Nguồn: Lindsay Maizland, “China’s Repression of Uyghurs in Xinjiang”, Council on Foreign Relations, 03/10/2025
Biên dịch: Tạ Kiều Trang
Hơn một triệu người Hồi giáo đã bị giam giữ tại khu vực Tân Cương của Trung Quốc. Các trại cải tạo chỉ là một phần trong chiến dịch đàn áp người Duy Ngô Nhĩ của chính quyền.
Giới thiệu
Chính phủ Trung Quốc được cho là đã giam giữ hơn một triệu người Hồi giáo trong các “trại cải tạo” kể từ năm 2017, với ước tính khoảng nửa triệu người hiện vẫn đang bị cầm tù hoặc bị giam giữ. Phần lớn những người bị giam giữ là người Duy Ngô Nhĩ (Uighur), một nhóm dân tộc phần lớn nói tiếng gốc Thổ, sinh sống chủ yếu ở khu vực tây bắc Tân Cương (新疆), một trong năm khu tự trị của Trung Quốc. (Các khu tự trị khác gồm: Quảng Tây, Nội Mông, Ninh Hạ và Tây Tạng). Người Duy Ngô Nhĩ trong khu vực này đồng thời phải chịu sự giám sát chặt chẽ, lao động cưỡng bức, chia cắt gia đình, triệt sản không tự nguyện cùng nhiều hành vi ngược đãi nhân quyền khác.
Mỹ và một số chính phủ nước ngoài đã định rõ hành động của Trung Quốc tại Tân Cương là tội diệt chủng. Văn phòng Nhân quyền Liên Hợp Quốc cho biết những vi phạm này có thể cấu thành tội ác chống lại loài người. Giới chức Trung Quốc tuyên bố họ không xâm phạm quyền của người Duy Ngô Nhĩ và các trại cải tạo đã bị đóng cửa vào năm 2019. Mặc dù các báo cáo quốc tế xác nhận việc nhiều trung tâm hiện đã đóng cửa, nhưng chính quyền được cho là đã chuyển đổi một số trung tâm thành các cơ sở giam giữ. Tuy nhiên, vì chính phủ Trung Quốc hạn chế chặt chẽ việc nhà báo và du khách nước ngoài đến Tân Cương nên rất khó để có được một đánh giá chính xác về khu vực này.
Có bao nhiêu người Hồi giáo bị giam giữ tại Trung Quốc?
Theo các nhà nghiên cứu quốc tế và giới chức Mỹ, hơn một triệu người Duy Ngô Nhĩ và các nhóm thiểu số Hồi giáo khác, trong đó có người Kazakh và người Uzbek, đã bị giam giữ kể từ năm 2017. (Một số nhóm giám sát gần đây đã ước tính con số gần đến 1,8 triệu người). Nhiều người bị giam trong các cơ sở mà chính phủ Trung Quốc từng gọi là “trung tâm dạy và đào tạo nghề” và hiện đang đóng cửa. Tuy nhiên, thuật ngữ phổ biến nhất được các tổ chức truyền thông và nhà nghiên cứu quốc tế sử dụng là trại cải tạo, trại tập trung và trại giam. Dù có những trường hợp tử vong trong thời gian giam giữ nhưng chính phủ Trung Quốc chưa đưa ra số liệu chính thức nào.
Bên ngoài các trại, cơ sở giam giữ và nhà tù, mười một triệu người Duy Ngô Nhĩ sống ở Tân Cương – tên chính thức là Khu tự trị Duy Ngô Nhĩ Tân Cương – vẫn tiếp tục chịu đựng sự đàn áp kéo dài hàng thập kỷ của chính quyền Trung Quốc. Vào năm 2017, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã ban hành Quy định Sửa đổi về Công tác Tôn giáo, trong đó nêu rõ hoạt động tôn giáo không được phép bị lợi dụng để phá hoại sự thống nhất dân tộc của quốc gia. Tại Tân Cương, báo cáo ghi nhận tình trạng phân biệt đối xử trong tuyển dụng, phá dỡ nhà thờ Hồi giáo và các địa điểm linh thiêng của đạo Hồi, lệnh cấm mặc trang phục tôn giáo và các vụ biến mất ép buộc.
Việc giam giữ hàng loạt người Hồi giáo bắt đầu từ khi nào?
