồi chầm chậm bước đi.
Đoạn phim cũng cho thấy những vòng hoa phía sau Tập có ghi tên các thành viên Bộ Chính trị.
Tuy nhiên, vòng hoa của tướng Hà lại không hề xuất hiện. Trong bộ vest và cà vạt đen, Tập đã đi qua vị trí lẽ ra phải có vòng hoa của Hà. Cảnh tượng này dường như tượng trưng cho cuộc đấu tranh chính trị khốc liệt đang diễn ra đằng sau những cánh cửa đóng kín.
Cho đến khoảng hai năm trước, Hứa vẫn là sĩ quan cấp cao nhất trong quân đội. Nếu mọi chuyện vẫn bình thường, Hà có lẽ sẽ bày tỏ lòng tiếc thương đối với Hứa. Nhưng ông thậm chí còn chẳng thể gửi vòng hoa.
CCTV đã không cố gắng che giấu sự vắng mặt của một thành viên Bộ Chính trị trong đoạn phim ghi hình tang lễ. Mọi dấu hiệu đều cho thấy, trên thực tế, Hà Vệ Đông không còn được xem là thành viên Bộ Chính trị nữa, và các hoạt động của ông cũng bị hạn chế.
Sáu sĩ quan quân đội đã giữ chức Phó Chủ tịch Quân ủy Trung ương kể từ nửa sau nhiệm kỳ của cựu Chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào. Cho đến nay, đã có ba người bị thanh trừng, gồm Quách Bá Hùng, Từ Tài Hậu, và giờ là Hà Vệ Đông.
Điều này cho thấy mối nguy chính trị liên quan đến việc đạt được hàm cấp tướng. Cả Quách Bá Hùng và Từ Tài Hậu đều đã trở thành mục tiêu trong chiến dịch chống tham nhũng của Tập vào khoảng năm 2015. Quách bị kết án tù chung thân, còn Từ qua đời vì bệnh ung thư trong lúc bị giam giữ.
Ngoài sáu sĩ quan quân đội, chính Tập cũng từng giữ chức Phó Chủ tịch Quân ủy Trung ương trong nhiệm kỳ 5 năm thứ hai của Hồ với tư cách là lãnh đạo tối cao của Trung Quốc.
Sự sụp đổ của Hà là một sự kiện quan trọng. Ông là Phó Chủ tịch Quân ủy Trung ương đương nhiệm đầu tiên bị thanh trừng kể từ Cách mạng Văn hóa đầy biến động, do Mao Trạch Đông phát động vào năm 1966 để giành thế thượng phong trong cuộc đấu tranh giành quyền lực. Cuộc chiến này đã kéo dài cho đến khi Mao, người sáng lập nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, qua đời năm 1976.
Năm 1967, khi Cách mạng Văn hóa bắt đầu, Phó Chủ tịch Quân ủy Trung ương lúc bấy giờ là Hạ Long đã bị bức hại và giam giữ. Ông đã qua đời một cách bi thảm hai năm sau đó.
Bốn thập kỷ trước đó, Hạ Long là người chỉ huy lực lượng chủ chốt của cuộc Khởi nghĩa Nam Xương ở tỉnh Giang Tây và sau đó trở thành một trong những người sáng lập Quân Giải phóng Nhân dân.
Hà Vệ Đông, người gia nhập Quân Giải phóng Nhân dân khi mới 15 tuổi và thăng tiến qua nhiều cấp bậc, có lẽ không bao giờ nghĩ rằng cuối cùng mình sẽ phải đối mặt với số phận tương tự như Hạ Long.
Có lẽ, kiểu hỗn loạn từng nhấn chìm Quân Giải phóng Nhân dân trong thời kỳ Cách mạng Văn hóa một lần nữa lại khiến tổ chức này bị kìm kẹp.
Trong lúc nhiều quan chức quân sự cấp cao bị thanh trừng, một số người ở trong và ngoài Trung Quốc đang có xu hướng vô cảm, hoặc thờ ơ với diễn biến bên trong Quân Giải phóng Nhân dân.
Theo các nhà quan sát này, vụ việc của Hà Vệ Đông sẽ không làm thay đổi động lực chính trị của Trung Quốc, vì đây chỉ là một trong số nhiều vụ việc dẫn đến sự sụp đổ của nhiều vị tướng khác trong thập kỷ qua.
