Trung Quốc: Khi người trẻ không muốn làm “phòng nô”

Áp lực cao phải mua nhà, rồi nuôi dạy con cái, chưa kể cạnh tranh gay gắt trong giáo dục và việc làm, khiến nhiều người trẻ Trung Quốc đã từ bỏ quan niệm truyền thống “an cư lạc nghiệp”.

Thảng bình

Từ “tang ping” được cho là xuất hiện lần đầu vào tháng 4-2021, trong một bài viết đăng trên mạng xã hội Trung Quốc Baidu Tieba, và đã nhanh chóng được giới trẻ Trung Quốc hưởng ứng.

Tiêu đề bài viết là “Nằm thẳng là chính nghĩa”, kèm bức ảnh tác giả đang nằm trên giường trong một căn phòng tối. Chẳng bao lâu sau, dù đã bị xóa bỏ ở trang gốc, bài viết vẫn lan truyền nhanh chóng và trở thành tuyên ngôn chống chủ nghĩa tiêu dùng và chủ nghĩa làm việc quá mức của người trẻ Trung Quốc. “Nằm thẳng” trở thành diễn ngôn mới của một bộ phận lớn giới trẻ nước này.

Xu hướng này được họ mô tả là “liều thuốc giải độc” cho các áp lực của xã hội. “Nằm thẳng” là từ chối làm việc quá mức, để mọi thứ trôi đi, bằng lòng với những gì mình có và dành thời gian để thư giãn.

Lối sống này đi ngược văn hóa Khổng giáo đề cao yêu cầu “tu thân”, làm việc, học tập đều phải chăm chỉ. Những người trẻ tuổi ở Trung Quốc thấy kiệt sức một phần bởi những gì họ nhận được quá ít ỏi so với kỳ vọng.

Khi nhà lãnh đạo Đặng Tiểu Bình bắt đầu thực hiện cải cách mở cửa ở Trung Quốc vào cuối thập niên 1970 với quan điểm “mèo trắng mèo đen không quan trọng, miễn là bắt được chuột”, hàng trăm triệu người Trung Quốc đã được giải phóng sức lao động và làm việc chăm chỉ để thoát đói nghèo.

Trung Quốc dần trở thành “công xưởng của thế giới”, rồi nền kinh tế lớn thứ hai toàn cầu. Cho đến gần đây, công thức thông thường cho cuộc sống hạnh phúc ở Trung Quốc là làm việc chăm chỉ, mua nhà, kết hôn và sinh con.

Phòng nô

Tuy nhiên, tình hình đã thay đổi nhiều với thế hệ trẻ hiện nay. Với họ, kết hôn, có con, và nhất là mua nhà, trở thành những yếu tố gây căng thẳng điển hình.

Thuật ngữ “phòng nô”, nghĩa đen là “nô lệ của nhà ở”, cũng xuất hiện trong những năm gần đây để mô tả những người phải làm việc cả đời để trả nợ mua nhà. Sở hữu nhà được coi là tiêu chí quan trọng để ổn định cuộc sống theo văn hóa Trung Quốc, và cải thiện khả năng kiếm được bạn đời với nam giới nước này.

Để trả hết tiền vay mua nhà, họ không dám thay đổi công việc, chi ít tiền cho giải trí, không có khả năng đi du lịch, chứ đừng nói tận hưởng cuộc sống. Đồng thời, họ phải làm việc trong lo lắng, làm nhiều hơn và sống chật vật hơn.

Giá nhà đất ở Trung Quốc tăng nhanh hơn nhiều so với thu nhập. Theo tạp chí China Briefing, giá nhà tăng không ngừng suốt 20 năm qua, đỉnh điểm là gần 10.000 nhân dân tệ (1.571 USD)/m2 (giá trung bình trên cả nước) vào năm 2020.

Ở các đô thị lớn như Thượng Hải và Thâm Quyến, hai trong những thành phố đắt đỏ nhất thế giới, giá nhà trở nên không tưởng với người làm công ăn lương: trung bình một mét vuông căn hộ có giá lần lượt 66.801 tệ (10.526 USD) và 71.209 tệ (11.221 USD) vào cuối năm 2021.

Còn theo Viện Nghiên cứu và giám sát thị trường bất động sản Zhuge, tỉ lệ giá nhà trên thu nhập của Trung Quốc “cao hơn nhiều” so với mức trung bình quốc tế từ là 3-6 lần. Khi nhiều người có tiền coi bất động sản là nguồn đầu tư mang lại thu nhập cao, giấc mơ có nhà của những người trẻ ngày càng xa vời hơn.

Sáu ví tiền và bãi lạn

Một thuật ngữ mới, “sáu ví tiền”, được sử dụng để mô tả quá trình mua nhà của các cặp vợ chồng trẻ. Họ phải dùng hai ví tiền của mình và bốn ví nữa của bố mẹ hai bên để mua được chỉ một căn hộ tại các đô thị lớn.

Xu hướng đó gây áp lực ngày càng lớn với những người trẻ đang cố gắng tham gia thị trường bất động sản. Nhóm nhân khẩu học này lớn lên dưới thời “chính sách một con” và được kỳ vọng sẽ làm việc nhiều giờ hơn so với thế hệ cha mẹ hay ông bà, nhóm dân số lớn gấp đôi và đã hoặc đang gia nhập đội quân nghỉ hưu.

Nhưng kỳ vọng đó đã không thành hiện thực. Nhiều người trẻ Trung Quốc đang quay lưng lại với nền văn hóa hối hả đè bẹp họ. Một người dùng mạng xã hội Weibo bình luận: “Đừng làm việc chăm chỉ bất chấp. Công ty chẳng sao hết nếu không có bạn. Nhưng nếu bạn ra đi, mẹ bạn sẽ chẳng còn gì”.

Do đó, diễn ngôn ngày càng phổ biến trong giới trẻ là thất nghiệp, từ bỏ hôn nhân, không sinh con, và tránh xa những mong muốn vật chất như nhà cửa hoặc xe hơi.

Tháng 3-2022, thuật ngữ tiếng Trung “bai lan” [bãi lạn], nghĩa là hãy mặc kệ mọi thứ, xuất hiện trên mạng và cũng nhanh chóng phổ biến trong giới trẻ. Tuy nhiên, “bai lan” có một lớp nghĩa đáng lo ngại là giới trẻ chủ động chấp nhận tình hình xấu đi thay vì cố gắng xoay chuyển.

Giáo sư Phương Khả Thành, chuyên ngành truyền thông tại Đại học Trung văn Hong Kong, trả lời phỏng vấn báo Anh The Guardian cho biết giới trẻ Trung Quốc sử dụng từ “bai lan” hoặc “tang ping” không chỉ để “thể hiện bản thân, mà còn tìm kiếm sự kết nối với những người cùng cảm xúc”.

Sự phổ biến của các từ ngữ thời thượng này thể hiện tâm lý cộng hưởng của người trẻ khi cảm thấy tham vọng của họ đơn giản là không thể đạt được và đành phải từ bỏ. ■