Các chuyên gia ước tính rằng những nỗ lực cải tạo bắt đầu ở Tân Cương vào năm 2014 và được mở rộng đáng kể vào năm 2017. Sau loạt vụ tấn công vào dân thường năm 2014, chẳng hạn như vụ đâm dao hàng loạt tại một nhà ga ở Côn Minh, Vân Nam và vụ đánh bom ở thủ phủ Ürümqi của Tân Cương, chính phủ Trung Quốc đã viện dẫn những lo ngại về khủng bố làm động cơ cho cuộc đàn áp.
Từ năm 2017, các chuyên gia và nhà báo ghi nhận việc xây dựng các trại cải tạo mới và việc mở rộng các cơ sở giam giữ hàng loạt hiện có. Các nhà báo của Reuters quan sát hình ảnh vệ tinh và phát hiện ra trong khoảng từ tháng 4 năm 2017 đến tháng 8 năm 2018, ba mươi chín trại đã tăng quy mô gần gấp ba lần; chúng bao phủ tổng diện tích gần bằng 140 sân bóng đá. Tương tự, nhà nhân chủng học người Đức và chuyên gia về Tân Cương Adrian Zenz khi phân tích ngân sách địa phương và quốc gia đã phát hiện ra trong năm 2017, chi tiêu xây dựng các cơ sở liên quan đến an ninh ở Tân Cương đã tăng 20 tỷ nhân dân tệ (khoảng 2,96 tỷ USD). Vào năm 2019, Zenz nói với RFA rằng ước tính của ông về số lượng trại tập trung ở Tân Cương có thể lên tới hơn một nghìn.
Cuối năm 2019, tỉnh trưởng Tân Cương tuyên bố những người bị giam giữ trong các trại cải tạo đã “tốt nghiệp”, chính quyền Trung Quốc tuyên bố họ có quyền tự do đi lại. Tuy nhiên, các nhà báo khó mà xác minh được những tuyên bố này, vì việc tiếp cận bị hạn chế nghiêm ngặt và việc nói chuyện với người dân địa phương có thể khiến họ gặp nguy cơ bị giam giữ. Các báo cáo độc lập cho thấy một số người bị giam giữ được thả phải đối mặt với việc bị quản thúc tại gia, hạn chế di chuyển và lao động cưỡng bức.
Dù các nhà báo xác minh rằng một số trại đã thực sự đóng cửa vào cuối năm 2019, nhưng vào năm kế tiếp, các nhà nghiên cứu tại Viện Chính sách Chiến lược Australia (ASPI) đã dùng hình ảnh vệ tinh và xác định được hơn 380 cơ sở giam giữ khả nghi. Họ phát hiện Trung Quốc đã sửa lại một số trại cải tạo có an ninh thấp thành các trung tâm giam giữ hoặc nhà tù chính thức; mở rộng các trung tâm giam giữ hiện có; xây dựng các trung tâm giam giữ mới, an ninh cao trên khắp Tân Cương. (Giới chức Trung Quốc tuyên bố ASPI là công cụ chống Trung Quốc do Úc và Mỹ tài trợ).
Thay vì giam người dân trong trại cải tạo, chính quyền hiện đang tăng cường sử dụng hệ thống tư pháp chính thức để bỏ tù người dân. Năm 2022, Associated Press phát hiện rằng tại một huyện, ước tính cứ 25 người thì có 1 người bị kết án tù vì các tội danh liên quan đến khủng bố, tất cả đều là người Duy Ngô Nhĩ. Theo báo cáo năm 2025 của Bảo tàng Tưởng niệm Holocaust (Nạn diệt chủng người Do Thái) Mỹ, vẫn còn hơn nửa triệu người đang bị giam giữ trong các nhà tù chính thức hoặc bị giam giữ ngoài vòng pháp luật ở nước này.
Có gì bên trong các trại cải tạo?
