Nguồn: Katsuji Nakazawa, “Collective leadership reasserts itself in China’s military,” Nikkei Asia, 31/07/2025
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
Truyền thống này đang trỗi dậy trở lại trước thềm Mật nghị Bắc Đới Hà thường niên của Đảng.
Mùa hè chính trị của Trung Quốc đang dần trở nên nóng bỏng, và ngày càng có nhiều dấu hiệu cho thấy “lãnh đạo tập thể” đang được khôi phục trong Quân Giải phóng Nhân dân, lực lượng vũ trang hùng mạnh của Trung Quốc, vốn nằm dưới sự chỉ huy của Đảng Cộng sản Trung Quốc.
Những dấu hiệu này xuất hiện sau khi nhà lãnh đạo tối cao Tập Cận Bình dành hơn một thập kỷ để tập trung quyền lực và gần như loại bỏ truyền thống này của đảng.
Chúng cũng xuất hiện vào một thời điểm nhạy cảm về chính trị, trước thềm mật nghị Bắc Đới Hà dự kiến sẽ khai mạc đầu tháng 8 tại khu nghỉ dưỡng ven biển thuộc tỉnh Hà Bắc. Tại cuộc họp thường niên này, các lãnh đạo đương nhiệm và các đảng viên lão thành đã nghỉ hưu sẽ thảo luận không chính thức về các vấn đề quan trọng.
Sự việc đáng chú ý nhất gần đây là một bài báo đăng trên trang nhất của tờ Giải phóng quân báo – cơ quan ngôn luận của Quân ủy Trung ương – vào ngày 23/07, hai ngày sau khi Quân ủy Trung ương công bố các quy định nhằm loại bỏ hoàn toàn “những ảnh hưởng độc hại.”
Quân ủy Trung ương là cơ quan quân sự cấp cao nhất, phụ trách giám sát Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc. Chủ tịch nước kiêm Tổng bí thư Tập cũng đồng thời giữ chức Chủ tịch Quân ủy Trung ương.
Các quy định mới nhất của Quân ủy Trung ương đã được đưa ra sau một loạt bê bối tham nhũng, trong đó nhiều sĩ quan quân đội cấp cao đã bị điều tra, dù người ta vẫn chưa tiết lộ cụ thể ai là người phải chịu trách nhiệm cho “những ảnh hưởng độc hại” đó.
Bài báo trên Giải phóng quân báo là phần thứ hai trong loạt bài bình luận được đăng tải sau những quy định mới nhất của Quân ủy Trung ương. Loạt bài này đề cập đến cách khôi phục uy tín của đội ngũ cán bộ chính trị trong quân đội.
Nội dung phần hai có thể gây bất ngờ cho nhiều độc giả vì nó nhấn mạnh sự cần thiết phải “tăng cường sự lãnh đạo thống nhất của các cấp ủy đảng và tăng cường lãnh đạo tập thể.”
Tập vốn được coi là “hạt nhân” của Ban Chấp hành Trung ương Đảng. Và “sự lãnh đạo tập trung, thống nhất” của Ban Chấp hành Trung ương chính là một trong những thuật ngữ chính trị thường được sử dụng để khẳng định và thể hiện quyền lực to lớn của ông.
Nhưng bài viết trên tờ Giải phóng quân báo lại sử dụng thuật ngữ “lãnh đạo thống nhất” và cùng lúc mô tả hệ thống ra quyết định truyền thống của đảng là “lãnh đạo tập thể.” Thêm nữa, nó không mô tả “lãnh đạo thống nhất” là “tập trung.”
Bài báo cũng nhấn mạnh sự cần thiết phải “đi đầu trong việc thực hiện nghiêm túc nguyên tắc tập trung dân chủ,” nguyên tắc tổ chức cơ bản của đảng.
Ngoài ra, bài báo còn nêu rõ mọi hoạt động phải được tiến hành “dưới sự lãnh đạo thống nhất của các cấp ủy đảng” và tất cả các vấn đề quan trọng đều phải được “các cấp ủy đảng xem xét và quyết định.”
Về các vấn đề quan trọng, bài báo khẳng định “cần tăng cường việc ra quyết định khoa học và đánh giá thực chất.” Nó không chứa bất kỳ từ ngữ nào nhằm kêu gọi tập trung quyền quyết định hơn nữa vào tay người đứng đầu các cấp ủy đảng.