Quách Bá Hùng và Từ Tài Hậu đã được cựu Chủ tịch Trung Quốc Giang Trạch Dân thăng lên cấp tướng – cấp bậc cao nhất của Quân Giải phóng Nhân dân. Sau khi nghỉ hưu, họ vẫn tiếp tục có ảnh hưởng lớn trong quân đội, nhưng lòng trung thành của họ với Tập lại bị nghi ngờ.
Sau khi đàn áp hai nhân vật có ảnh hưởng này, chính quyền Tập tiếp tục nhắm tới nhiều mục tiêu khác trong quân đội.
Năm 2017, tướng Trương Dương, người khi đó đang giữ chức Chủ nhiệm Bộ Công tác Chính trị Quân ủy Trung ương, đã bị điều tra; sau đó ông đã tự tử trong lúc bị quản thúc tại gia.
Vào thời điểm đó, tướng Phòng Phong Huy, cựu Tham mưu trưởng Bộ Tham mưu Liên hợp Quân ủy Trung ương, một nhân vật thân cận với Quách Bá Hùng, cũng đang bị điều tra. Cuối cùng, ông đã bị tuyên án chung thân.
Trương và Phòng là những người được Hồ Cẩm Đào thăng hàm tướng.
Chiến dịch mạnh tay trấn áp các tướng lĩnh tham nhũng do hai người tiền nhiệm bổ nhiệm đã giúp Tập củng cố quyền lực chính trị một cách đáng kể.
Cuộc đàn áp trong Quân Giải phóng Nhân dân đã đạt đến bước ngoặt vào năm 2023 và 2024, sau Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ 20 vào tháng 10/2022, khi chiến dịch chống tham nhũng, công cụ đặc trưng của Tập để thâu tóm quyền lực, dần chuyển trọng tâm sang các quan chức thân cận với chính lãnh đạo tối cao.
Bộ trưởng Quốc phòng lúc bấy giờ là Lý Thượng Phúc, và người tiền nhiệm của ông, Ngụy Phượng Hòa, đã bị nhắm tới và trừng phạt. Cả hai người đều được Tập bổ nhiệm vào chức vụ Bộ trưởng Quốc phòng.
Trong một sự cố biểu tượng cho tình hình đang thay đổi, Miêu Hoa, Ủy viên Quân ủy Trung ương và Chủ nhiệm Bộ Công tác Chính trị Quân ủy Trung ương, đã bị đình chỉ chức vụ vào tháng 11 vì nghi ngờ “vi phạm kỷ luật nghiêm trọng.”
Kế đó, vào cuối tháng 5, Miêu, người được cho là đại diện chính trị của Tập trong quân đội, đột nhiên bị loại khỏi danh sách chính thức của các thành viên Quân ủy Trung ương. Không có lời giải thích nào được đưa ra.
Rõ ràng là Quân ủy Trung ương Trung Quốc đang trong tình trạng hỗn loạn.
Với việc Hà Vệ Đông bị thanh trừng, số lượng thành viên Quân ủy Trung ương đã giảm từ bảy xuống còn bốn ngay sau đại hội đảng toàn quốc vào tháng 10/2022.
Quân ủy Trung ương hiện tại bao gồm Chủ tịch Tập và ba sĩ quan quân đội. Chưa đầy ba năm sau đại hội đảng toàn quốc gần nhất, gần một nửa số thành viên Quân ủy Trung ương đã biến mất.
Nhưng mọi việc vẫn chưa lắng xuống. Một số nhân vật có ảnh hưởng khác, những người được xem là thành viên cốt cán của phe Tập trong Quân Giải phóng Nhân dân, cũng đã biến mất không lời giải thích.
Trong số các lực lượng quân sự trên thế giới, Quân Giải phóng Nhân dân là trường hợp độc nhất. Họ là quân đội của đảng và do đó trung thành với đảng. Vậy nên, để tồn tại về mặt chính trị, các sĩ quan quân đội Trung Quốc phải duy trì lòng trung thành này.
Katsuji Nakazawa là nhà báo và biên tập viên cấp cao của Nikkei, hiện sinh sống tại Tokyo. Ông đã dành bảy năm làm phóng viên thường trú ở Trung Quốc và sau đó trở thành trưởng văn phòng Trung Quốc. Ông đã nhận Giải Nhà báo Quốc tế Vaughn-Ueda năm 2014.