Hầu hết những người bị giam giữ trong các trại cải tạo chưa bao giờ bị truy tố chính thức cũng như không có quyền tiếp cận pháp lý nào để khiếu nại việc bị giam giữ. Theo các phương tiện truyền thông, những người bị giam giữ có vẻ đã bị nhắm đến vì nhiều lý do, bao gồm đi lại hoặc liên lạc với người từ bất cứ quốc gia nào trong số 26 quốc gia mà Trung Quốc coi là nhạy cảm, chẳng hạn như Thổ Nhĩ Kỳ và Afghanistan; tham dự lễ tại nhà thờ Hồi giáo; có hơn ba con; gửi các văn bản chứa các câu Kinh Qur’an. Theo các nhóm nhân quyền cho biết, thông thường, tội duy nhất của họ chỉ là theo đạo Hồi, và nhiều người Duy Ngô Nhĩ bị gán là phần tử cực đoan chỉ vì thực hành tôn giáo của họ.
Thông tin về những gì đã xảy ra trong các cơ sở cải tạo vẫn còn hạn chế, nhưng nhiều người bị giam giữ sau khi trốn khỏi Trung Quốc đã miêu tả lại điều kiện sống khắc nghiệt. Văn phòng Nhân quyền Liên Hợp Quốc đã công bố một báo cáo vào năm 2022 dựa trên các cuộc phỏng vấn với hàng chục người, trong đó có 26 cựu tù nhân, cho thấy “các hình thức tra tấn hoặc các hình thức đối xử tàn ác, vô nhân đạo hoặc hạ nhục khác” trong các trại từ năm 2017 đến năm 2019.
Báo cáo của Liên Hợp Quốc đã khẳng định những phát hiện trước đó của các nhà báo, nhà nghiên cứu và tổ chức nhân quyền quốc tế. Nhiều bài báo đã phơi bày việc những người bị giam giữ bị buộc phải tuyên thệ trung thành với Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) và từ bỏ đạo Hồi, cũng như ca ngợi chủ nghĩa cộng sản và học tiếng Quan Thoại. Một số người cho biết họ phải chịu đựng điều kiện sống giống như nhà tù với camera và micro theo dõi mọi hành động và lời nói. Những người khác cho biết họ bị tra tấn và phải chịu thiếu ngủ trong các cuộc thẩm vấn. Những người phụ nữ chia sẻ những câu chuyện về lạm dụng tình dục, kể cả bị cưỡng hiếp. Một số người được thả từng có ý định hoặc đã chứng kiến người khác tự vẫn.
Việc giam giữ cũng làm tan vỡ gia đình. Trẻ em có cha mẹ bị đưa đến các trại thường buộc phải sống trong trại trẻ mồ côi do nhà nước quản lý. Nhiều phụ huynh người Duy Ngô Nhĩ sống bên ngoài Trung Quốc phải đối mặt với một lựa chọn khó khăn: trở về nhà với con cái và đối mặt với nguy cơ bị giam giữ, hoặc ở lại nước ngoài, xa cách con cái và không thể liên lạc với chúng. Nhiều gia đình cũng cho biết rằng con cái họ bị đưa đến trường nội trú mà không có sự đồng ý của họ. Theo các chuyên gia độc lập của Liên Hợp Quốc, ngôn ngữ giảng dạy trong trường hầu như chỉ là tiếng Quan Thoại, và các em học sinh ít được giao tiếp với gia đình.
Giới chức Trung Quốc nói gì về những trại này?
Ban đầu, giới chức phủ nhận sự tồn tại của những trại này. Tuy nhiên, đến cuối năm 2018, họ bắt đầu thừa nhận có “các trung tâm dạy và đào tạo nghề” ở Tân Cương. Trong một báo cáo của chính quyền, họ công khai tuyên bố rằng các trại này có hai mục đích: dạy tiếng Quan Thoại, luật pháp Trung Quốc và các kỹ năng nghề, đồng thời ngăn chặn người dân bị ảnh hưởng bởi các tư tưởng cực đoan bằng cách ngăn chặn “các hoạt động khủng bố ngay từ trong trứng nước”. Bằng việc chỉ ra ở Tân Cương chưa từng xảy ra một vụ tấn công khủng bố nào kể từ tháng 12 năm 2016, giới chức tuyên bố các trại này đã giúp ngăn chặn bạo lực.