Tóm lại, bài viết cảnh báo người đứng đầu các cấp ủy đảng không nên đưa ra bất kỳ quyết định đơn phương nào.
Xét đến nguyên tắc đảng nắm quyền lãnh đạo tuyệt đối đối với Quân Giải phóng Nhân dân, thì rõ ràng, bài báo này đã phản ánh các cuộc thảo luận không chỉ trong quân đội mà còn trong Ban Chấp hành Trung ương đảng.
Bài báo cũng đề cập đến Hội nghị Công tác Chính trị Quân sự được tổ chức tại Cổ Điền, tỉnh Phúc Kiến, vào năm 2014.
Thành phố này nổi tiếng nhờ một hội nghị được tổ chức tại đây vào năm 1929. Năm đó, Đại hội Cổ Điền, đôi khi được gọi là Hội nghị Cổ Điền, đã xác lập quyền lãnh đạo tuyệt đối của đảng đối với Hồng Quân, tiền thân của Quân Giải phóng Nhân dân.
Vậy khi bài viết đề cập đến “các cấp ủy đảng,” thực chất nó đang ám chỉ điều gì? Câu trả lời là Quân ủy Trung ương và các tổ chức đảng khác, hay các chi bộ, được thành lập để lãnh đạo các đơn vị khác nhau trong quân đội.
Những câu hỏi lớn hơn là: Liệu cơ chế quản lý của Quân ủy Trung ương và các cơ quan trực thuộc có thay đổi không? Nếu có, thì thay đổi như thế nào?
Quân ủy Trung ương có một truyền thống lâu đời có thể được gọi là “hệ thống trách nhiệm của chủ tịch,” ngụ ý rằng quyền lực tối cao đối với các vấn đề quân sự thuộc về chủ tịch của ủy ban này.
Quân ủy Trung ương đưa ra quyết định về các hành động quân sự cụ thể. Do đó, hệ thống quản lý của cơ quan này cũng sẽ tác động đáng kể đến an ninh, không chỉ ở châu Á mà trên toàn cầu.
Ngay sau đại hội đảng toàn quốc lần thứ 20 vào tháng 10/2022, Quân ủy Trung ương có bảy thành viên. Nhưng giờ đây, con số này đã giảm xuống còn bốn – gồm Chủ tịch Tập và ba sĩ quan quân đội, bao gồm Phó Chủ tịch Trương Hựu Hiệp.
Cựu Bộ trưởng Quốc phòng kiêm Ủy viên Quân ủy Trung ương Lý Thượng Phúc đã bị thanh trừng vào năm 2023, và chức vụ của ông trong Quân ủy Trung ương vẫn chưa có người thay thế. Đổng Quân, người kế nhiệm Lý làm Bộ trưởng Quốc phòng, không phải là Ủy viên Quân ủy Trung ương.
Miêu Hoa, Ủy viên kiêm Chủ nhiệm Bộ Công tác Chính trị Quân ủy Trung ương, cũng bị thanh trừng. Ông từng là một trong những phụ tá thân cận của Tập trong quân đội.
Trong khi đó, Hà Vệ Đông, một phụ tá thân cận khác của Tập trong quân đội và là một trong hai Phó Chủ tịch Quân ủy Trung ương, đã mất tích gần năm tháng. Ông cũng là sĩ quan quân đội cấp cao thứ hai sau Trương.
Nhiều khả năng, bài viết trên tờ Giải phóng quân báo là ngầm kêu gọi bốn thành viên còn lại của Quân ủy Trung ương – Tập, Trương, và hai sĩ quan quân đội khác – thực hành lãnh đạo “thống nhất” và “tập thể.”
Đây là lần thứ ba kể từ Hội nghị Công tác Chính trị của Quân ủy Trung ương tại Diên An, một căn cứ cách mạng cũ ở tỉnh Thiểm Tây, vào tháng 6/2024, Giải phóng quân báo cho đăng một bài báo kêu gọi “lãnh đạo tập thể” một cách công khai.
Bài viết đầu tiên như vậy xuất hiện vào ngày 09/07/2024, trên Trang 4 của tờ báo, và bài tiếp theo vào ngày 09/12 cùng năm, trên Trang 6.
Các bài báo do các tổ chức liên quan đến quân đội xuất bản gần đây cũng đề cập đến “lãnh đạo tập thể” thường xuyên hơn trước. Sự chú ý này dường như là do một khẩu hiệu chính trị gồm 16 chữ tiếng Trung.
