Nguồn: Chiêm Sử, 越南“世界工厂”光环松动？三大隐忧撕开光鲜表象, Wangyi, 02/10/2025.
Biên dịch: Lê Thị Thanh Loan
Trong những năm gần đây, Việt Nam là điểm đến rất được ưa chuộng trong lĩnh vực sản xuất xuất khẩu, đặc biệt là dệt may và điện tử, và nước này cũng ngày càng có vị thế cao hơn trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Châu Âu và Mỹ đều coi Việt Nam là đối tác kinh tế và thương mại quan trọng, đồng thời gọi Việt Nam là quốc gia hưởng lợi lớn nhất từ chiến lược “Trung Quốc +1”. Cũng không ít người Trung Quốc cho rằng Việt Nam chính là “mỏ vàng tiếp theo”.
Tuy nhiên, thành thật mà nói, sẽ là vô ích nếu chỉ nhìn vào số liệu xuất khẩu đẹp đẽ. Tôi đã xem xét tình hình gần đây và nhận thấy kinh tế Việt Nam đang ẩn chứa rất nhiều vấn đề, chứ không hề suôn sẻ như vẻ bề ngoài.
Hiệp định thuế quan 0% Mỹ-Việt có phải “chiếc bánh ngọt”? Địa vị “nền kinh tế phi thị trường” mới là “rào cản cứng”
Vào tháng 7/2025, Tổng thống Mỹ Donald Trump thông báo đã đạt được thỏa thuận thương mại với Việt Nam, đồng thời tuyên bố Việt Nam sẽ áp “thuế suất 0%” đối với hàng hóa Mỹ. Phía Việt Nam cũng khẳng định hai bên “bình đẳng và công bằng”. Ban đầu, mọi người cho rằng thỏa thuận này sẽ giúp Việt Nam mở cửa thị trường Mỹ, nhưng sau đó lại phát hiện ra rằng, điều này hoàn toàn không giải quyết được vấn đề lớn nhất của Việt Nam: Mỹ và Liên minh châu Âu (EU) hiện vẫn chưa công nhận “địa vị nền kinh tế thị trường” của nước này.
Ngay từ năm 2024, Bộ Thương mại Mỹ đã tuyên bố rõ ràng và còn liệt Việt Nam vào nhóm “nền kinh tế phi thị trường”. Điều này có nghĩa là gì? Khi Mỹ tính thuế chống bán phá giá đối với hàng nhập khẩu từ Việt Nam, họ sẽ không sử dụng giá thành của chính Việt Nam, mà sử dụng giá của một “nước thay thế” để tính. Như vậy, giá thành sản phẩm của Việt Nam sẽ lập tức bị đẩy cao và rủi ro thương mại cũng gia tăng.
EU cũng vậy. Mặc dù Việt Nam đã ký một số hiệp định thương mại tự do với các nước thuộc Hiệp hội Thương mại Tự do châu Âu (EFTA) như Na Uy, nhưng ở cấp EU thì Việt Nam vẫn chưa được công nhận là một nền kinh tế thị trường hoàn chỉnh. Sau khi tìm hiểu, tôi biết rằng châu Âu và Mỹ còn xem xét các yếu tố như mức độ minh bạch thể chế hay mức độ thị trường hóa, trong khi Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế ở các phương diện như bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ của doanh nghiệp và sự can thiệp của chính phủ vào thị trường.
Đối với một quốc gia phụ thuộc vào xuất khẩu như Việt Nam, tình trạng này chẳng khác nào một cái gông và chắc chắn sẽ để lại ảnh hưởng về lâu dài. Hãy lấy ngành dệt may – ngành chiếm khoảng 16% GDP của Việt Nam – làm ví dụ. Từ năm 2024 đến năm 2025, Mỹ đã khởi động ba cuộc điều tra chống bán phá giá đối với ngành này. Do sử dụng giá thành của “nước thay thế” để tính, mức thuế đối với hàng hóa Việt Nam cao hơn từ 8% đến 12% so với hàng hóa của các quốc gia có địa vị kinh tế thị trường, ảnh hưởng trực tiếp đến 2 tỷ USD kim ngạch xuất khẩu. “Thuế suất 0%” kia sao có thể bù đắp nổi điều này?
Giới giàu mang tiền rời đi, giá nhà khiến giới trẻ bỏ chạy
Bên cạnh vướng mắc về địa vị thương mại quốc tế, giới giàu Việt Nam cũng đang rời bỏ đất nước. Năm 2023, số liệu do công ty Henley & Partners của Thụy Sĩ công bố và thông tin do BBC Việt Nam đưa ra đều cho thấy, Việt Nam đứng thứ tư toàn cầu về số lượng người có giá trị tài sản ròng cao được cấp quốc tịch nước ngoài thông qua đầu tư. Giám đốc kinh doanh của Henley & Partners cũng cho biết, họ nhìn thấy nhiều cơ hội kinh doanh hơn với số lượng triệu phú ngày càng tăng ở Việt Nam.
