Nguồn: Jonathan A. Czin, “How Xi Played Trump,” Foreign Affairs, 25/11/2025
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
Bắc Kinh đã chọn đánh cược và giờ đang gặt hái thành quả.
Dù Tổng thống Mỹ Donald Trump từng hứa sẽ mở một cuộc tấn công kinh tế vào Trung Quốc sau khi trở lại nắm quyền, nhưng Bắc Kinh vừa có một năm ngoại giao đáng chú ý. Chính quyền Trump đã khơi lại và mở rộng cuộc thương chiến hồi nhiệm kỳ đầu với Bắc Kinh, tuyên bố sử dụng đàm phán thương mại với các nước khác để gây áp lực lên Trung Quốc. Nhưng Bắc Kinh vẫn gần như không bị cô lập trên trường quốc tế: trong những tháng trước cuộc gặp tháng 10 với Trump tại Hàn Quốc, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã tiếp đón một nhóm nguyên thủ quốc gia nước ngoài đến tham dự hội nghị thượng đỉnh Tổ chức Hợp tác Thượng Hải và một cuộc duyệt binh.
Trung Quốc cũng không hề nhượng bộ trước các mối đe dọa của Mỹ. Sau khi dành phần lớn thời gian trong năm phản ứng lại các chính sách của Mỹ, Bắc Kinh đã chuyển sang thế tấn công, áp đặt chế độ kiểm soát xuất khẩu sâu rộng đối với chuỗi cung ứng các nguyên tố đất hiếm chỉ vài tuần trước cuộc gặp với Trump.
Và dù chính quyền Trump đã thúc giục Bắc Kinh thực hiện các cải cách cơ cấu sâu rộng đối với nền kinh tế, nhưng Tập lại tăng cường các tham vọng kinh tế kỹ thuật-công nghiệp của mình cho kế hoạch 5 năm tiếp theo của Trung Quốc – một kế hoạch mà theo các nhà phân tích, có thể làm trầm trọng thêm tình trạng mất cân bằng thương mại toàn cầu bằng cách mở rộng hơn nữa thị phần sản xuất toàn cầu của Trung Quốc. Trong khi hầu hết các quốc gia bị Trump áp thuế đều vội vã ngồi vào bàn đàm phán, thì Trung Quốc lại kiên quyết không nhượng bộ.
Trung Quốc được lợi, chứ không phải chịu thiệt, từ sự ngoan cố này. Tập đã có thể đảm bảo cam kết của Trump về một số cuộc họp vào năm 2026, cũng như các nhượng bộ từ chính quyền về các vấn đề cực kỳ gây tranh cãi: Đài Loan và kiểm soát xuất khẩu của Mỹ. Theo mọi thước đo, Trung Quốc đang ở vị thế tốt hơn về mặt ngoại giao, chiến lược, và công nghệ so với một năm trước. Ngược lại, chiến lược của chính quyền Trump – vốn dao động từ việc cố gắng đánh bại Trung Quốc về mặt kinh tế thông qua thuế quan đến việc xoa dịu Trung Quốc thông qua các nhượng bộ liên tiếp – đã đạt được rất ít thành quả. Bắc Kinh không hề bị đe dọa, mà cũng không được xoa dịu. Mỹ dường như đã mất đi khả năng trấn an hoặc răn đe Trung Quốc; các quan chức Trung Quốc giờ đây nhận ra rằng chính quyền Trump, dù khoa trương đến mấy, cũng sẽ không thực hiện các lời hứa hay mối đe dọa của mình.
Quyết định trả đũa thay vì đầu hàng của Trung Quốc phản ánh một khác biệt quan trọng giữa Tập và Trump. Khác với Trump, người mà khả năng thương lượng được xem là trung tâm trong bản sắc chính trị của ông, Tập không quan tâm đến việc đạt được một thỏa thuận lớn. Kết quả là, Bắc Kinh đã trói buộc Washington vào các cuộc đàm phán thương mại tương đối nhỏ, trong đó Tập sẵn sàng kéo Trump vào cuộc và làm chệch hướng áp lực của Mỹ đối với những vấn đề thách thức cốt lõi trong quan hệ.
