Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy
Donald Trump kêu gọi các nhà đàm phán của Israel và Hamas “hành động nhanh” để hoàn tất kế hoạch hòa bình cho Gaza. Các quan chức từ hai bên đã đến Ai Cập vào thứ Hai để tiến hành đàm phán. Ông Trump cho rằng giai đoạn đầu tiên của đề xuất “nên được hoàn thành trong tuần này.” Trong khi đó Israel tiếp tục oanh tạc Gaza vào hôm Chủ nhật, khiến ít nhất 19 người thiệt mạng, theo giới chức địa phương.
Lầu Năm Góc cho biết đang điều chuyển 200 binh sĩ thuộc Vệ binh Quốc gia California đến Portland, bang Oregon, để né phán quyết của tòa án liên bang. Hôm thứ Bảy, một thẩm phán đã từ chối cho chính quyền Trump triển khai Vệ binh Quốc gia Oregon đến thành phố này. Chính quyền Trump khẳng định binh sĩ là cần thiết để trấn áp các cuộc biểu tình bạo lực — một lập luận bị cả tòa án và thống đốc bang Oregon bác bỏ.
Thủ tướng mới của Pháp, Sébastien Lecornu, đã công bố nội các trong nỗ lực để một quốc hội đầy chia rẽ thông qua ngân sách gây tranh cãi. Tháng trước, ông Lecornu trở thành thủ tướng thứ năm của Pháp kể từ năm 2022 sau khi chính phủ tiền nhiệm bị hạ bệ bởi một cuộc bỏ phiếu bất tín nhiệm. Cam kết cắt giảm chi tiêu của ông đã châm ngòi cho làn sóng biểu tình trên khắp đất nước.
Thị trường chứng khoán Nhật Bản tăng vọt sau khi Takaichi Sanae được bầu làm lãnh đạo Đảng Dân chủ Tự do cầm quyền. Chỉ số Nikkei 225 tăng hơn 4%, đạt mức cao kỷ lục trong phiên giao dịch đầu tuần. Các thị trường châu Á khác cũng đi lên. Giới đầu tư tin rằng bà Takaichi — người sắp trở thành thủ tướng Nhật Bản — sẽ thúc đẩy chi tiêu và chính sách tiền tệ nới lỏng hơn.
Các quan chức Syria bắt đầu kiểm phiếu trong cuộc bầu cử quốc hội đầu tiên kể từ khi nhà độc tài Bashar al-Assad bị lật đổ. Hai phần ba số ghế trong Hội đồng Nhân dân sẽ được bầu thông qua các đại cử tri, còn một phần ba còn lại do nhà lãnh đạo Ahmed al-Sharaa chỉ định trực tiếp — một động thái bị chỉ trích là phi dân chủ.
Liên minh OPEC+, gồm các quốc gia sản xuất dầu do Ả Rập Saudi và Nga dẫn đầu, cho biết sẽ tăng sản lượng thêm 137.000 thùng mỗi ngày vào tháng 11. Đây là lần tăng thứ hai liên tiếp, bất chấp lo ngại dư cung. Nhóm này muốn giành lại thị phần từ các nhà sản xuất dầu Mỹ. Giá dầu Brent tăng nhẹ vào thứ Hai — các nhà giao dịch từng lo sợ mức tăng lớn hơn.
Các nỗ lực cứu hộ đang được triển khai sau khi tuyết rơi dày bất thường ở dãy Himalaya khiến gần một nghìn người leo núi mắc kẹt trên sườn núi Everest. Hàng trăm người đã đến sườn phía đông của ngọn núi, thuộc vùng Tây Tạng của Trung Quốc, trong kỳ nghỉ Quốc khánh “Tuần lễ Vàng.” Trong khi đó ở phía Nepal, mưa lớn gây sạt lở đất đã khiến ít nhất 47 người thiệt mạng.
Con số trong ngày: 118.000 kilolit, là sản lượng rượu vang mà Trung Quốc sản xuất trong năm 2024.
TIÊU ĐIỂM
Chờ đợi các phán quyết quan trọng của Tòa Tối cao Mỹ
Tòa án Tối cao Mỹ bắt đầu kỳ xét xử mới vào thứ Hai. Donald Trump bước vào giai đoạn này trong thế mạnh, khi chính quyền của ông đã thắng gần như tất cả hơn 30 kháng cáo khẩn cấp nhằm dỡ bỏ các phán quyết của tòa cấp dưới cản trở chính sách của ông. Song đến lúc này Tòa Tối cao mới bắt đầu xem xét các hành động gây tranh cãi nhất của ông Trump.
