Tác giả: Lê Hồng Hiệp
Chỉ còn hai tháng nữa là đến ngày khai mạc Đại hội 14 của Đảng Cộng sản Việt Nam, dư luận ngày càng đồn đoán về thành phần ban lãnh đạo cấp cao nhất của đất nước, dự kiến sẽ được xác định tại sự kiện tổ chức năm năm một lần này. Theo truyền thống, những quyết định này thường chỉ được chốt trong những ngày cuối trước khi đại hội khai mạc vào ngày 19 tháng 1 năm 2026. Tuy nhiên, một câu hỏi đáng quan tâm hiện nay là liệu hai vị trí cao nhất – tổng bí thư Đảng và chủ tịch nước – có được hợp nhất hay không. Câu trả lời cho vấn đề này sẽ rất quan trọng, giúp giải mã các dịch chuyển quyền lực ở Việt Nam hiện nay và dự báo chính xác hơn kết quả nhân sự chủ chốt của Đại hội.
Kể từ khi lên nắm quyền vào tháng 8 năm 2024, Tổng Bí thư Tô Lâm đã củng cố đáng kể quyền lực trên các lĩnh vực đối nội và đối ngoại. Trong nước, ông đã nhanh chóng ban hành những cải cách chính trị và hành chính sâu rộng với rất ít sự phản kháng. Ông cũng đã bố trí một cách chiến lược các đồng minh trung thành vào các vị trí chủ chốt, gần đây nhất là bổ nhiệm ông Trần Lưu Quang làm Bí thư Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh và ông Nguyễn Duy Ngọc làm Bí thư Thành ủy Hà Nội. Hai trung tâm chính trị và kinh tế quan trọng nhất của Việt Nam hiện nằm dưới sự lãnh đạo của các đồng minh thân cận nhất của ông Tô Lâm. Điều này cho thấy ảnh hưởng chi phối ngày càng tăng của ông và có thể khuyến khích ông tiếp tục củng cố quyền lực.
Về đối ngoại, ông Tô Lâm đã tạo dựng được ảnh hưởng đáng kể thông qua hàng loạt chuyến thăm cấp cao, kết hợp vai trò đại diện quốc tế, ngoại giao kinh tế và định hướng chiến lược trong các hoạt động đối ngoại của mình. Bằng việc đích thân dẫn dắt các hoạt động này, ông tự định vị mình là bộ mặt toàn cầu của Việt Nam, thể hiện hình ảnh một nhà lãnh đạo thực dụng, quyết đoán, tích cực định hình vị thế và chương trình nghị sự quốc tế của đất nước. Trong những chuyến thăm như vậy, Hà Nội luôn thúc đẩy các nước chủ nhà dành cho ông nghi thức tiếp đón dành cho nguyên thủ quốc gia, phần nào phản ánh mong muốn nắm giữ vai trò kép của ông. Tuy nhiên, các đối tác thường ngần ngại. Ví dụ, trong chuyến thăm Anh vào tháng 10 năm 2025, ông Tô Lâm chỉ được đón tiếp với tư cách “Khách của Chính phủ”.
Trong bối cảnh đó, một câu hỏi phù hợp được đặt ra lúc này là: Liệu ông Tô Lâm có tìm cách tái cử vị trí tổng bí thư tại Đại hội sắp tới, đồng thời sau đó giành thêm chức chủ tịch nước? Nếu xem xét kỹ lưỡng các tín hiệu chính trị gần đây, chúng ta có thể thấy khả năng điều này xảy ra là rất thấp.
Thứ nhất, vào đầu tháng 9, Bộ Chính trị đã ban hành quy định cập nhật về danh mục các chức danh lãnh đạo trong hệ thống chính trị. Năm chức danh lãnh đạo chủ chốt của Đảng và Nhà nước bao gồm tổng bí thư, chủ tịch nước, thủ tướng chính phủ, chủ tịch quốc hội và thường trực ban bí thư. So với quy định trước đây, chức danh thường trực ban bí thư đã được nâng từ nhóm lãnh đạo cấp cao lên nhóm lãnh đạo chủ chốt, qua đó chuyển đổi cơ cấu lãnh đạo cấp cao của Việt Nam từ “tứ trụ” sang “ngũ trụ”.
Việc ban hành quy định này ngay trước thềm Đại hội 14 cho thấy cơ cấu lãnh đạo chủ chốt hiện nay nhiều khả năng sẽ được duy trì, khiến khả năng hợp nhất chức danh tổng bí thư và chủ tịch nước trở nên khó xảy ra hơn.