Bắc Kinh đã vượt qua được cuộc tấn công leo thang của Washington. Nhà Trắng giờ đây đứng trước nguy cơ rơi vào tình thế tồi tệ nhất, với một chính sách Trung Quốc mơ hồ, dễ gây căng thẳng nhưng lại thiếu một cách tiếp cận cạnh tranh có kỷ luật, một đối tác đàm phán ở Bắc Kinh hầu như không nhượng bộ mà chỉ đưa Trump trở lại nguyên trạng, và một năm đầy kịch tính mà không mang lại lợi ích hữu hình nào cho Mỹ.
MÃI MÃI NHƯỢNG BỘ
Xuyên suốt nhiệm kỳ đầu tiên của Trump và sang cả thời Biden, phản ứng của Trung Quốc đối với thuế quan và kiểm soát xuất khẩu của Mỹ cũng như sự liên kết chặt chẽ hơn giữa Washington với các đồng minh và đối tác của nước này là khá im ắng – cho đến cuối năm 2024. Vào thời điểm đó, Bắc Kinh bắt đầu đáp trả một loạt các biện pháp kiểm soát công nghệ của Mỹ do chính quyền Biden sắp mãn nhiệm áp đặt bằng các biện pháp đối phó của riêng mình, có lẽ là để chuẩn bị cho cuộc thương chiến thứ hai với chính quyền Trump sắp nhậm chức.
Tuy nhiên, kể từ khi trở lại Nhà Trắng, chính sách Trung Quốc của Trump lại dao động giữa thái độ thù địch và hợp tác. Chính quyền Mỹ công bố mức thuế quan “Ngày Giải phóng” vào tháng 4, cuối cùng leo thang lên mức 145% đối với hàng hóa Trung Quốc – một lệnh cấm vận trên thực tế. Sau đó, khi Mỹ và Trung Quốc đồng ý hạ nhiệt thương chiến vào tháng 5, Washington thực hiện một vài hành động cạnh tranh khiêm tốn bên lề, bao gồm việc đóng các lỗ hổng trong kiểm soát xuất khẩu của Mỹ mà Trung Quốc đã lợi dụng. Nhưng chính quyền Trump sau đó lại nỗ lực hết sức để đưa ra những nhượng bộ đáng kể cho Bắc Kinh sau các cuộc đàm phán vào tháng 6. Washington cuối cùng đã nới lỏng kiểm soát xuất khẩu đối với chất bán dẫn tiên tiến, đảo ngược quyết định cấm bán cho Trung Quốc chip H20 của Nvidia, loại chip có độ tinh vi nằm ngay dưới ngưỡng pháp lý để kích hoạt kiểm soát xuất khẩu của Mỹ. Theo Wall Street Journal, trước thềm cuộc họp vào tháng 10, Trump thậm chí còn cân nhắc thảo luận với Tập về việc bán chip Blackwell tiên tiến của Nvidia trước khi các cố vấn của Tổng thống Mỹ cảnh báo về điều này.
Họ đã tránh được rủi ro, nhưng một kết cục khác đã trở nên rõ ràng. Thỏa thuận đình chiến thương mại mới nhất, trong đó Trung Quốc hoãn các biện pháp kiểm soát xuất khẩu mở rộng của mình, đã tạo ra một tiền lệ tai hại bằng cách làm mất hiệu lực nguyên tắc nền tảng của chính quyền Biden, rằng kiểm soát xuất khẩu là giới hạn không thể đàm phán với Bắc Kinh vì chúng nhằm bảo vệ an ninh quốc gia Mỹ. Cùng lúc đó, chính quyền Trump cũng rút lại sự ủng hộ dành cho Đài Loan, gây áp lực buộc Tổng thống Lại Thanh Đức hủy bỏ kế hoạch quá cảnh qua Mỹ, và chỉ đưa ra sự hỗ trợ tinh thần mờ nhạt trong lúc Bắc Kinh tiếp tục chiến dịch gây sức ép.