Khi làn sóng toàn cầu lên án các vụ lạm dụng ngày càng gia tăng, giới chức Trung Quốc và truyền thông nhà nước đã tìm cách làm mất uy tín các báo cáo về Tân Cương bằng nhiều chiến thuật, kể đến như phát tán thông tin sai lệch và quấy rối các nhà hoạt động. Họ lặp lại luận điệu “các thế lực chống Trung Quốc” ở Mỹ và các nước phương Tây đang lan truyền “những lời dối trá ác ý”. Bắc Kinh đã tìm cách ngăn cản Văn phòng Nhân quyền Liên Hợp Quốc công bố báo cáo năm 2022 về Tân Cương. Sau khi báo cáo được công bố, giới chức Trung Quốc đã cố gắng phủ nhận báo cáo này là thông tin sai lệch, đồng thời tuyên bố trong một bài phản bác rằng các chính phủ và tổ chức nước ngoài “lan truyền vô số tin đồn và lời nói dối” về Tân Cương.
Tại sao Trung Quốc lại nhắm vào người Duy Ngô Nhĩ ở Tân Cương?
Giới chức Trung Quốc lo ngại người Duy Ngô Nhĩ có tư tưởng cực đoan và ly khai, và họ coi các trại này là một cách để loại bỏ những mối đe dọa đối với toàn vẹn lãnh thổ, chính quyền và người dân Trung Quốc.
Trung Quốc đã tuyên bố chủ quyền đối với Tân Cương kể từ khi ĐCSTQ lên nắm quyền vào năm 1949. Một số người Duy Ngô Nhĩ sống ở đó gọi khu vực ấy là Đông Turkestan và cho rằng Đông Turkestan nên độc lập khỏi Trung Quốc. Tân Cương chiếm một phần sáu diện tích đất liền của Trung Quốc và có chung đường biên giới với tám quốc gia, trong đó có Afghanistan, Pakistan và Kazakhstan.
Dưới thời Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, ĐCSTQ đã thúc đẩy việc Hán hóa tôn giáo, tức là định hình tất cả các tôn giáo sao cho phù hợp với học thuyết vô thần của Đảng và phong tục tập quán của xã hội người Hán chiếm đa số. Mặc dù chính phủ công nhận năm tôn giáo – Phật giáo, Công giáo, Đạo giáo, Hồi giáo và Tin Lành – nhưng từ lâu họ vẫn lo ngại người nước ngoài có thể lợi dụng việc thực hành tôn giáo để kích động ly khai.
Chính phủ Trung Quốc bắt đầu coi bất kỳ biểu hiện Hồi giáo nào ở Tân Cương là cực đoan, một phản ứng đối với các phong trào đòi độc lập trong quá khứ vàcác vụ bùng phát bạo lực diễn ra thỉnh thoảng. Trong những thập kỷ gần đây, chính phủ đổ lỗi về các vụ tấn công khủng bố cho Phong trào Hồi giáo Đông Turkestan, một nhóm ly khai do người Duy Ngô Nhĩ hiếu chiến thành lập. (Vào năm 2020, Mỹ đã xóa nhóm này khỏi danh sách các tổ chức khủng bố với lý do không có bằng chứng đáng tin cậy nào cho thấy nhóm này đã hoạt động trong ít nhất một thập kỷ trước đó). Sau vụ tấn công 11/9, chính phủ Trung Quốc bắt đầu biện minh cho hành động của mình đối với người Duy Ngô Nhĩ là một phần của Cuộc Chiến Chống Khủng bố trên Toàn Cầu. Họ tuyên bố sẽ chống lại cái mà họ gọi là “ba điều ác” – ly khai, chủ nghĩa cực đoan tôn giáo và khủng bố quốc tế – bằng mọi giá.
Vào năm 2009, bạo loạn nổ ra ở Ürümqi khi những người biểu tình mà phần đông là người Duy Ngô Nhĩ phản đối việc nhà nước khuyến khích người Hán di cư đến khu vực này cùng với tình trạng phân biệt đối xử sâu rộng đối với người Duy Ngô Nhĩ trong kinh tế và văn hóa. Gần hai trăm người đã thiệt mạng, và các chuyên gia cho rằng sự kiện này đánh dấu một bước ngoặt trong thái độ của Bắc Kinh đối với người Duy Ngô Nhĩ. Trong mắt Bắc Kinh, tất cả người Duy Ngô Nhĩ đều có khả năng là phần tử khủng bố hoặc có cảm tình với khủng bố. Trong những năm tiếp theo, chính quyền đổ lỗi cho người Duy Ngô Nhĩ về các vụ tấn công tại văn phòng chính quyền địa phương, nhà ga, chợ trời, cũng như Quảng trường Thiên An Môn ở Bắc Kinh.
