Nguồn: “Security ‘guarantees’ for Ukraine are dangerously hazy”, The Economist, 20/08/2025
Biên dịch: Viên Đăng Huy
Một trong những vấn đề chưa được giải quyết quan trọng nhất liên quan đến bất cứ thỏa thuận hòa bình nào cho Ukraine là về các đảm bảo an ninh—làm thế nào Ukraine có thể đảm bảo rằng Nga sẽ không phá vỡ thỏa thuận hòa bình và xâm lược lần nữa. Một viễn cảnh tồi tệ đối với Ukraine là Nga sẽ lợi dụng việc dỡ bỏ các lệnh trừng phạt và hòa bình để xây dựng lại và huấn luyện quân đội của mình, và tái xuất hiện như một lực lượng đáng gờm hơn để tấn công Ukraine lần nữa và kết thúc công việc. Vào ngày 18 tháng 8, ông Trump nói rằng Nga đã đồng ý chấp nhận các đảm bảo an ninh, lặp lại một tuyên bố được đưa ra vài ngày trước đó bởi Steve Witkoff, đặc phái viên của ông, rằng “sự bảo vệ giống như Điều 5” đang được thảo luận. Điều đó có ý nghĩa gì trong thực tế?
Điều 5, điều khoản phòng thủ chung của NATO, quy định rằng một cuộc tấn công vào một thành viên được coi là một cuộc tấn công vào tất cả thành viên, và mỗi đồng minh sẽ giúp đỡ bằng “hành động mà họ cho là cần thiết”. Vào ngày 19 tháng 8, ông Trump đã loại trừ rõ ràng tư cách thành viên NATO cho Ukraine, mô tả nỗ lực của Ukraine là “rất xúc phạm” đối với Nga. Ông Trump, giống như Barack Obama và Joe Biden trước đó, khó có khả năng đưa ra cam kết sẽ gây chiến với Nga để bảo vệ Ukraine.
Cũng không rõ ràng chính xác những gì ông Putin và đội ngũ của ông đã nói với người Mỹ ở Alaska. Các chi tiết rất quan trọng. Vào năm 2022, trong các cuộc đàm phán với Ukraine, Nga đã thực sự đồng ý rằng các đối tác của Ukraine có thể cung cấp các bảo đảm an ninh như một phần của thỏa thuận hòa bình. Nhưng Điện Kremlin sau đó đã chèn một điều khoản “gài bẫy” cho phép họ phủ quyết bất kỳ việc kích hoạt các cam kết đó. Vào ngày 20 tháng 8, Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov cho biết bất kỳ thỏa thuận mới nào cũng sẽ cần phải dựa trên những đề xuất đó, với Trung Quốc được đưa vào danh sách các bên bảo đảm an ninh.
Cũng có những cơ chế khác thấp hơn nhiều so với Điều 5. Một ví dụ sẽ là “đảm bảo an ninh” (security “assurances”), thay vì “bảo đảm an ninh” (security “guarantees”), giống như Bản ghi nhớ Budapest năm 1994, trong đó Mỹ, Anh và Nga hứa sẽ tôn trọng toàn vẹn lãnh thổ của Ukraine và, một cách yếu ớt, “tham khảo ý kiến” nếu nó bị vi phạm. Rõ ràng, những điều đó đã không có tác dụng. Theo Samuel Charap từ Tập đoàn RAND, ở một giải pháp trung gian, Mỹ có thể đưa ra một cam kết tương tự như hiệp ước đã ký với Israel vào năm 1975, trong đó Mỹ hứa sẽ hành động nếu Ai Cập vi phạm thỏa thuận ngừng bắn. Ông gợi ý rằng hành động đó có thể bao gồm việc áp lại các lệnh trừng phạt hoặc hủy bỏ tư cách trung lập của Ukraine, giả sử rằng đây là một phần của một thỏa thuận đã được đồng ý.
Tất cả những điều này cũng liên quan đến câu hỏi về một “liên minh của những nước sẵn lòng” (coalition of the willing), do Anh và Pháp đứng đầu, có thể triển khai quân đội đến Ukraine và máy bay đến bầu trời của nước này. Liên minh này, có thể bao gồm các quốc gia ngoài châu Âu như Úc, đã tham gia vào việc lập kế hoạch quân sự chi tiết trong nhiều tháng, với một số quốc gia đang xem xét nơi họ sẽ đặt lực lượng của mình ở Ukraine. Một điểm mấu chốt là liệu ông Trump có tạo điều kiện cho lực lượng như vậy hay không, chẳng hạn như về hậu cần và tình báo, và “hỗ trợ” nó bằng cách hứa sẽ can thiệp nếu nó bị tấn công.
