Nguồn: Paul Hockenos, “Zelensky Is Losing Touch With Reality”, Foreign Policy, 16/09/2025
Biên dịch: Viên Đăng Huy
Trong tháng vừa qua, chính phủ Ukraine đã đưa ra hai biện pháp quan trọng nhằm giải quyết một trong những điểm yếu rõ rệt nhất của mình: tình trạng khó khăn của lực lượng vũ trang. Tuy nhiên, những động thái này đã vấp phải phản ứng trái chiều ở Ukraine và khiến một số nhà quan sát tự hỏi liệu Tổng thống Volodymyr Zelensky và các cố vấn của ông có thực sự nắm bắt được thực tế bên ngoài các hành lang quyền lực ở Kyiv hay không.
“Ít nhất, họ phải nỗ lực hơn nữa để truyền đạt ý định của mình”, Anton Grushetsky, giám đốc điều hành của Viện Xã hội học Quốc tế Kyiv, cho biết. “Một số động thái gần đây có vẻ như chưa được suy nghĩ kỹ lưỡng.”
“Vòng tròn thân cận của Zelensky tồn tại trong một thế giới cô lập, xa rời thực tế”, Dmytro K., một sinh viên cao học và nhà phân tích quốc phòng ở Kyiv yêu cầu giấu tên, cho biết. “Họ sống trong một bong bóng. Một số cố vấn rất giỏi, nhưng rõ ràng họ không nhận được luồng thông tin liên quan một cách nhất quán”.
Ngày 5 và 6 tháng 9, hàng trăm người đã tập trung tại Quảng trường Độc lập ở Kyiv, địa điểm diễn ra các cuộc nổi dậy dân chủ của Ukraine, giận dữ về một dự luật đề xuất các hình phạt khắc nghiệt đối với hành vi bất tuân trong quân đội, cụ thể là trách nhiệm hình sự nặng hơn đối với việc vắng mặt không phép và đào ngũ. Biện pháp mới này nhận được sự ủng hộ của Bộ Quốc phòng và đảng của Zelensky, Đầy tớ của Nhân dân.
Mục đích của quy định này, mà một ủy ban quốc hội đã rút khỏi dự luật sau các cuộc biểu tình, là nhằm ngăn chặn tân binh rời bỏ vị trí của họ, một vấn nạn đã gây khó khăn cho lực lượng vũ trang vốn đang thiếu nhân lực của Ukraine. Biện pháp này quy định án tù bắt buộc từ 5 đến 10 năm đối với hành vi bất tuân được định nghĩa rộng, bao gồm cả việc quân nhân chuyển lữ đoàn—từ lữ đoàn này sang lữ đoàn khác—cho đến nay là một thông lệ phổ biến, được chấp nhận trong lực lượng vũ trang phi truyền thống của Ukraine. Hình phạt cho tội đào ngũ được ấn định là 12 năm, không ân xá cho những người tự nguyện trở về. Kể từ khi chiến tranh bắt đầu, quân nhân đào ngũ có thể trở lại phục vụ mà không phải đối mặt với trách nhiệm hình sự.
Tại Kyiv, những người biểu tình cầm các biểu ngữ bày tỏ sự phản đối của họ đối với cuộc trấn áp: “Nghĩa vụ quân sự không phải là chế độ nô lệ”, “Hãy bảo vệ những người bảo vệ bạn!” và “Binh lính vào tù trong khi quan chức tham nhũng được tự do? Đừng mắc sai lầm đó”. Một người biểu tình, yêu cầu giấu tên, nói rằng anh ta biết kỷ luật trong lực lượng vũ trang là một vấn đề nhưng việc áp dụng các bản án dài mà không có đánh giá pháp lý độc lập là quá xa vời và không đúng với tinh thần của quân đội công dân Ukraine. Ngược lại, đây là cách Nga đối xử với quân nhân.
“Chúng tôi xuống đường vì binh lính của chúng tôi đang ở tiền tuyến và không thể tự lên tiếng cho mình,” Viktoriia Gazunova của Hospitallers, một tổ chức tình nguyện viên y tế, cho biết.
