Nguồn: Katsuji Nakazawa, “Xi administration quick to tell civil servants they can drink,” Nikkei Asia, 24/07/2025.
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
Bắc Kinh đã quyết định điều chỉnh “lệnh cấm rượu” đang tác động tiêu cực đến nền kinh tế.
Chính quyền của Chủ tịch nước kiêm Tổng bí thư Đảng Cộng sản Trung Quốc Tập Cận Bình đã buộc phải điều chỉnh “lệnh cấm rượu” nhắm vào các quan chức đảng và chính phủ sau khi hứng chịu làn sóng chỉ trích gay gắt từ công chúng.
Chính quyền Tập đã công bố một số thay đổi nhỏ đối với chính sách gây tranh cãi này thông qua ba cơ quan truyền thông chính thức, vốn được gọi là “hầu thiệt” (tức cổ họng và lưỡi) của Đảng Cộng sản Trung Quốc.
Những thay đổi này được đưa ra trong bối cảnh lo ngại về tác động tiêu cực của lệnh cấm đối với nền kinh tế.
Quyết định ưu tiên nền kinh tế đang suy yếu của chính quyền cũng là dấu hiệu mới nhất cho thấy một thay đổi nhẹ trong luồng gió chính trị đang thổi qua khu vực Trung Nam Hải của Bắc Kinh, trung tâm chính trị của Trung Quốc, nơi đặt văn phòng của Tập và các nhà lãnh đạo khác.
Vào tháng 12/2012, ngay sau khi Tập được bầu làm Tổng Bí thư Đảng, ông đã ban hành một bộ quy tắc ứng xử dành cho các đảng viên và quan chức có tên gọi là “Trung ương Bát hạng Quy định.” Còn được biết đến là “tám điều luật” hay “tám quy định,” bộ quy tắc này khuyến khích tiết kiệm và tránh chi tiêu xa hoa.
Quay trở lại năm nay, sự ồn ào xoay quanh “lệnh cấm rượu” bắt nguồn từ cuộc họp được tổ chức vào ngày 12/03 của Tiểu tổ Lãnh đạo Trung ương về Xây dựng Đảng, một tổ chức được thành lập trực thuộc Ban Chấp hành Trung ương Đảng.
Những người tham dự cuộc họp đã quyết định phát động một chiến dịch giáo dục toàn đảng nhằm thực hiện “tám quy định.” Vào thời điểm đó, chiến dịch được thông báo sẽ kéo dài đến tháng 7.
Ý nghĩa chính trị của thời hạn chiến dịch rất rõ ràng. Nó kết thúc ngay trước thềm cuộc họp thường niên tại Bắc Đới Hà của các lãnh đạo đảng và các bậc lão thành đã nghỉ hưu tại khu nghỉ dưỡng ven biển cùng tên ở tỉnh Hà Bắc. Cuộc họp không chính thức này sẽ diễn ra vào tháng 8.
Chính quyền Tập đã triển khai các chính sách theo cách áp đặt từ trên xuống, và Tiểu tổ Lãnh đạo Trung ương về Xây dựng Đảng đã đóng một vai trò quan trọng: Cơ quan này phụ trách chiến dịch giáo dục nhằm tăng cường quyền lực của chính quyền Tập.
Thái Kỳ – Ủy viên Ban Thường vụ Bộ Chính trị, người đứng thứ năm trong hệ thống của đảng và là một trong những phụ tá thân cận nhất của Tập – hiện là tổ trưởng tiểu tổ xây dựng đảng, sau khi tiếp quản vị trí này từ tay Tập vào mùa xuân năm 2024.
Thái cũng phụ trách công tác tuyên truyền và tư tưởng. Ông là một nhân vật có ảnh hưởng, đang giữ chức Chủ nhiệm Văn phòng Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc, cơ quan quản lý công việc hành chính của Ban Chấp hành Trung ương Đảng.