Giới giàu vốn khôn ngoan, việc họ rời đi thực chất là đang “bỏ phiếu bằng chân”. Những cá nhân có giá trị tài sản ròng cao đáng lẽ phải là động lực của nền kinh tế, vừa đóng thuế vừa đầu tư, nhưng làn sóng di cư ồ ạt của họ cho thấy sự thiếu tin tưởng vào môi trường thể chế và triển vọng dài hạn của Việt Nam. Tôi đã xem xét dữ liệu và nhận thấy rằng, những người giàu có này chủ yếu hướng đến Singapore, Mỹ và Bồ Đào Nha. Làn sóng di cư này khiến dòng vốn chảy khỏi Việt Nam trong giai đoạn 2023-2024 lên đến khoảng 3,5 tỷ USD, chủ yếu là từ bất động sản và sản xuất. Tốc độ tăng trưởng đầu tư vào lĩnh vực sản xuất đã giảm 4,1%, khiến các nhà máy không có vốn để mở rộng. Đây là một vấn đề lớn đối với một quốc gia phụ thuộc vào sản xuất để thu hút đầu tư nước ngoài (FDI) như Việt Nam.
Việc giới giàu mang tiền ra khỏi Việt Nam chưa phải tất cả, mà giá nhà đất ở Việt Nam cũng đang khiến giới trẻ phát điên. Theo báo cáo của BBC năm 2025, giá căn hộ cao cấp tại Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh dao động từ 70-100 triệu đồng/m2, tương đương khoảng 26.900 RMB. Theo Tổng cục Thống kê Việt Nam, thu nhập bình quân đầu người tại khu vực thành thị đã tăng gấp đôi, nhưng giá nhà đất lại tăng gấp ba trong 10 năm qua.
Theo tính toán của các chuyên gia Việt Nam, một người lao động bình thường sẽ mất khoảng 40-50 năm để mua được nhà ở hai thành phố này, thậm chí 80 năm nếu thiếu may mắn. Vào tháng 9/2025, Chuyên gia Kinh tế trưởng của Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam đã phát biểu tại một diễn đàn bất động sản rằng, giá nhà hoàn toàn không tương xứng với thu nhập. Một báo cáo từ Numbeo cũng cho thấy, tỷ lệ giá nhà trên thu nhập của Việt Nam đứng thứ năm toàn cầu, cao hơn cả Thái Lan và Malaysia.
Với mức giá nhà này, những người trẻ có thu nhập hàng tháng khoảng 40-50 triệu đồng (tương đương khoảng 10.800-13.500 RMB), thậm chí còn không dám kết hôn hay sinh con, chứ đừng nói đến việc mua nhà. Nếu muốn mua nhà, họ phải dựa vào sự hỗ trợ của cha mẹ.
Kết quả là ngày càng có nhiều người trẻ chọn ra nước ngoài, có thể là Hàn Quốc để làm trong ngành sản xuất hoặc Nhật Bản để làm trong ngành dịch vụ. Năm 2025, số lượng thanh niên trong độ tuổi từ 18-35 tuổi rời khỏi Việt Nam đã tăng 23% so với năm trước, với 62% cho biết nguyên nhân là do giá nhà cao.
Thanh niên rời đi, chi phí lao động cũng tăng lên
Năm 2025, chi phí lao động của Viêt Nam dự kiến sẽ tăng 10% so với năm trước, và tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng lao động lành nghề đang diễn ra. Chỉ riêng ngành lắp ráp quang điện tử và linh kiện ô tô đã thiếu 120.000 lao động. Ban đầu, Việt Nam thu hút FDI nhờ nguồn lao động giá rẻ, nhưng giờ đây, với lượng nhân lực ít hơn và mức lương cao hơn, một số nhà sản xuất điện tử Hàn Quốc đã chuyển dây chuyền sản xuất sang Thái Lan. Rõ ràng, vị thế “bổ sung cho công xưởng thế giới” của Việt Nam đang dần mất đi lợi thế.
Thực ra, hiện chưa thể nói rằng nền kinh tế Việt Nam đã hoàn toàn suy thoái, ngành sản xuất xuất khẩu của họ vẫn có tiềm năng và nước này vẫn là một trung tâm sản xuất đầy hứa hẹn ở Đông Nam Á. Tuy nhiên, những lo ngại tiềm ẩn – việc không được châu Âu và Mỹ công nhận địa vị kinh tế thị trường, giới giàu mang vốn đi, giá nhà cao đè nặng giới trẻ và tình trạng “chảy máu lao động” – tất cả đều là những vấn đề thực tế. Nếu bỏ qua những rủi ro này, các nhà đầu tư rất có thể sẽ vấp ngã trong tương lai.
Việt Nam không phải là một mỏ vàng chưa khai thác, mà giống như một thị trường đầy mâu thuẫn. Nếu muốn kiếm được lợi nhuận ở đây, trước tiên phải tìm ra cách cân bằng giữa tăng trưởng và rủi ro. Suy cho cùng, dù làm kinh doanh hay phân tích kinh tế, chỉ nhìn vào bề ngoài hào nhoáng thôi là chưa đủ, mà phải nắm rõ tất cả những rắc rối ẩn sau đó.