Và Bộ Quốc phòng đã nhận được thông điệp, trả lời rằng “Kỷ luật trong quân đội phải dựa trên sự công bằng chứ không phải sự trừng phạt. Bộ Quốc phòng nhất quán ủng hộ việc đảm bảo rằng các quân nhân đang bảo vệ đất nước chúng ta ngày nay cũng có thể bảo vệ quyền của họ”, bộ này nói thêm.
Biện pháp thứ hai, đến trực tiếp từ văn phòng của Zelensky, thậm chí còn chạm đến một điểm nhạy cảm hơn và có ý nghĩa rộng lớn đối với nỗ lực chiến tranh. Thông báo cho phép nam giới dưới 22 tuổi xuất cảnh vào cuối tháng 8 không mang lại sự nhẹ nhõm như chính phủ mong đợi, mà thay vào đó lại gây ra nhiều lo ngại. Cho đến nay, thiết quân luật đã quy định rằng biên giới của Ukraine bị đóng đối với nam giới từ 18 đến 60 tuổi, mặc dù việc nhập ngũ bắt đầu từ 25 tuổi.
Hầu hết người Ukraine đã chấp nhận những điều kiện này, dù miễn cưỡng. “Chắc chắn rồi, tôi nghĩ ở một quốc gia dân chủ như Ukraine, người dân nên được tự do đi lại tùy ý”, Alina Huseinaliieva, một nhạc sĩ ở Kyiv, nói. “Nhưng đây không phải là những hoàn cảnh bình thường, và chúng ta phải có người ở tiền tuyến”. Không chỉ Thượng nghị sĩ Mỹ Lindsey Graham, nhiều người ủng hộ Ukraine cảm thấy rằng luật nhập ngũ của Ukraine đã quá lỏng lẻo—và rằng, ví dụ, nghĩa vụ quân sự bắt buộc nên bắt đầu từ 18 tuổi. (Để so sánh, trong Chiến tranh Việt Nam, chỉ nam giới Mỹ từ 18 đến 26 tuổi mới phải nhập ngũ).
Nỗi sợ hãi của nhiều người Ukraine là những người trẻ tuổi từ 18 đến 22 tuổi giờ đây sẽ đào ngũ với số lượng lớn, khiến lực lượng vũ trang vào năm 2027 có quá ít tân binh – và Ukraine, một quốc gia có những khiếm khuyết nghiêm trọng về nhân khẩu học, có quá ít quân khi chiến tranh kết thúc. Một phụ nữ 25 tuổi nói với tôi rằng trong nhóm bạn bè của anh trai cô ấy từ 18 đến 22 tuổi, hầu hết trong số họ đều đang lên kế hoạch rời khỏi đất nước. Cô nói rằng luật mới là sai lầm và sẽ làm tổn hại đến nỗ lực chiến tranh. Dmytro K. ước tính rằng 15% trong số những người thuộc độ tuổi này sẽ rời đi và rất ít người hiện đang ở nước ngoài sẽ trở về để nhập ngũ.
Lý do của chính phủ cho động thái này là để lấy lòng những người Ukraine trẻ tuổi hơn. Hơn nữa, mục đích của nó cũng nhằm ngăn chặn dòng người 17 tuổi có cha mẹ đã đưa họ ra nước ngoài để không bị mắc kẹt ở Ukraine khi họ đủ 18 tuổi. Nhân viên trường đại học trên khắp đất nước nói rằng số lượng sinh viên nam mới rất ít.
“Nếu chúng ta muốn giữ các nam thanh niên ở lại Ukraine, chúng ta thực sự cần họ hoàn thành việc học ở đây trước và để cha mẹ họ không đưa họ đi”, Zelensky nói vào tháng trước. “Chính ở độ tuổi này, trong những năm cuối cấp [trung học phổ thông], họ mất đi mối liên hệ với Ukraine”. Grushetsky nói rằng ý tưởng là các điều kiện mới sẽ cho phép họ ở lại Ukraine và bắt đầu cuộc sống ở đó, hy vọng hình thành những mối liên kết sẽ giữ họ lại. Nó cũng cho những người trẻ tuổi ở nước ngoài cơ hội học tập ở nước ngoài và sau đó trở về.