Hơn nữa, việc chính quyền chỉ tập trung vào thương mại đã khiến họ bỏ qua những điểm bất đồng ngoại giao gai góc hơn. Các vấn đề chiến lược đã bị loại khỏi trong chương trình nghị sự, bao gồm cả việc Trung Quốc gia tăng áp lực lên các vùng lãnh thổ ở Biển Đông mà Philippines tuyên bố chủ quyền, cũng như các cuộc tấn công mạng quy mô lớn như Salt Typhoon và Volt Typhoon nhắm vào hệ thống cơ sở hạ tầng kỹ thuật số của Mỹ. Những lo ngại lâu nay của Mỹ về các vi phạm nhân quyền nghiêm trọng của Trung Quốc cũng lùi xa vào hậu trường, một sự thay đổi đáng chú ý so với chính quyền Trump đầu tiên, vốn tập trung vào sự ngược đãi trắng trợn đối với người Duy Ngô Nhĩ thiểu số. Thật vậy, chính quyền Trump thứ hai dường như bằng lòng để Bắc Kinh thoát tội thay vì buộc họ phải chịu trách nhiệm – miễn là Washington có thể tuyên bố rằng họ đã đạt được một thỏa thuận hấp dẫn, bất kể thỏa thuận đó có hời hợt, hạn hẹp, hay mong manh đến mức nào.
Sau hội nghị thượng đỉnh ở Hàn Quốc, thật khó để nhận ra Mỹ đang cạnh tranh với Trung Quốc ở đâu và về những vấn đề gì. Chính quyền Trump đáng được ghi nhận vì đã thực hiện các bước đi đáng lẽ phải làm từ lâu để giảm thiểu sự phụ thuộc của Mỹ vào việc Trung Quốc kiểm soát và chế biến đất hiếm. Nhưng việc giúp Washington dần thoát khỏi sự phụ thuộc vào các khoáng chất quan trọng được tinh chế ở Trung Quốc có thể là một quá trình lâu dài và gian khổ hơn nhiều so với những gì chính quyền thừa nhận. Thỏa thuận tạm dừng các hạn chế đối với một số mặt hàng xuất khẩu đất hiếm trong một năm của Bắc Kinh có thể khiến Mỹ, các đồng minh, và khu vực tư nhân quay trở lại trạng thái tự mãn.
Trên thực tế, những nhượng bộ chiến thuật mà Bắc Kinh dành cho Washington chỉ đơn giản đưa quan hệ song phương trở lại trạng thái cũ, trước Ngày Giải phóng, một vị thế có thể chấp nhận được, nếu không muốn nói là hoàn toàn thoải mái, đối với Bắc Kinh. Trung Quốc đã thể hiện sự linh hoạt trong việc thực hiện chế độ kiểm soát xuất khẩu, nhận ra sức ảnh hưởng của mình đối với Washington và chuỗi cung ứng toàn cầu lớn đến mức nào, và chẳng mất mát gì nhiều khi áp dụng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu mới. Cái giá phải trả cho phần thưởng là không đáng kể. Quyết định của chính quyền Trump về việc hoãn thực thi đạo luật quy định bán hoặc cấm TikTok, và thay vào đó, đưa số phận của ứng dụng này vào các cuộc đàm phán thương mại đã củng cố thêm vị thế của Bắc Kinh, mang lại cho Trung Quốc một con bài mặc cả mà họ có thể đánh đổi mà không phải trả giá nhiều cho lợi ích của chính mình.