Vào tháng 11, các thẩm phán sẽ xem xét tính hợp pháp của các biện pháp thuế quan rộng khắp mà ông ban hành. Tháng 12 mang đến một thách thức đối với án lệ đã tồn tại 90 năm, vốn bảo vệ người đứng đầu các cơ quan độc lập khỏi việc bị sa thải tùy tiện. Sang tháng 1, họ sẽ cân nhắc nỗ lực của ông nhằm thay thế Lisa Cook tại Cục Dự trữ Liên bang. Vụ việc gây tranh cãi nhất là nỗ lực của ông trong việc bãi bỏ quyền công dân theo nơi sinh, vốn bị cho là vi phạm Tu chính án thứ 14 — đảm bảo quyền công dân cho bất kỳ ai sinh ra trên đất Mỹ. Ngoài ra tòa sẽ còn xét xử các vụ liên quan đến trị liệu “chuyển đổi giới tính” cho trẻ vị thành niên, phân chia khu vực bầu cử dựa trên chủng tộc, giới hạn tài trợ vận động tranh cử, án tử hình, và quyền khám xét của cảnh sát — tất cả sẽ thử thách mức độ mà tòa sẵn sàng ủng hộ chương trình nghị sự của ông Trump.
Biểu tình lan rộng ở Madagascar
Người dân Madagascar bắt đầu tuần mới với tương lai chính trị bất định. Gần hai tuần biểu tình do giới trẻ dẫn đầu — phản đối nghèo đói, dịch vụ công yếu kém, và tham nhũng tràn lan — đã làm rung chuyển đảo quốc này. Liên Hiệp Quốc cho biết ít nhất 22 người đã thiệt mạng. Tổng thống Andry Rajoelina, tâm điểm của làn sóng phẫn nộ, đã cách chức toàn bộ nội các để níu giữ quyền lực. Đây là cuộc khủng hoảng lớn nhất kể từ năm 2009, khi các cuộc biểu tình lần đầu đưa ông lên nắm quyền.
Việc ông có trụ lại hay không phụ thuộc vào quân đội và giới tài phiệt — những thế lực từ lâu đã chi phối chính trị Madagascar. Họ có thể quyết định thay thế ông Rajoelina để bảo toàn ổn định và lợi ích của mình. Song nhiều người trẻ thuộc thế hệ gen Z, lớn lên trong cảnh cơ cực, khó chấp nhận một “người kế nhiệm được chọn sẵn.” Họ đang đòi hỏi thay đổi thật sự ở một trong những quốc gia nghèo nhất thế giới.
Dự đoán giải Nobel 2025
Đến hẹn lại lên, vào thứ Hai, thế giới sẽ có chủ nhân mới của giải Nobel Y học, theo sau là Vật lý, Hóa học, Văn học, và Kinh tế. Mỗi mùa thu lại dấy lên hàng loạt dự đoán, nghiêm túc có, vui đùa có.
Trong số đó có công ty phân tích Clarivate, vốn dùng dữ liệu lớn để đưa ra dự đoán. Bằng cách theo dõi các nhà nghiên cứu được trích dẫn nhiều nhất từ năm 1970, rồi chọn ra những người có công trình độc đáo và có ảnh hưởng nhất, họ mỗi năm đề cử một nhóm có khả năng đoạt giải. Khoảng 20% trong số đó sau này thực sự giành giải Nobel.
Các gương mặt nổi bật năm nay được Clarivate đề bạt gồm những nhà khoa học Nhật Bản phát hiện ra ghrelin — hormone điều hòa cảm giác thèm ăn — và nhiều nhà tiên phong trong lĩnh vực máy tính lượng tử. Và lần đầu tiên có một nhà khoa học đến từ Trung Quốc đại lục, cho thấy sức mạnh nghiên cứu ngày càng tăng của nước này và sự suy giảm dần ảnh hưởng học thuật của Mỹ. Dẫu vậy, việc dự đoán chính xác gần như là bất khả thi: quá trình thảo luận của Ủy ban Nobel vẫn được giữ kín tuyệt đối.