Các cải cách quân sự sai lầm này diễn ra sau những sai lầm khác của chính phủ, làm lộ rõ những yếu kém của vòng tròn cố vấn thân cận nhất của tổng thống. Thế giới đã chứng kiến một sự phán đoán sai lầm đáng kinh ngạc khi Zelensky bước vào Nhà Trắng vào ngày 28 tháng 2 mà không hề có ý niệm rằng Tổng thống Donald Trump sẽ thẳng thừng chỉ trích ông và Phó Tổng thống J.D. Vance sẽ mắng mỏ ông như một đứa trẻ. (Đội ngũ của Trump rõ ràng đã lên kế hoạch tấn công ông ta, nhưng ông ta vẫn nên chuẩn bị tốt hơn nhiều cho điều đó).
Và sau đó một sai lầm đáng cười khác: Vào ngày 22 tháng 7, đảng Đầy tớ của Nhân dân đã vội vã thông qua một sửa đổi trao cho tổng công tố viên do tổng thống tự tay chỉ định quyền chuyển các vụ án ra khỏi Cục Chống tham nhũng Quốc gia độc lập và Văn phòng Công tố viên Chống tham nhũng Chuyên biệt và phân công lại các công tố viên. Ukraine không chỉ cực kỳ dễ bị tổn thương về vấn đề tham nhũng—nạn hối lộ khét tiếng của đất nước đã làm hoen ố danh tiếng của nó và cản trở nỗ lực chiến tranh—mà cuộc xâm nhập trắng trợn này đã làm rung chuyển nền tảng của một Ukraine dân chủ, cũng như sự ủng hộ của người dân đối với Zelensky.
Khu vực phi chính phủ của đất nước đã phát triển mạnh mẽ kể từ cuộc xâm lược toàn diện của Nga vào ngày 24 tháng 2 năm 2022, và cam kết vững chắc rằng Ukraine tuân thủ các tiêu chuẩn châu Âu. Cú tát vô cớ này đã đặt tính chính danh dân chủ của chính Ukraine vào thế rủi ro và đã làm suy yếu tinh thần mà sự tham gia của người dân đã đóng một vai trò không nhỏ trong việc duy trì trong hơn ba năm rưỡi. Vài ngày biểu tình – được gọi là Cách mạng Bìa Carton vì có nhiều biểu ngữ và khẩu hiệu tự chế – đã làm rung chuyển đất nước khi những công dân bình thường làm rõ rằng Ukraine mà họ đang chiến đấu—và hy sinh—vì là một quốc gia được cai trị bằng luật pháp chứ không phải sự tùy tiện độc đoán. Zelensky, người nhận được sự ủng hộ rộng rãi từ xã hội dân sự, đã khôn ngoan đảo ngược luật này, và qua đó cứu vãn sự nghiệp chính trị của mình.
Loạt sai lầm này nói lên sự thiếu sót của nhóm thân cận và đảng chính trị của Zelensky. Thật vậy, các cuộc khảo sát cho thấy sự mất lòng tin của người dân đối với các đảng phái và quốc hội là rất cao—mặc dù điều này không có gì mới. Người Ukraine từ lâu đã hoài nghi các thể chế này. Nhưng bản thân tổng thống đã đi ngược xu hướng, duy trì sự ủng hộ của hai phần ba người Ukraine, một con số cao hơn đáng kể so với tỷ lệ của người tiền nhiệm. Tuy nhiên, ông đã tại vị gần sáu năm, với các cuộc bầu cử bị đình chỉ theo thiết quân luật. Sai lầm chống tham nhũng nghiêm trọng đã cho thấy các cố vấn trong nước của ông đang hoàn toàn mất liên lạc với xã hội Ukraine.
Kết luận rõ ràng là Zelensky cần những lời khuyên mới. Thế giới các tổ chức tư vấn, cố vấn, quỹ và các tổ chức dân sự của Ukraine đã tích lũy được một kho tàng kiến thức và kinh nghiệm phong phú, phần lớn trong số đó họ đã tích lũy được trong sáu năm qua. Zelensky nên tận dụng kho tàng phong phú này để đổi mới các cố vấn của mình và kết nối lại với công chúng Ukraine trong khi họ vẫn còn tin tưởng ông.
Paul Hockenos là một nhà báo có trụ sở tại Berlin. Cuốn sách gần đây của ông là Berlin Calling: A Story of Anarchy, Music, the Wall and the Birth of the New Berlin (The New Press).
