Nguồn: “What the Inflation Reduction Act has achieved in its first year?” The Economist, 17/08/2023.
Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy
Tổng thống Joe Biden cuối cùng cũng thừa nhận sai lầm trong việc đặt tên cho đạo luật hàng đầu của ông, Đạo luật Giảm Lạm phát (IRA). Nó không nên được đo lường bằng tác động lên tình trạng lạm phát. Và dù IRA thường gắn liền với tiến trình khử cacbon, chỉ có một số ít người Mỹ biết về nó. Với tham vọng tái cử vào năm tới, tuần này ông Biden và chính quyền của mình đã đánh dấu kỷ niệm ngày thông qua IRA bằng cách đi khắp đất nước và nói về những lợi ích của nó. Trên thực tế, đạo luật này đã có những tác động gì?
IRA được đặt tên như vậy trong nỗ lực nhằm thu hút ủng hộ của cử tri, những người lo lắng về lạm phát cao trong năm 2022. Ông Biden ban đầu đã đưa các chính sách khí hậu vào chương trình nghị sự rộng lớn Xây dựng Lại Tốt hơn (Build Back Better) của mình, nhưng rồi chương trình này sụp đổ vào tháng 12 năm 2021 do các tiếng nói phản đối từ bên trong đảng Dân chủ của ông. Trong bối cảnh đó, IRA, phiên bản nhỏ hơn nhiều của nỗ lực ban đầu, là một chiến thắng bất ngờ của đảng Dân chủ.
Đạo luật này có ba thành phần chính: cung cấp tín dụng thuế và tài trợ để khuyến khích các dự án năng lượng xanh; mở rộng dịch vụ y tế do chính phủ trợ cấp và giảm chi phí thuốc theo toa; và sửa đổi luật thuế để thu thêm tiền từ các tập đoàn. Không phải tất cả các điều khoản này đều đã đi vào hiệu lực. Các dự án lớn cần có thời gian để lập kế hoạch và xây dựng. “Có thể” và “sẽ” vẫn là những từ phổ biến, chiếm phần lớn các báo cáo tiến độ từ Nhà Trắng và các công ty nghiên cứu.
Nhưng các khoản đầu tư đã bắt đầu. Hầu hết số tiền chi ra theo IRA đều hướng tới việc chống biến đổi khí hậu. Dữ liệu sớm nhất cho thấy các công ty sản xuất bộ năng lượng sạch (như turbin gió và tấm pin mặt trời) đang đẩy mạnh sản xuất. Hiệp hội Năng lượng Sạch Hoa Kỳ cho biết 83 nhà máy sản xuất đã được công bố kể từ khi dự luật được thông qua. Hơn 50 công ty sẽ sản xuất thiết bị sử dụng năng lượng mặt trời, trong khi phần còn lại chế tạo các bộ phận của turbin gió hoặc pin. Tính tổng cộng, các dự án này có giá trị 270 tỷ USD – bằng tổng đầu tư vào năng lượng sạch của bảy năm trước đó. Theo một công cụ theo dõi do Jay Turner của Đại học Wellesley điều hành, các công ty cũng đã công bố khoản đầu tư 53 tỷ USD vào các nhà máy sản xuất xe điện (EV) và các bộ phận xe, như pin và bộ sạc.
Vào thời điểm ông Biden nhậm chức vào năm 2021, 50 tỷ USD đầu tư đã được công bố cho xe điện. Trong bối cảnh đó, IRA giúp thúc đẩy các xu hướng hiện có. Nhiều khoản trợ cấp theo đạo luật là không có giới hạn, có nghĩa là, tùy thuộc vào số lượng dự án từ khu vực tư nhân, tổng chi tiêu có thể tiêu tốn từ 369 tỷ USD (dự báo của chính phủ) đến hàng nghìn tỷ USD. Một số khoản trợ cấp được gắn với các mục tiêu phát thải, do đó – ít nhất là theo quan điểm của công ty tư vấn năng lượng Wood Mackenzie – các khoản tín dụng có thể được cắt giảm vào cuối những năm 2060.
Những ưu đãi đó sẽ có tác động mạnh mẽ đến khả năng đạt được các mục tiêu giảm phát thải của Mỹ. Trong thỏa thuận khí hậu Paris năm 2015, nước này đã cam kết cho tới năm 2023 giảm được 50-52% lượng phát thải khí nhà kính so với mức năm 2005. Một nghiên cứu đăng trên tạp chí Science vào tháng 6 dự đoán, đến năm 2035, riêng IRA sẽ giúp giảm 43-48% lượng khí nhà kính so với mức năm 2005.
Các chính sách khác của IRA cũng cần thời gian để có tác động rõ ràng. Đạo luật sẽ cho phép Medicare (bảo hiểm y tế của chính phủ cho những người trên 65 tuổi) thương lượng giá thuốc, nhưng phải đến năm 2026. Trong thời gian đó các biện pháp nhỏ hơn sẽ đi vào hiệu lực: IRA giới hạn chi tiêu tự trả mỗi tháng cho insulin của mỗi người thụ hưởng một số chương trình Medicare ở mức 35 USD. Hãng sản xuất thuốc Eli Lilly sau đó đã tự nguyện giới hạn giá insulin.
Hồi tháng 4, đảng Cộng hòa tại Hạ viện đã bỏ phiếu bãi bỏ IRA, một cử chỉ vô ích khi Thượng viện do phe Dân chủ kiểm soát sẽ không bao giờ chấp nhận. Trên thực tế, các khu vực bỏ phiếu của đảng Cộng hòa được hưởng lợi nhiều nhất từ đạo luật này. Nhiều dự án năng lượng sạch sẽ tìm đến các bang đỏ, có thể là các trang trại gió ở vùng đồng bằng hoặc các trung tâm hydro ở Texas và Utah (các tập đoàn ở cả hai bang đều đang vận động để tiền đổ về phía họ). Bộ theo dõi của ông Turner cho thấy có 47,5 tỷ USD đầu tư vào xe điện đang hướng tới các vùng Cộng hòa, so với 6,7 tỷ USD đến các khu vực Dân chủ.
Điều đó có nghĩa là – ít nhất khi ông Biden còn ở Nhà Trắng – IRA sẽ không bị phe Cộng hòa phản đối quá kịch liệt. Song những nỗ lực quảng bá đạo luật của đảng Dân chủ hầu như đều không thành công. Một cuộc thăm dò hồi tháng 8 cho thấy 2 phần 3 người Mỹ biết rất ít hoặc không hề biết gì về IRA, và chỉ có một phần tư biết về các khoản trợ cấp khí hậu của nó./.