Lý Hy, một Ủy viên Ban Thường vụ Bộ Chính trị khác và là người đứng thứ bảy trong hệ thống của đảng, đang là tổ phó tiểu tổ xây dựng đảng,
Lý cũng là người đứng đầu Ủy ban Kiểm tra Kỷ luật Trung ương, cơ quan chống tham nhũng hàng đầu của đảng, vốn đóng vai trò trung tâm trong chiến dịch chống tham nhũng của Tập, mà nay đã kéo dài gần 13 năm. Lý cũng là một trong những phụ tá thân cận nhất của Tập.
Bộ quy tắc ứng xử năm 2012 kêu gọi tiết kiệm nhưng không cấm đảng viên và cán bộ uống rượu. Vậy tại sao nó lại được xem như một lệnh cấm rượu trên thực tế?
Cuối tháng 3, ngay sau khi chiến dịch giáo dục về bộ quy tắc ứng xử được phát động, một vụ việc vi phạm đã xảy ra ở tỉnh Hà Nam.
Năm công chức ở tỉnh này đã uống bốn chai bạch tửu (rượu trắng), một loại rượu Trung Quốc không màu có nồng độ cồn cao. Và một người đã tử vong sau đó vì ngộ độc rượu cấp tính.
Các trường hợp công chức tử vong do uống quá nhiều rượu trong các bữa tiệc liên quan đến nhiệm vụ chính thức vẫn tiếp diễn ở nhiều nơi trên cả nước trong tháng 4 và tháng 5.
Những cái chết hàng loạt này có thể khiến Tập mất mặt, vì chúng rõ ràng đã xảy ra do phớt lờ tinh thần của chiến dịch giáo dục nằm dưới sự chỉ đạo trực tiếp của nhà lãnh đạo tối cao.
Trong hoàn cảnh đó, vào giữa tháng 5, Đảng và Quốc vụ viện (chính quyền trung ương Trung Quốc) đã công bố phiên bản sửa đổi của Quy định về Thực hành Tiết kiệm và Chống Lãng phí trong các Cơ quan Đảng và Chính phủ.
Bản sửa đổi này đã điều chỉnh và củng cố nội dung của bản tiền nhiệm, được ban hành vào năm 2013 trong những ngày đầu của chính quyền Tập, như phần tiếp theo của bộ quy tắc ứng xử năm 2012.
Nó cảnh báo cán bộ đảng và công chức trên toàn quốc không được thưởng thức các món ăn xa xỉ, rượu bia, và thuốc lá một cách quá đà trong các bữa ăn chính thức. Cảnh báo này đã được các công chức xem như lệnh cấm rượu bia trên thực tế.
Nhưng một số tổ chức địa phương đã phản ứng thái quá trước cảnh báo này bằng cách cấm các quan chức của họ dùng bữa riêng tư, bao gồm cả vào cuối tuần, nếu như tình huống có thể liên quan đến việc uống rượu.
Trong những trường hợp cực đoan, camera giám sát đã được lắp đặt bên trong các nhà hàng để nếu công chức ghé đến, họ có thể bị báo cáo với các cơ quan có liên quan.
Trong một trường hợp khác, một công chức đã bị phạt vì được một người có quan hệ làm ăn với mình mời một bát mì rẻ tiền. Trên thực tế, các công chức luôn bị giám sát chặt chẽ và không thể ăn uống bên ngoài.
Kết quả là, nhiều công chức trên khắp đất nước đã tránh xa các nhà hàng vì sợ bị phạt. Điều này đã khiến doanh số bán rượu bia sụt giảm nghiêm trọng.
Bản sửa đổi của Quy định về Thực hành Tiết kiệm và Chống Lãng phí trong các Cơ quan Đảng và Chính phủ đã được đưa ra theo nguyện vọng của Tập, nhưng không cân nhắc đầy đủ đến tác động tiêu cực mà nó có thể gây ra đối với nền kinh tế.
Phản ứng dữ dội của công chúng đã diễn ra ngay lập tức vì quy định mới làm suy yếu thêm nhu cầu tiêu dùng trong nước.