Vụ TikTok phản ánh chiến thuật ngoại giao của Bắc Kinh dưới thời chính quyền Trump thứ hai: thu hẹp phạm vi thảo luận từ các vấn đề chiến lược lớn, trọng tâm trong quan hệ Mỹ-Trung thành các vấn đề thương mại tương đối hẹp, phụ trợ trong cuộc cạnh tranh nhưng lại vô cùng quan trọng đối với chính quyền Trump và các nhóm cử tri chủ chốt của họ. Việc các quan chức cấp cao của Mỹ phải thương lượng với các đối tác Trung Quốc về TikTok, thay vì tập trung vào các quan ngại sâu sắc và dai dẳng về các hành vi bất công, phi thị trường của Trung Quốc, là một chiến thắng vang dội cho Bắc Kinh.
Logic tương tự cũng áp dụng cho cam kết mua đậu nành từ Mỹ của Trung Quốc. Trump đã ca ngợi thỏa thuận này là một nhượng bộ đáng kể từ Tập tại Hàn Quốc, dù xuất khẩu đậu nành không phải là vấn đề thương mại lớn trong những năm gần đây. Bằng cách định nghĩa hẹp các cuộc thảo luận với Washington là các cuộc đàm phán thương mại, Trung Quốc đã gài bẫy các nhà hoạch định chính sách Mỹ vào trò chơi đập chuột chũi, trong đó Washington – bị phân tâm khỏi việc giải quyết các quan ngại lớn về chính sách kinh tế của Trung Quốc (vốn được cho là động lực thúc đẩy thuế quan Ngày Giải phóng) – phải cầu xin Bắc Kinh giúp đỡ về những vấn đề cụ thể khi chúng phát sinh. Chính quyền Trump đã nhiều lần mắc bẫy, tìm kiếm những “chiến thắng” gây chú ý trên báo chí thay cho bất kỳ bước tiến nào trong quá trình gian khổ, không mấy hào nhoáng nhằm giành được đòn bẩy trước Bắc Kinh.
CÂU GIỜ
Tuy nhiên, Tập vẫn tập trung vào cạnh tranh chiến lược dài hạn, ngay cả khi Trump không làm vậy. Trong khi Trump tự nhận mình là một nhà đàm phán bậc thầy, Tập lại thích chờ đợi thời cơ cho đến khi có thể tấn công đối thủ và xử lý mọi hậu quả. Ông chấp nhận một rủi ro có tính toán rằng mình có thể áp dụng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đất hiếm mở rộng trước thềm thượng đỉnh Mỹ-Trung, đánh cược rằng một canh bạc như vậy sẽ không khiến Mỹ phản ứng bởi Trump quá khao khát đạt được một thỏa thuận. Và sau cùng, Tập đã được đền đáp.
Khi Bắc Kinh nhìn vào Washington, họ không nhận thấy sự thiếu hụt đòn bẩy của Mỹ, mà là sự rối loạn chức năng nội bộ. Các nhà phân tích Trung Quốc nhận ra rằng Washington vẫn có nhiều con bài mặc cả; chẳng hạn, họ có thể cắt đứt quyền tiếp cận của Trung Quốc đối với các chuỗi cung ứng quan trọng chạy qua Mỹ. Nhưng Trung Quốc tin rằng chính quyền Trump sẽ không thực hiện những bước đi như vậy, vì họ quá cảnh giác với phản ứng dữ dội trong nước có thể xảy ra sau nỗi đau do bất kỳ sự trả đũa kinh tế nào của Trung Quốc gây ra. Tập đến Hàn Quốc sau khi vừa chứng tỏ sự thống trị chính trị của mình ở quê nhà bằng cách thanh trừng một số quan chức cấp cao và vạch ra tầm nhìn 5 năm mới, còn Trump đến sau khi chủ trì cuộc đóng cửa chính phủ dài nhất trong lịch sử nước Mỹ. Một số học giả Trung Quốc đã đánh giá rằng chính quyền Trump sẽ nhượng thêm đòn bẩy cho Bắc Kinh trong năm tới, vì những khó khăn kinh tế từ lạm phát và áp lực chính trị trong nước lớn hơn sau chiến thắng của Đảng Dân chủ trong các cuộc bầu cử cấp tiểu bang và địa phương vào năm 2025.