Khẩu hiệu này bao gồm bốn nguyên tắc – lãnh đạo tập thể, tập trung dân chủ, tham vấn cá nhân, và quyết định tại hội nghị.
Nói cách khác, nguyên tắc tập trung dân chủ phải được thực hiện triệt để trong hệ thống lãnh đạo tập thể, các vấn đề quan trọng phải được thảo luận riêng rẽ và đúng cách, và các quyết định phải được đưa ra tại các hội nghị.
Những bức ảnh tin tức ghi lại khẩu hiệu này có thể được nhìn thấy tại một số sự kiện do đảng và Quân Giải phóng Nhân dân tổ chức trên khắp cả nước trước thứ Sáu ngày 01/08, kỷ niệm 98 năm ngày thành lập quân đội.
Khẩu hiệu 16 chữ này được ghi nhận trong điều lệ đảng, do đó, việc ủng hộ nó là không thể bị cấm.
Bốn nguyên tắc cơ bản này đã không được nhắc đến thường xuyên kể từ khi Tập lên nắm quyền vào năm 2012, vì ông đã tìm cách để thâu tóm quyền lực tối cao. Việc tìm thấy chúng được đề cập trong tin tức hoặc tài liệu sau đại hội đảng toàn quốc lần thứ 19 năm 2017 thậm chí còn khó hơn.
Nhưng tám tháng trước, vào ngày 01/12, Bộ Tư lệnh Chiến khu Trung ương của Quân Giải phóng Nhân dân đã bất ngờ đăng một bài viết trên tài khoản mạng xã hội chính thức của mình, thông báo về phiên họp nghiên cứu do Tập đoàn quân 83 dưới quyền kiểm soát của cơ quan này tổ chức.
Theo bài viết, Tập đoàn quân 83 đã nghiên cứu tinh thần và lý luận của Hội nghị Công tác Chính trị của Quân ủy Trung ương được tổ chức tại Diên An vào tháng 06/2024.
Bài đăng có hình ảnh khẩu hiệu chính trị 16 chữ được đóng khung treo trên tường. Tập đoàn quân 83 cũng đã ủng hộ khẩu hiệu này tại phiên họp nghiên cứu.
Bảy quân khu trước đây của Trung Quốc hiện đã được tổ chức lại thành năm chiến khu như một phần trong nỗ lực cải cách quân sự của Tập. Bộ Tư lệnh Chiến khu Trung ương chịu trách nhiệm bảo vệ các khu vực miền trung Trung Quốc, bao gồm cả Bắc Kinh.
Thuật ngữ “lãnh đạo tập trung, thống nhất” thường dùng – vốn khẳng định sự tập trung quyền lực vào tay Chủ tịch Quân ủy Trung ương Tập – đã không xuất hiện trong thông báo được đưa ra vào tháng 06/2024 về Hội nghị Công tác Chính trị của Quân ủy Trung ương tại Diên An.
Vì một lý do nào đó, Tập lại sử dụng thuật ngữ “lãnh đạo thống nhất” thay vì thuật ngữ “lãnh đạo tập trung, thống nhất” tại hội nghị này.
Bài viết gần đây của Giải phóng quân báo cũng chỉ sử dụng thuật ngữ “lãnh đạo thống nhất” và nhấn mạnh “lãnh đạo tập thể” bằng cách đề cập đến cụm từ này cùng với “lãnh đạo thống nhất.”
Có thể khẳng định rằng một loạt các sự kiện chính trị lớn trong quân đội Trung Quốc, bao gồm cả cuộc thanh trừng Miêu Hoa, đã bắt đầu tại hội nghị Diên An vào tháng 06/2024.
Liệu những thay đổi gần đây trong quân đội có ảnh hưởng đến chính trị đảng phái hay không? Rõ ràng, mật nghị sắp tới tại Bắc Đới Hà nắm giữ chìa khóa để trả lời câu hỏi này.
Katsuji Nakazawa là nhà báo và biên tập viên cấp cao của Nikkei, hiện sinh sống tại Tokyo. Ông đã dành bảy năm làm phóng viên thường trú ở Trung Quốc và sau đó trở thành trưởng văn phòng Trung Quốc. Ông đã nhận Giải Nhà báo Quốc tế Vaughn-Ueda năm 2014.
