Nguồn: “How Israel is losing America”, The Economist, 18/09/2025
Biên dịch: Viên Đăng Huy
Ngày 14 tháng 9, sau khi cho Marco Rubio, Ngoại trưởng Mỹ, thấy những khối đá khổng lồ 2.000 năm tuổi của Bức tường phía Tây tại khu vực linh thiêng nhất của Jerusalem, Binyamin Netanyahu tuyên bố rằng liên minh giữa hai nước của họ “mạnh mẽ và bền vững như những tảng đá… chúng ta vừa chạm vào”. Đáng buồn thay, ông ấy đã sai.
Khi Israel ngày càng bị cô lập vì cuộc chiến ở Gaza, họ lại càng phụ thuộc vào Mỹ. Trong kỳ họp Đại hội đồng Liên Hợp Quốc hiện tại, những người bạn cũ, bao gồm Úc, Anh, Canada và Pháp, sẽ công nhận một nhà nước Palestine, ngay cả khi việc Israel mở rộng các khu định cư ở Bờ Tây khiến việc thành lập một nhà nước thực sự trở nên ngày càng kém khả thi. Mỹ là rào cản duy nhất ngăn Israel trở thành một quốc gia bị cô lập, điều vốn sẽ gây ra hậu quả nghiêm trọng cho an ninh ngoại giao, pháp lý và quân sự của họ.
Bất chấp những lời cam đoan của ông Netanyahu rằng quan hệ với Mỹ hoàn toàn vững chắc, thực tế không phải vậy. Thủ tướng Netanyahu đã làm phật ý chính quyền Trump và đang phớt lờ những vết nứt sâu bên trong nền tảng của liên minh. Cử tri Đảng Dân chủ đã từ lâu rời xa đồng minh được nuông chiều nhất của Mỹ. Cử tri Đảng Cộng hòa cũng ngày càng mất niềm tin. Một sự mất mát đột ngột sự ủng hộ của người dân Mỹ sẽ là một thảm họa cho Israel—một quốc gia nhỏ với 10 triệu dân trong một khu vực nguy hiểm và thù địch.
Các cuộc thăm dò ở Mỹ thật đáng báo động. Tỷ lệ người Mỹ ủng hộ Israel hơn người Palestine đang ở mức thấp nhất trong 25 năm. Năm 2022, 42% người trưởng thành ở Mỹ có cái nhìn không thiện cảm về Israel; hiện nay con số này là 53%. Một cuộc thăm dò gần đây của YouGov/Economist cho thấy 43% người Mỹ tin rằng Israel đang phạm tội diệt chủng ở Gaza. Trong ba năm qua, quan điểm không thiện cảm về Israel trong số những người Đảng Dân chủ trên 50 tuổi đã tăng 23 điểm phần trăm. Trong số những người Cộng hòa dưới 50 tuổi, sự ủng hộ là đồng đều, so với mức 63% ủng hộ Israel vào năm 2022. Từ năm 2018 đến 2021, tỷ lệ những người theo đạo Tin lành dưới 30 tuổi ủng hộ Israel hơn người Palestine đã giảm mạnh từ 69% xuống 34%. Các nhà thăm dò cho rằng sự thay đổi này vẫn tiếp diễn.
Để hiểu tại sao điều này lại quan trọng, hãy quay lại những năm tháng khi mối liên kết của Mỹ với Israel là một sự kết hợp mạnh mẽ giữa các giá trị và lợi ích. Cả hai đều là những nền dân chủ được thành lập bởi những người tiên phong tìm kiếm nơi ẩn náu khỏi sự đàn áp. Cả hai đều tin rằng đất nước của họ là đặc biệt: một bên là một thành phố rực rỡ trên ngọn đồi, bên kia là ánh sáng cho các quốc gia. Đồng thời, lợi ích của họ cũng trùng lặp. Trong Chiến tranh Lạnh, Israel là một thành trì chống lại sự bành trướng của Liên Xô ở thế giới Ả Rập. Sau khi Liên Xô sụp đổ, họ vẫn liên minh chống lại Iran. Sau các cuộc tấn công ngày 11 tháng 9 năm 2001, họ đoàn kết bởi sự căm ghét đối với chủ nghĩa khủng bố Hồi giáo.
Điều gì đã sai? Đối với những người Đảng Dân chủ, sự bất đồng là về các giá trị—đặc biệt là trong giới trẻ. Những người thuộc Đảng Dân chủ thường lấy sự bất bình về lịch sử nô lệ và chủ nghĩa thực dân mới của Mỹ để so sánh với tình cảnh của người Palestine và những người định cư Israel, dù sự so sánh này có phần gượng ép. Điều này càng trầm trọng hơn do sự dịch chuyển sang cánh hữu trong chính trị của Israel. Hơn nữa, ông Netanyahu đã đưa Israel nghiêng hẳn sang phía Đảng Cộng hòa, một phần với hy vọng rằng những người Cộng hòa sẽ tấn công bất kỳ chính quyền Đảng Dân chủ nào gây áp lực với ông về các khu định cư hoặc các cuộc đàm phán hòa bình.
