Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy
Các quan chức Israel và Hamas đã bắt đầu thảo luận về kế hoạch hòa bình cho Gaza do Donald Trump đề xuất. Các cuộc đàm phán sẽ tiếp tục vào thứ Ba tại Sharm El-Sheikh, một thành phố của Ai Cập. Ông Trump nói rằng có “cơ hội tốt để đạt được thỏa thuận,” nhưng hai bên vẫn còn nhiều khác biệt. Trong khi đó, Israel đã trục xuất 171 nhà hoạt động bị bắt vào tuần trước khi họ đang trên đường đến Gaza trong một đoàn tàu cứu trợ.
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron yêu cầu Sébastien Lecornu hợp tác với các đảng phái khác để “xác định một chương trình hành động và ổn định cho đất nước” trước tối thứ Tư. Ông Lecornu đã từ chức thủ tướng vào thứ Hai — chưa đầy một tháng sau khi nhậm chức và chỉ vài giờ sau khi công bố nội các. Động thái này khiến thị trường tài chính chao đảo và khiến ông Macron rơi vào thế bế tắc chính trị với rất ít lựa chọn khả thi để giải quyết khủng hoảng.
Hãng sản xuất chip AMD đã đồng ý bán chip với tổng công suất sáu gigawatt cho OpenAI. Công ty trí tuệ nhân tạo này sẽ nhận quyền mua tối đa 10% cổ phần của AMD, khiến giá cổ phiếu của hãng tăng hơn 34% — mức tăng trong ngày lớn nhất trong chín năm qua. Trong khi đó, Nvidia, một hãng sản xuất chip khác, gần đây đã công bố khoản đầu tư 100 tỷ USD vào OpenAI để giúp công ty mua chip AI của chính Nvidia.
Ông Trump đe dọa sẽ viện dẫn Đạo luật Nổi loạn (Insurrection Act), được ban hành năm 1807, để triển khai quân đội đến các thành phố của Mỹ “nếu người dân bị giết” hoặc nếu “các tòa án, thống đốc hay thị trưởng cản trở chúng tôi.” Trước đó, một thẩm phán liên bang đã cho phép chính quyền Trump tạm thời tiếp tục kế hoạch điều động Lực lượng Vệ binh Quốc gia đến bang Illinois, sau khi chính quyền địa phương tìm cách ngăn chặn việc triển khai quân.
Năng lượng tái tạo đã vượt than để trở thành nguồn điện lớn nhất thế giới trong nửa đầu năm 2025. Theo tổ chức tư vấn khí hậu Ember, điện mặt trời và điện gió chiếm 34% sản lượng điện toàn cầu, cao hơn mức 33% của than đá — đánh dấu một “bước ngoặt lịch sử.” Ember cho biết năng lượng tái tạo hiện đang tăng trưởng “đủ nhanh để đáp ứng nhu cầu điện ngày càng lớn của thế giới.”
Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC) đã kết án một thủ lĩnh dân quân Sudan vì các tội ác diễn ra cách đây khoảng 20 năm tại vùng Darfur. Ali Muhammad Ali Abd-Al-Rahman bị kết luận đã ra lệnh thực hiện các tội ác chiến tranh và tội ác chống loài người khi còn là chỉ huy của lực lượng Janjaweed — nhóm dân quân Ả Rập khét tiếng với việc cưỡng hiếp phụ nữ và cướp phá làng mạc. ICC lần đầu phát lệnh bắt giữ ông vào năm 2007.
Cảnh sát London cho biết họ đã triệt phá một băng nhóm bị nghi ngờ buôn lậu khoảng 40.000 chiếc điện thoại bị đánh cắp từ Anh sang Trung Quốc trong năm qua. Cảnh sát cho rằng nhóm này có thể chịu trách nhiệm cho gần một nửa số vụ cướp giật điện thoại ở London, nơi khoảng 70.000 thiết bị đã bị cướp trong năm 2024. Anh hiện chiếm 40% tổng số vụ trộm điện thoại ở châu Âu.
Con số trong ngày: 5, là số thủ tướng mà nước Pháp có kể từ khi Emmanuel Macron tái đắc cử tổng thống vào năm 2022.
TIÊU ĐIỂM
Khủng hoảng chính trị tại Pháp
Pháp lại bất ổn chính trị sau khi thủ tướng trung dung Sébastien Lecornu bất ngờ từ chức hôm thứ Hai. Ông mới chỉ nhậm chức chưa đầy bốn tuần. Quyết định ra đi được đưa ra ngay sau khi ông công bố thành phần nội các mới — vốn gần như giống hệt nội các cũ. Điều này khiến các đảng đối lập phản ứng dữ dội và tuyên bố sẽ đệ trình kiến nghị bất tín nhiệm. Ngay cả các đồng minh trong liên minh cầm quyền, đảng Cộng hòa trung hữu, cũng đe dọa rút khỏi chính phủ. Ông Lecornu cho biết ông không thể làm việc với các đảng “cư xử như thể mỗi bên đều nắm đa số trong quốc hội,” trong khi trên thực tế không khối nào chiếm đa số.