Bắc Kinh có lẽ đang lên kế hoạch ngoại giao với chính quyền Trump xoay quanh cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ năm tới, đánh cược rằng Trump sẽ háo hức đạt được một thỏa thuận mà ông có thể quảng cáo trong chiến dịch tranh cử để hỗ trợ Đảng Cộng hòa – và trong sự háo hức đó, ông có thể kết thúc bằng việc đưa ra những nhượng bộ đáng kể. Chính sự khao khát một thỏa thuận của Trump đã giúp chấm dứt cuộc thương chiến trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông vào năm 2020, kết thúc nó bằng một thỏa thuận thương mại Giai đoạn Một khá nhỏ bé và phần lớn chưa được thực hiện. Chính quyền Trump nhận thức rõ những thiếu sót của thỏa thuận Giai đoạn Một, đáng chú ý nhất là việc Bắc Kinh đã không thực hiện các cam kết mua hàng của mình, nhưng cho đến nay, điều đó vẫn không ngăn cản Washington tìm kiếm các thỏa thuận mới với Trung Quốc.
Mục tiêu của Tập là giữ cho Trump bị cuốn vào trò chơi đập chuột chũi của mình. Khi làm như vậy, Tập có nguy cơ làm Trump bực bội. Tổng thống Mỹ có thể nổi giận và giải phóng các nhân vật chủ trương cứng rắn với Trung Quốc trong chính quyền của mình, những người đã bị bịt miệng kể từ khi các quan chức kinh tế cấp cao của Mỹ bắt đầu các cuộc đối thoại không liên tục với Phó Thủ tướng Hà Lập Phong vào tháng 5.
Tuy nhiên, viễn cảnh đó rất khó xảy ra trong những tháng tới. Bằng việc tuyên bố trên mạng xã hội rằng ông dự định gặp Tập ba lần vào năm 2026, Trump đã từ bỏ một trong những con bài mặc cả quan trọng nhất của mình: triển vọng về sự can dự của Tổng thống. Bắc Kinh – những người muốn giữ lại bất kỳ nhượng bộ nào có thể để giữ Trump tham dự các cuộc gặp trong tương lai mà ông đã cam kết – giờ đây gần như không có động lực để nhượng bộ Washington. Thời gian là lợi thế lớn nhất của Bắc Kinh trong cuộc đàm phán, và bằng việc công khai cam kết tham gia các cuộc gặp này, Trump đã cho Tập thêm thời gian.
THỎA THUẬN HAY KHÔNG THỎA THUẬN
Tạm bỏ qua mọi thiếu sót của chúng, những nỗ lực xoa dịu Bắc Kinh của chính quyền Trump là một thử nghiệm tự nhiên hữu ích về việc liệu những nhượng bộ đối với Bắc Kinh có thể giúp hai bên xích lại gần nhau hay thậm chí là hòa hoãn hay không. Bằng chứng cho thấy Bắc Kinh chẳng mấy quan tâm đến việc đạt được hòa hoãn. Dù đã đưa ra những nhượng bộ đáng kể về hai trong số các vấn đề trọng tâm của căng thẳng Mỹ-Trung trong thập kỷ qua – Đài Loan và kiểm soát công nghệ – nhưng chính quyền Trump chỉ nhận lại rất ít từ Bắc Kinh. Trung Quốc đang bỏ túi những nhượng bộ của Mỹ, xác định những đòn bẩy mới đối với Mỹ, và sử dụng các thỏa thuận đình chiến chiến thuật để củng cố vị thế của mình trong cuộc cạnh tranh lâu dài với Washington. Ranh giới giữa hòa hoãn và xoa dịu luôn rất mong manh, nhưng lời chỉ trích nhắm vào hành động xoa dịu – rằng nó chỉ mời gọi thêm nhiều yêu cầu nhượng bộ hơn, nếu không muốn nói là thái độ hung hăng hơn – dường như đang được chứng minh là đúng.