Sự sụt giảm ủng hộ trong số các cử tri Đảng Cộng hòa không phải là về các niềm tin xung đột mà là về các lợi ích khác biệt. Sự giận dữ về việc sử dụng tiền thuế để hỗ trợ Ukraine đã lan sang khoảng 300 tỷ USD mà Mỹ đã viện trợ cho Israel kể từ khi nước này độc lập vào năm 1948. Các cuộc tấn công của Israel vào Qatar và Syria đã làm suy yếu nỗ lực của ông Trump nhằm tạo ra một nền hòa bình khu vực. Dưới sự dẫn dắt của một tổng thống biết tiền nằm ở đâu, một số nhà tài trợ đang nghiêng về các chế độ quân chủ vùng Vịnh.
Cuộc chiến ở Gaza đã làm cho tất cả những điều này trở nên tồi tệ hơn. Khi người Mỹ nhìn thấy những bức ảnh trẻ em đói, họ rùng mình một cách chính đáng. Một số nhà bình luận Cộng hòa, như Tucker Carlson, phẫn nộ với ý tưởng rằng Israel có thể kéo Mỹ vào một cuộc chiến khác ở Trung Đông bằng cách tấn công Iran. Bất cứ khi nào Israel bị chỉ trích, những người bảo vệ họ lại đưa ra những lời buộc tội chống Do Thái —không phải lúc nào cũng công bằng. Nếu bị lạm dụng quá nhiều, một lời buộc tội nghiêm trọng sẽ mất đi sức nặng. Điều đó tồi tệ cho người Do Thái ở khắp mọi nơi, bao gồm cả ở Israel.
Những người lạc quan sẽ gọi đây là hành động gây hoang mang. Các chính phủ Israel và Mỹ đã từng bất hòa trong quá khứ. Quân đội của họ gần gũi hơn bao giờ hết, lần đầu tiên chiến đấu cùng nhau hồi tháng 6, chống lại Iran. Khi cuộc chiến ở Gaza kết thúc và một thủ tướng Israel mới nhậm chức, lợi ích của Israel trong việc thân thiết với Mỹ sẽ một lần nữa được khẳng định. Họ nói, sự trỗi dậy của Israel ở Trung Đông có nghĩa là Mỹ không thể phớt lờ nước này.
Điều đó là tự mãn. Những thay đổi dài hạn trong dư luận công chúng nguy hiểm hơn những xích mích giữa các chính phủ. Mặc dù cần thời gian để có được động lực, nhưng chúng khó có thể đảo ngược. Khi cử tri thay đổi ý kiến, những điều cấm kỵ chính trị có thể đột ngột sụp đổ. Ngay cả ngày nay, một số nhà phân tích Israel lo sợ rằng Joe Biden sẽ là tổng thống Mỹ ủng hộ chủ nghĩa Phục quốc Do Thái theo bản năng cuối cùng.
Sự hỗ trợ quân sự được củng cố bằng một thỏa thuận kéo dài hàng thập kỷ. Thỏa thuận hiện tại, cung cấp cho Israel 3,8 tỷ USD mỗi năm, sẽ hết hạn vào năm 2028 và nên được đàm phán lại. Nhưng Israel lo ngại rằng ông Trump sẽ từ chối trao tiền và đang tìm cách đóng gói lại thỏa thuận dưới dạng một “quan hệ đối tác”. Tiền ít quan trọng hơn việc chia sẻ công nghệ và đảm bảo quyền tiếp cận vũ khí tiên tiến—đặc biệt là trong chiến tranh.
Thật sai lầm khi cho rằng một người kế nhiệm ông Netanyahu có thể sửa chữa mọi thứ. Israel cũng là một nền dân chủ; và đó là một nền dân chủ bị chia rẽ, trong đó nhiều cử tri ủng hộ phe quốc gia-tôn giáo cánh hữu. Gaza sẽ là một vết thương nhức nhối, ngay cả khi giao tranh ngừng lại. Các phe phái quyền lực đang kiên quyết mở rộng các khu định cư, đồng thời sáp nhập Gaza và một phần Bờ Tây.
Tuần này, ông Netanyahu đã nói về Israel như một “siêu Sparta” sẵn sàng đứng một mình. Khi Israel tiếp tục chiến đấu ở Gaza và tấn công các thủ đô Ả Rập tùy ý, họ đang đặt cược rằng sự thống trị quân sự đối với Trung Đông sẽ khiến họ an toàn hơn. Tầm nhìn về việc dựa vào sức mạnh quân sự và tự cung tự cấp là một kết cục bi thảm. Đến cuối cùng nó có thể xua đuổi chính người bảo hộ không thể thay thế của họ. Đối với Israel, không có sai lầm chiến lược nào có thể nguy hiểm hơn thế.