Vào năm 2014, khi đến thăm Tân Cương, Tập Cận Bình đã cảnh báo về “mối nguy hiểm của chủ nghĩa cực đoan tôn giáo” và ủng hộ việc sử dụng các công cụ “độc tài” để loại bỏ chủ nghĩa Hồi giáo cực đoan trong một loạt bài phát biểu kín. Trong những bài phát biểu được tờ New York Times tiết lộ vào năm 2019, Tập Cận Bình không công khai kêu gọi bắt giữ áp đặt mà chỉ đặt nền móng cho cuộc đàn áp ở Tân Cương.
Vào năm 2017, chính quyền Tân Cương chính thức thừa nhận việc sử dụng các trung tâm đào tạo để loại bỏ chủ nghĩa cực đoan. Sau đó, các trại cải tạo dành cho người Duy Ngô Nhĩ bị giam giữ áp đặt bắt đầu mọc lên.
Đại dịch COVID-19 cũng là một lý do khác cho việc kiểm soát chặt chẽ và hạn chế nhà báo. Tân Cương đã trải qua tình trạng phong tỏa nghiêm ngặt và thiếu lương thực. Chính quyền đồng thời kiểm duyệt các bài đăng trực tuyến chỉ trích chính sách phong tỏa – một số người dùng mạng xã hội đã bị cảnh sát bắt giữ và bị cáo buộc lan truyền tin đồn. Những chính sách trong đại dịch cũng khiến các nhà báo nước ngoài gần như không thể đến và đưa tin từ Tân Cương.
Liệu yếu tố kinh tế có liên quan đến cuộc đàn áp này không?
Tân Cương là một mắt xích quan trọng trong Sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc, một kế hoạch phát triển quy mô lớn trải dài khắp châu Á và châu Âu. Bắc Kinh hy vọng triệt tiêu mọi khả năng xảy ra hoạt động ly khai để tiếp tục việc phát triển ở Tân Cương, nơi có trữ lượng than và khí đốt tự nhiên lớn nhất Trung Quốc.
Theo nhiều báo cáo, nhiều người bị áp đặt giam giữ đã bị ép lao động. ASPI ước tính, từ năm 2017 đến năm 2020, tám mươi nghìn người Duy Ngô Nhĩ từng bị giam giữ trước đây đã được đưa đến các nhà máy trên khắp Trung Quốc có liên hệ với tám mươi ba thương hiệu toàn cầu. Một số trại cải tạo được ghi nhận là có nhà máy đặt ngay trong khuôn viên. Chính phủ cũng tăng cường sử dụng các biện pháp cưỡng chế để kiểm soát đất đai của người Duy Ngô Nhĩ và buộc nông dân làm việc trong nhà máy. Các nhà nghiên cứu từ Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) cho biết, lao động cưỡng bức là một yếu tố quan trọng trong kế hoạch phát triển kinh tế của chính quyền đối với Tân Cương, trong đó bao gồm việc biến nơi đây thành trung tâm sản xuất dệt may và quần áo. Giới chức Trung Quốc coi chính sách này là “xóa đói giảm nghèo”.
ĐCSTQ đồng thời xúc tiến du lịch nội địa ở Tân Cương trong nỗ lực đổi mới thương hiệu khu vực và thương mại hóa văn hóa của người Hồi giáo thiểu số kể từ năm 2023. Du khách được tham gia vào những khía cạnh của một phiên bản văn hóa Duy Ngô Nhĩ đã được dàn dựng chặt chẽ, trong đó người Duy Ngô Nhĩ được thuê để biểu diễn các điệu múa truyền thống cũng như làm việc trong ngành nhà hàng và khách sạn. Các chuỗi khách sạn quốc tế cũng mở rộng phát triển một cách đáng kể ở Tân Cương – Dự án Quyền của Người Duy Ngô Nhĩ theo dõi ít nhất 115 khách sạn quốc tế tính đến tháng 4 năm 2025, trong đó 74 khách sạn đang trong các giai đoạn quy hoạch khác nhau. Tổng lượng khách du lịch đến Tân Cương đạt mức cao nhất từ trước đến nay với 302 triệu lượt vào năm 2024; cục du lịch của khu vực đặt mục tiêu tăng lượt khách lên 400 triệu lượt vào năm 2030. Chi tiêu cho khách sạn hạng sang và các loại hình lưu trú khác đạt 97 triệu USD vào năm 2023 với hy vọng thu hút thêm nhiều người nước ngoài.