Tổng thống Emmanuel Macron đã mất bốn thủ tướng chỉ trong hơn một năm. Ông có thể cố gắng bổ nhiệm một thủ tướng khác, có thể từ bên ngoài phe trung dung. Song điều đó sẽ không thay đổi được tình trạng bế tắc trong quốc hội. Lựa chọn khác là kêu gọi bầu cử quốc hội sớm, nhưng điều này có thể khiến phe trung dung của ông mất thêm ghế — và bên hưởng lợi chính sẽ là Marine Le Pen cùng đảng cực hữu Mặt trận Quốc gia.
Hạ viện Mỹ đóng cửa
Nếu nghe chủ tịch Hạ viện Mỹ Mike Johnson phát biểu, người ta có thể nghĩ rằng việc chính phủ Mỹ đóng cửa chẳng mấy nghiêm trọng. Hôm thứ Sáu, ông kêu gọi các nghị sĩ Cộng hòa trở về khu vực bầu cử của mình thêm một tuần, thay vì ở lại Washington để bàn thảo. Ông Johnson khẳng định Hạ viện đã hoàn thành nhiệm vụ khi thông qua dự luật chi tiêu tạm thời hồi đầu tháng 9. Ông nói rằng Hạ viện sẽ chỉ họp lại khi lãnh đạo phe Dân chủ tại Thượng viện, Chuck Schumer, bỏ phiếu mở cửa lại chính phủ.
Nhưng ông Schumer có vẻ chưa muốn nhượng bộ. Ông tiếp tục kêu gọi đàm phán lưỡng đảng để gia hạn các khoản trợ cấp y tế. Các nhà lập pháp hiện hướng đến hạn chót mới là ngày 15 tháng 10 — thời điểm các quân nhân Mỹ sẽ không nhận được bảng lương đầu tiên nếu không có thỏa thuận. Ông Johnson nói rằng ông sẽ thông báo trước 48 giờ nếu cần triệu tập Hạ viện để bỏ phiếu, nhưng có thể điều đó sẽ chưa diễn ra sớm.
Kỷ niệm đau buồn ở Israel
Vào thứ Ba, Israel sẽ tưởng niệm hai năm kể từ vụ thảm sát do Hamas gây ra, khiến gần 1.200 người thiệt mạng và 251 người bị bắt làm con tin. Nhưng đây không phải là thời khắc đoàn kết dân tộc. Gia đình của 48 con tin còn bị giam giữ ở Gaza cáo buộc chính phủ của thủ tướng Binyamin Netanyahu đang kéo dài chiến tranh bằng cách từ chối thỏa thuận ngừng bắn. Chính phủ Israel sẽ không tổ chức lễ tưởng niệm chính thức; thay vào đó, thân nhân của các nạn nhân sẽ tự tổ chức.
Trên trường quốc tế, làn sóng lên án Israel đã thay thế sự cảm thông từng có sau vụ tấn công ngày 7 tháng 10. Cuộc tấn công của Israel tại Gaza đã khiến hơn 66.000 người thiệt mạng, phần lớn là dân thường. Người ta đang hy vọng cuộc đàm phán với Hamas, bắt đầu hôm thứ Hai tại Ai Cập, có thể sẽ chấm dứt chiến tranh. Khi chiến sự kết thúc, chính phủ Israel sẽ bị truy cứu trách nhiệm vì không ngăn chặn được cuộc tấn công 7 tháng 10 và cách họ tiến hành cuộc chiến tranh sau đó.
Canada vận động người hàng xóm khó chiều
Donald Trump rất thích các thoả thuận. Bằng cách dựng lên bức tường thuế quan cao nhất kể từ thập niên 1930 và mời các quốc gia khác tìm cách thuyết phục ông nới lỏng nó, ông đang tạo cơ hội để đạt được hàng loạt thỏa thuận thương mại. Thủ tướng Canada Mark Carney sẽ đến Nhà Trắng vào thứ Ba với mục tiêu đó.
Cho đến nay, Canada vẫn tương đối “dễ thở.” Theo ước tính của Viện Nghiên cứu Ngân sách Yale, mức thuế suất thực tế mà Canada phải chịu chỉ là 6,7%, so với 16,7% của phần còn lại của thế giới. Viện này cũng cho rằng Canada thậm chí có thể được hưởng lợi từ các hàng rào thuế quan của Mỹ, khi mức thuế thấp hơn giúp các công ty Canada chiếm thêm thị phần từ đối thủ.
Dù vậy, ông Carney vẫn muốn “làm ngọt” thêm thỏa thuận bằng cách đề nghị ông Trump giảm thuế thép. Một con bài trong tay Ottawa là việc hủy bỏ Thuế Dịch vụ Kỹ thuật số (DST) — loại thuế chủ yếu đánh vào các tập đoàn công nghệ lớn của Mỹ, vốn là mối bận tâm hàng đầu của ông Trump.