Thứ hai, chức chủ tịch nước hiện do Đại tướng Lương Cường, một nhân vật quân sự cấp cao, nắm giữ. Việc bổ nhiệm ông vào tháng 10 năm 2024, chỉ hai tháng sau khi ông Tô Lâm đảm nhận vai trò tổng bí thư, phản ánh một thỏa thuận chia sẻ quyền lực giữa nhóm công an và nhóm quân đội. Dàn xếp này giúp duy trì cân bằng giữa hai phe phái quyền lực nhất trên chính trường Việt Nam. Bất kỳ nỗ lực nào của ông Tô Lâm nhằm giành thêm chức chủ tịch nước tại Đại hội sắp tới sẽ phá vỡ cân bằng này, có khả năng gây ra sự phản kháng mạnh mẽ từ phe quân đội. Hơn nữa, việc hợp nhất hai vị trí sẽ khiến các chính trị gia dân sự khó chấp nhận, vì điều này sẽ làm giảm triển vọng thăng chức của họ khi số lượng vị trí lãnh đạo chủ chốt còn lại sẽ ít hơn.
Thứ ba, về mặt thực tiễn công tác, việc hợp nhất hai chức danh tổng bí thư và chủ tịch nước sẽ gây áp lực lên một nhà lãnh đạo duy nhất, làm suy yếu khả năng lãnh đạo của Đảng và quản lý của nhà nước. Khối lượng công việc kép bao gồm các nhiệm vụ đối bộ nặng nề và các chuyến công du quốc tế thường xuyên, có thể gây ra những rủi ro về sức khỏe và hiệu suất công tác. Ví dụ, tháng trước, trong khi ông Tô Lâm công du Phần Lan, Bulgaria và Anh, Chủ tịch nước Lương Cường đã đại diện Việt Nam tham dự Hội nghị Thượng đỉnh APEC tại Hàn Quốc. Những lịch trình song song như vậy là điều thường xuyên diễn ra. Việc tách biệt hai vai trò giúp đảm bảo tính liên tục trong hoạt động và tính bền vững của ban lãnh đạo, khiến việc hợp nhất hai vai trò trở nên ít khả thi về mặt thực tiễn.
Ba yếu tố trên cho thấy, bất chấp những tham vọng mà ông Tô Lâm có thể có, cơ cấu quyền lực cấp cao của Việt Nam nhiều khả năng sẽ vẫn được duy trì. Điều này phù hợp với các tiền lệ trước đây, khi cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng (2018–2021) và bản thân ông Tô Lâm (2024) chỉ đảm nhiệm vai trò kép một cách tạm thời, do hoàn cảnh bắt buộc. “Ngũ trụ” của Việt Nam sẽ tiếp tục được nắm giữ bởi năm nhà lãnh đạo khác nhau. Cơ cấu này có khả năng sẽ tồn tại bền vững, bất kể ảnh hưởng của bất kỳ Tổng Bí thư nào trong tương lai.
Cấu trúc quyền lực này tạo nên sự khác biệt giữa Việt Nam với các nước Cộng sản khác như Trung Quốc, Bắc Triều Tiên hay Lào, nơi tổng bí thư kiêm nhiệm cả chức chủ tịch nước. Cấu trúc này có thể làm giảm hiệu quả của hệ thống lãnh đạo cấp cao khi việc đạt được đồng thuận chính trị trở nên khó khăn hơn. Hơn nữa, nó có thể tạo ra sự thiếu nhất quán và một số bất tiện trong hoạt động ngoại giao cấp cao của Việt Nam. Ví dụ, tổng bí thư, mặc dù là chính trị gia quyền lực nhất trong hệ thống chính trị trong nước, không phải lúc nào cũng được đón tiếp ở mức nghi lễ cao nhất (vốn thường dành cho nguyên thủ quốc gia) trong các chuyến thăm nước ngoài.
Về mặt tích cực, cơ cấu quyền lực này giúp duy trì cân bằng quyền lực ở Việt Nam và bảo tồn hệ thống lãnh đạo tập thể, qua đó tránh được bất ổn chính trị hoặc những sai lầm chính sách nghiêm trọng có thể phát sinh từ việc tập trung quyền lực quá mức. Đối với Đại hội Đảng sắp tới, điều này ngụ ý rằng cạnh tranh cho các vị trí cấp cao nhất sẽ ít gay gắt hơn so với khi ông Tô Lâm tìm cách kiểm soát cả vị trí tổng bí thư và chủ tịch nước. Nếu ông Tô Lâm được bầu lại làm tổng bí thư cho một nhiệm kỳ năm năm nữa, nhiều khả năng chức chủ tịch nước sẽ vẫn do một đại diện từ quân đội nắm giữ, có thể là đương kim Chủ tịch nước Lương Cường hoặc Bộ trưởng Quốc phòng Phan Văn Giang, nếu ông Cường quyết định nghỉ hưu.
Lê Hồng Hiệp là Nghiên cứu viên cao cấp và Điều phối viên Chương trình Nghiên cứu Việt Nam tại Viện ISEAS – Yusof Ishak. Một phiên bản tiếng Anh của bài viết đã được xuất bản trên chuyên trang bình luận FULCRUM.