Điều gì đang diễn ra bên ngoài những trại cải tạo ở Tân Cương?
Những nhà báo quốc tế đã đến thăm Tân Cương cho biết nơi đây đã bị biến thành một nhà nước giám sát dựa vào công nghệ tiên tiến để theo dõi hàng triệu người. Vào năm 2017, theo bản tin truyền thông mô tả, Tân Cương được đặt dưới một hệ thống quản lý dạng lưới, trong đó thành phố và làng mạc bị chia thành các ô vuông với khoảng năm trăm người. Mỗi ô có một đồn cảnh sát giám sát chặt chẽ cư dân bằng cách thường xuyên quét thẻ căn cước, chụp ảnh và lấy dấu vân tay, cũng như kiểm tra điện thoại di động. Tuy nhiên, nhiều trạm kiểm soát này đã bị dỡ bỏ hoặc bỏ hoang trong vài năm qua và được thay thế bằng các biện pháp giám sát kín đáo hơn. Chính phủ cũng thu thập và lưu trữ dữ liệu sinh trắc học của công dân thông qua một chương trình bắt buộc được quảng bá là Khám sức khỏe cho Toàn dân.
Phần lớn các thông tin ấy được thu thập cho một cơ sở dữ liệu khổng lồ được biết đến với tên gọi Nền tảng Phối hợp Tác chiến Tích hợp (Integrated Joint Operations Platform). Hệ thống này sau đó sử dụng trí tuệ nhân tạo để lập danh sách những người được cho là đáng ngờ. Tài liệu mật của chính phủ Trung Quốc do Liên đoàn Nhà báo Điều tra Quốc tế (ICIJ) công bố năm 2019 cho thấy hơn mười lăm nghìn cư dân Tân Cương đã bị đưa vào các trung tâm giam giữ trong bảy ngày vào tháng 6 năm 2017 sau khi bị thuật toán đánh dấu. Chính phủ Trung Quốc gọi những tài liệu bị rò rỉ này là “hoàn toàn bịa đặt”.
Các nhà báo đưa tin từ Tân Cương phát hiện thấy nhiều khía cạnh của đời sống Hồi giáo đã bị xóa bỏ. Từ năm 2014, các Đảng viên đã được huy động đến tá túc ở nhà người Duy Ngô Nhĩ và báo cáo về bất cứ hành vi “cực đoan” nào nhận thấy được, bao gồm cả việc nhịn ăn trong tháng Ramadan. Giới chức đã phá hủy hàng nghìn nhà thờ Hồi giáo, thường xuyên cáo buộc các tòa nhà được xây dựng cẩu thả và không an toàn cho tín đồ. Thực phẩm Halal được chế biến theo luật Hồi giáo đã trở nên khó tìm hơn ở Ürümqi sau khi chính quyền địa phương phát động một chiến dịch chống đồ Halal. Theo Tổ chức Giám sát Nhân quyền, từ năm 2009 đến năm 2023, chính quyền đã đổi tên 630 ngôi làng Duy Ngô Nhĩ mang giá trị lịch sử, tôn giáo và văn hóa.
Phụ nữ Duy Ngô Nhĩ và phụ nữ các nhóm thiểu số khác đã báo cáo về việc bị ép buộc triệt sản và đặt vòng tránh thai. Giới chức đã bắt giữ những người có quá nhiều con hoặc vi phạm các chỉ thị sinh đẻ có kế hoạch. Bằng cách phân tích dữ liệu của chính phủ, Zenz phát hiện rằng tại hai địa khu có tỷ lệ người Duy Ngô Nhĩ cao nhất ở Tân Cương, tỷ lệ tăng trưởng dân số tự nhiên (không tính biến động dân số do di cư) đã giảm 84% trong giai đoạn 2015 – 2018 và đạt mức gần bằng không vào năm 2021 và 2022. Cha mẹ người Duy Ngô Nhĩ bị cấm đặt cho con mình một số tên nhất định như Mohammed và Medina.