Trong lúc sự phẫn nộ của công chúng ngày càng dâng cao, một số quan chức cấp cao địa phương bắt đầu kêu gọi xem xét lại “lệnh cấm rượu.” Và chính quyền Tập đã điều chỉnh chính sách gây tranh cãi này. Sự thay đổi chính sách nhỏ sau đó đã được công bố trên ba phương tiện truyền thông chính thức.
Ngày 17/06, tờ Nhân dân Nhật báo trực tuyến, cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Trung Quốc, đã đăng một bài bình luận giải thích chính sách này đã được điều chỉnh như thế nào. Tiêu đề bài bình luận nhấn mạnh rằng không phải tất cả các hoạt động ăn uống đều bị cấm, mà chỉ cấm việc thưởng thức các món ăn xa xỉ, rượu bia, và thuốc lá một cách quá đà trong các bữa ăn chính thức. Bài viết cũng chỉ trích gay gắt việc một số địa phương áp dụng quy định theo kiểu thái quá.
Sang ngày 19/06, hãng thông tấn nhà nước Tân Hoa Xã đã công bố bài bình luận của riêng mình, nêu chi tiết về chính sách đã được điều chỉnh, và phiên bản trực tuyến của tạp chí Cầu Thị, tạp chí lý luận của Ban Chấp hành Trung ương đảng, tiếp nối với một báo cáo tương tự vào ngày 20/06.
Tiêu đề bài báo của Tân Hoa Xã kêu gọi tránh cách tiếp cận được mô tả là “một cho tất cả” để trấn áp các hành vi vi phạm quy định, trong khi tiêu đề của Cầu Thị lưu ý rằng việc ăn uống “bình thường” không bị cấm.
Trong đại dịch coronavirus, chính quyền Tập từng áp đặt lệnh phong tỏa kéo dài bất thường bất chấp những lý lẽ kinh tế.
Các biện pháp thái quá này đã tác động lớn đến xã hội và kinh tế Trung Quốc. Nhưng các cơ quan truyền thông chính thức vẫn giữ im lặng. Phải đến cuối năm 2022, chính quyền Tập mới dỡ bỏ chính sách zero-COVID hà khắc của mình.
Tuy nhiên, đến thời điểm đó, nền kinh tế đã bị thiệt hại nặng nề đến mức không có giải pháp dễ dàng nào có thể vực nó dậy.
Ngược lại với sự chậm trễ trong việc chấm dứt chính sách zero-COVID không được lòng dân, chính quyền Tập đã nhanh chóng hành động để ngăn chặn việc hiểu sai và thực thi quá mức “lệnh cấm rượu.”
Họ dường như đã quyết định ưu tiên củng cố tiêu dùng trong nước hơn là giữ thể diện.
Động thái nhằm dập tắt sự ồn ào xoay quanh “lệnh cấm rượu” cũng diễn ra trước cuộc họp Bộ Chính trị mới nhất vào cuối tháng 6.
Tại cuộc họp ngày 30/06, các quan chức cấp cao đã quyết định thiết lập “quy định mới về công tác của các cơ quan ra quyết định, thảo luận, và điều phối của Ban Chấp hành Trung ương Đảng.”
Tiểu tổ Lãnh đạo Trung ương về Xây dựng Đảng là một cơ quan như vậy.
Với quyết định này, Bộ Chính trị đã làm lung lay phần nào nền tảng của hệ thống ra quyết định lâu đời vốn đã góp phần đáng kể vào sự độc quyền quyền lực của Tập.
Chính sách zero-COVID đã được thông qua trước thềm Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ 20 vào tháng 10/2022, khi Tập giành được nhiệm kỳ thứ ba chưa từng có tiền lệ với tư cách là Tổng Bí thư Đảng. Nhưng rõ ràng là, kể từ đó đến nay, môi trường chính trị xung quanh chính quyền Tập đã thay đổi.
Katsuji Nakazawa là nhà báo và biên tập viên cấp cao của Nikkei, hiện sinh sống tại Tokyo. Ông đã dành bảy năm làm phóng viên thường trú ở Trung Quốc và sau đó trở thành trưởng văn phòng Trung Quốc. Ông đã nhận Giải Nhà báo Quốc tế Vaughn-Ueda năm 2014.