Chính quyền Trump, với những nỗ lực ngoại giao vụng về và những thay đổi chính sách thất thường, có vẻ không đủ khả năng theo đuổi một thỏa thuận hòa hoãn với Trung Quốc. Nhưng Trump đã thể hiện khả năng độc đáo của mình trong việc phá vỡ sự đồng thuận về Trung Quốc do chính ông tạo dựng trong nhiệm kỳ đầu tiên mà không phải đối mặt với phản ứng dữ dội về chính trị. Bất chấp những sai lầm ban đầu, Trump vẫn có thể thay đổi chính sách của Mỹ nếu ông thực sự cam kết theo đuổi hòa hoãn và sẵn sàng chi tiêu vốn chính trị để làm điều đó.
Rào cản thực sự đối với một sự xích lại gần lâu dài hơn không phải là chính quyền Trump mà là Bắc Kinh. Tập không quan tâm đến một thỏa thuận lớn hay một sự hòa hoãn bởi ông cho rằng thời gian đang đứng về phía Trung Quốc, rằng Trung Quốc sẽ ở một vị thế thậm chí còn mạnh hơn trong những năm tới, và rằng một thỏa thuận vào lúc này sẽ chỉ kìm hãm Bắc Kinh. Hơn nữa, Bắc Kinh hoài nghi các yếu tố cấu thành nên sự hòa hoãn sâu hơn, chẳng hạn như các cuộc đàm phán kiểm soát vũ khí mà Trump đã theo đuổi trong nhiệm kỳ đầu tiên, xem chúng như những chiến lược tương tự mà Washington từng triển khai thành công chống lại Liên Xô để giành chiến thắng trong Chiến tranh Lạnh. Ý tưởng rằng giới lãnh đạo Trung Quốc tìm kiếm sự ổn định trong quan hệ song phương đã trở thành một chân lý hiển nhiên ở Washington, nhưng đánh giá đó là không chính xác trong trường hợp tốt nhất, và gây hiểu lầm trong trường hợp xấu nhất. Thay vào đó, các hành động của Trung Quốc kể từ khi Trump trở lại cho thấy rõ ràng rằng Bắc Kinh muốn hạn chế khả năng đẩy lùi Trung Quốc của Mỹ.
Mỹ vẫn còn những đòn bẩy có thể sử dụng để chống lại Trung Quốc. Nhưng sự thiếu nhất quán về chiến lược của Ngày Giải phóng, quyết định hạ nhiệt thương chiến sau đó, và những nỗ lực xoa dịu Bắc Kinh của chính quyền Trump trước thềm cuộc gặp ở Hàn Quốc đã khiến Trung Quốc kết luận rằng Washington chưa sẵn sàng leo thang. Về phần mình, Trung Quốc muốn một trạng thái cân bằng ổn định, họ muốn Mỹ làm quen với một trạng thái cân bằng mới – theo các điều khoản của Bắc Kinh, chứ không phải của Washington. Một năm sau khi Trump lên nắm quyền, họ đã đạt được những tiến bộ đáng kinh ngạc hướng tới mục tiêu đó.
Jonathan A. Czin là Giám đốc Nghiên cứu Chính sách Đối ngoại và là Nghiên cứu viên tại Trung tâm John L. Thornton về Trung Quốc thuộc Viện Brookings. Ông từng là Giám đốc phụ trách Trung Quốc tại Hội đồng An ninh Quốc gia từ năm 2021 đến năm 2023 và trước đây còn là thành viên của Ban Phân tích Cấp cao thuộc Cơ quan Tình báo Trung ương (CIA).