Trong những ngày gần đây, ông Trump dường như đã gợi ý rằng ông sẽ làm như vậy. Vào ngày 18 tháng 8, ông nói rằng người châu Âu sẽ là “tuyến phòng thủ đầu tiên”, nhưng Mỹ sẽ “giúp họ”, mặc dù ông đưa ra rất ít manh mối về ý nghĩa của điều đó. Ngày hôm sau, ông nhắc lại rằng ông sẵn sàng giúp đỡ, có thể bằng không lực, “bởi vì không ai có loại trang bị mà chúng ta có… Tôi không nghĩ đó sẽ là một vấn đề”. Marco Rubio, Ngoại trưởng Mỹ, đang dẫn đầu một nhóm làm việc để xem xét vấn đề này, cùng với các đảm bảo rộng hơn. Nga đã tái khẳng định rằng họ phản đối ý tưởng này.
Cốt lõi trong tầm nhìn của ông Trump về một thỏa thuận hòa bình là một mâu thuẫn lớn: Nga, quốc gia xâm lược, sẽ phải đồng ý chấp thuận bất kỳ đảm bảo an ninh nào được trao cho Ukraine, một quốc gia mà họ phủ nhận sự tồn tại. Yếu tố không thể đoán trước là ông Putin và tâm lý hiện tại của ông. Nếu ông thực sự đã đi đến quan điểm rằng đã đến lúc đưa ra các quyết định chiến lược để dừng lại, ông có thể sẽ nhượng bộ. Nếu không, vấn đề bất khả thi là dung hòa các đảm bảo an ninh nghiêm túc với một quyền phủ quyết an ninh của Nga sẽ trở thành một chướng ngại vật rất tiện lợi. Bình luận của ông Lavrov cho thấy chướng ngại vật này vẫn còn tồn tại.
Một điều cũng không rõ ràng là chính xác một lực lượng châu Âu sẽ làm gì. Một mục tiêu là để nó huấn luyện và phát triển các lực lượng vũ trang của chính Ukraine. Một mục tiêu khác là mang lại sự trấn an bằng sự hiện diện đơn thuần của quân đội nước ngoài, những người đã rời đi một cách vội vã vào năm 2022. Nhưng nếu lực lượng đó bị tấn công, hoặc nếu Nga phá vỡ một thỏa thuận hòa bình và tái xâm lược, liên minh sẽ phản ứng như thế nào? Một cam kết chính thức để chiến đấu với Nga sẽ tương đương với Điều 5, dưới một hình thức khác. Một nhiệm vụ mơ hồ với các quy tắc giao chiến lỏng lẻo có thể cám dỗ Nga kiểm tra quyết tâm của châu Âu. Chẳng hạn, điều gì sẽ xảy ra nếu một máy bay Nga ném bom vào người châu Âu từ trong không phận của chính họ? Một lo ngại trong chính quyền Biden là nếu một lực lượng châu Âu bị lộ diện bên trong Ukraine, nó có thể làm suy yếu sự khả tín của Điều 5 trên lãnh thổ NATO.
Trong thực tế, Ukraine, trải qua nhiều biến cố, sẽ chỉ đặt niềm tin hạn chế vào những lời cam kết từ bên ngoài và quân đội nước ngoài. Phát biểu tại Nhà Trắng, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã thừa nhận rằng sự đảm bảo cuối cùng là các lực lượng vũ trang của chính Ukraine. Ông lưu ý rằng điều đó càng làm cho việc một thỏa thuận hòa bình nên không bao gồm giới hạn về quy mô và năng lực của các lực lượng đó, như Nga đã tìm cách, trở nên quan trọng hơn. Ông Zelensky không thể ký một thỏa thuận sẽ khiến đất nước của mình không có khả năng tự vệ. Ông Putin vẫn tìm cách biến Ukraine thành một nhà nước chư hầu yếu kém bị cắt đứt khỏi các đồng minh của mình. Ông Trump có thể sẽ phải chờ đợi giải Nobel của mình.