Bắc Kinh cũng gây áp lực buộc các chính phủ khác hồi hương những người Duy Ngô Nhĩ trốn khỏi Trung Quốc. Một báo cáo năm 2022 của Trung tâm Wilson cho thấy hơn 1.500 người Duy Ngô Nhĩ ở nước ngoài bị giam giữ tại quốc gia sở tại hoặc buộc phải trở về Trung Quốc. Ví dụ, vào năm 2015, Thái Lan đã hồi hương hơn một trăm người Duy Ngô Nhĩ, và vào năm 2017, Ai Cập đã trục xuất một số sinh viên. Gần đây hơn, chính phủ Thái Lan đã gửi trả 48 người Duy Ngô Nhĩ vào tháng 2 năm 2025 – bất chấp việc chính phủ Thái đã tiếp nhận một nguyên tắc pháp lý quốc tế là cấm các quốc gia trả một người về nơi người ấy có nguy cơ bị đàn áp. Tài liệu do Liên đoàn Nhà báo Điều tra Quốc tế công bố vào năm 2019 cho thấy chính phủ Trung Quốc đã chỉ thị cho giới chức thu thập thông tin về người Duy Ngô Nhĩ Trung Quốc sống ở nước ngoài và kêu gọi bắt giữ nhiều người ngay khi họ trở về Trung Quốc.
Phản ứng toàn cầu ra sao?
Phần lớn các nước trên thế giới lên án việc Trung Quốc giam giữ người Duy Ngô Nhĩ ở Tân Cương. Văn phòng Nhân quyền Liên Hợp Quốc đã kêu gọi Trung Quốc trả tự do cho những người bị giam giữ áp đặt và tiết lộ tung tích của những người mất tích.
Dưới sự dẫn dắt của Mỹ vào tháng 1 năm 2021, các nhà lập pháp ở một số quốc gia, trong đó có Canada và Vương quốc Anh, đã tuyên bố Trung Quốc đang phạm tội diệt chủng với người Duy Ngô Nhĩ. Nhiều quốc gia đã trừng phạt các quan chức và thực thể Trung Quốc có liên quan đến vi phạm nhân quyền. Vào năm 2021, Liên minh Châu Âu (EU) đã trừng phạt các quan chức Trung Quốc, đánh dấu lần đầu tiên khối này áp đặt các hạn chế đối với Trung Quốc kể từ năm 1989. Vào tháng 10 năm 2024, Nghị viện Châu Âu thông qua một nghị quyết khẩn cấp lên án việc ngược đãi người Duy Ngô Nhĩ và kêu gọi chính phủ Trung Quốc thả người bị giam. Vào tháng 7 năm 2025, các thành viên của Nghị viện Thành phố Amsterdam đã tiến xa hơn qua động thái sử dụng tên gọi “Đông Turkestan” thay cho “Tân Cương”.
Các chính phủ nước ngoài cũng áp đặt các biện pháp hạn chế để giải quyết vấn đề lao động cưỡng bức ở Tân Cương. Mỹ về cơ bản cấm tất cả hàng nhập khẩu từ khu vực này thông qua Đạo luật Phòng chống Cưỡng bức Lao động người Duy Ngô Nhĩ. Vương quốc Anh đề xuất biện pháp phạt những công ty không đảm bảo được rằng chuỗi cung ứng của họ không sử dụng lao động cưỡng bức. Vào tháng 11 năm 2024, EU thông qua lệnh cấm bán các sản phẩm được sản xuất bằng lao động cưỡng bức.
Đáng chú ý, các đối tác của Trung Quốc lại im lặng và ưu tiên mối quan hệ kinh tế cũng như quan hệ chiến lược với Trung Quốc hơn là các vụ vi phạm nhân quyền. Vào tháng 6 năm 2022, 60 quốc gia, bao gồm các nước có đa số dân theo đạo Hồi như Pakistan và Ả Rập Xê Út, đã ký một tuyên bố kêu gọi Cao ủy Nhân quyền Liên Hợp Quốc tôn trọng rằng các vấn đề liên quan đến Tân Cương là “chuyện nội bộ của Trung Quốc” và khẳng định rằng họ “phản đối việc chính trị hóa nhân quyền”. Các nhóm nhân quyền đã chỉ trích những nước Hồi giáo này vì đã dung túng cho vi phạm nhân quyền.
Lindsay Maizland là nhà bình luận về châu Á của Hội đồng Quan hệ Đối ngoại (CFR).
