Nguồn: Former U.S. president Ronald Reagan dies, History.com
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
Vào ngày này năm 2004, Ronald Wilson Reagan, Tổng thống thứ 40 của Mỹ, đã qua đời sau một thời gian dài chống chọi với căn bệnh Alzheimer. Reagan, người đồng thời là một diễn viên nổi tiếng và từng giữ chức Thống đốc California, là một tổng thống được yêu mến vì đã khôi phục lại lòng tin của người Mỹ sau những vấn đề của thập niên 1970.
Sinh ngày 06/02/1911, Reagan, người có biệt danh thời niên thiếu là Dutch, đã lớn lên tại một số thị trấn nhỏ ở Illinois. Dù có hoàn cảnh gia đình khó khăn – cha ông nghiện rượu và thường không giữ được việc làm – Reagan vẫn là một học sinh nổi tiếng và hướng ngoại. Ông từng là chủ tịch hội đồng học sinh của trường trung học, nổi bật trong các môn bóng bầu dục, bóng rổ, và điền kinh, và còn tham gia diễn xuất trong một số vở kịch. Vào mùa hè, ông làm việc như một nhân viên cứu hộ, và được cho là đã cứu 77 người trong sáu năm.
Sau khi tốt nghiệp trung học, Reagan đăng ký vào Cao đẳng Eureka, một trường giáo dục khai phóng nhỏ của Thiên Chúa giáo ở Eureka, Illinois, nơi ông nhận được học bổng. Tại đây, ông tiếp tục thể hiện năng khiếu thể thao, chơi bóng bầu dục và bơi lội, đồng thời trau dồi kỹ năng cho hai mục tiêu tương lai: diễn xuất và chính trị. Reagan – khi đó là đảng viên Dân chủ – là chủ tịch hội sinh viên tại Eureka và thường xuyên diễn xuất trong các vở kịch của trường.
Năm 1932, Reagan tốt nghiệp Eureka với bằng cử nhân xã hội học và kinh tế, rồi nhanh chóng tìm được việc làm phát thanh viên thể thao trên đài phát thanh. Ông làm việc trong đài phát thanh suốt 5 năm, trước khi tham gia thử vai ở Los Angeles trong chuyến đi đến California để đưa tin về trại huấn luyện mùa xuân của Chicago Cubs. Warner Brothers đã đề nghị ký hợp đồng 7 năm với vị tổng thống tương lai, nhưng yêu cầu ông sử dụng tên khai sinh Ronald thay vì Dutch trong các bộ phim.
Dù chưa bao giờ trở thành một ngôi sao hạng A, nhưng Reagan đã dành 20 năm ở Hollywood và xuất hiện trong hơn 50 bộ phim và một số chương trình truyền hình. Biệt danh “The Gipper” mà ông thường dùng khi làm tổng thống bắt nguồn từ vai diễn của ông trong bộ phim năm 1940, Knute Rockne: All American, khi ông đóng vai ngôi sao bóng bầu dục của Notre Dame, George “The Gipper” Gipp. Năm 1940, Reagan kết hôn với nữ diễn viên Jane Wyman. Cặp đôi có hai người con: Maureen, sinh năm 1941, và Michael, người mà họ nhận nuôi năm 1945. Reagan và Wyman ly hôn năm 1949.
Dù Reagan không chiến đấu trong Thế chiến II vì thị lực kém, nhưng ông vẫn nhập ngũ vào năm 1942 và làm phim huấn luyện cho quân đội cho đến khi xuất ngũ vào năm 1945. Về mặt chính trị, trong thập niên 1940, Reagan dần trở nên bảo thủ hơn và tham gia vào phong trào chống cộng đang phát triển mạnh mẽ của đất nước. Năm 1947, ông đã làm chứng trước Ủy ban Hạ viện Kiểm tra Hành động chống Mỹ (HUAC), nêu tên các thành phần ở Hollywood mà ông cảm thấy có liên quan đến lý tưởng cộng sản. Cuối năm đó, ông được bầu làm chủ tịch của Nghiệp đoàn Diễn viên Màn ảnh Mỹ (SAG), một chức vụ mà ông giữ từ năm 1947 đến năm 1952 và một lần nữa từ năm 1959 đến năm 1960.
Trong suốt quá trình làm việc với SAG, Reagan đã gặp Nancy Davis, một nữ diễn viên đã tìm đến ông để được giúp đỡ khi bà bị hiểu nhầm là người ủng hộ cộng sản. Như ông đã từng làm với nhiều người khác, Reagan đã giúp bà minh oan. Cặp đôi dần bắt đầu một mối tình lãng mạn kéo dài suốt đời và kết hôn vào năm 1952. Hai người con của họ, Patricia và Ronald, lần lượt chào đời vào năm 1953 và 1959.
Sau khi đăng ký làm đảng viên Cộng hòa vào năm 1962 và vận động cho Barry Goldwater trong chiến dịch tranh cử tổng thống thất bại năm 1964, Reagan quyết định tự mình ra tranh cử thống đốc California vào năm 1966. Ông đã giành chiến thắng dễ dàng dù thiếu kinh nghiệm. Kế hoạch của ông tại California đã báo trước kế hoạch mà cuối cùng ông sẽ mang theo mình lên sân khấu quốc gia: giảm thuế, cắt giảm chi tiêu, và chấm dứt “chính phủ lớn” (big government). Bất chấp làn sóng biểu tình của sinh viên và việc tăng thuế cưỡng bức diễn ra trong nhiệm kỳ đầu tiên của mình, ông đã tái tranh cử và dễ dàng tái đắc cử vào năm 1970. Chỉ 18 tháng sau, ông tuyên bố ứng cử tổng thống không thành công tại Đại hội Toàn quốc của Đảng Cộng hòa. Năm 1975, ông rời nhiệm sở tại California và tiếp tục tranh cử để giành đề cử tổng thống của Đảng Cộng hòa, nhưng đã thua trong cuộc đua sát nút với Gerald Ford.
Năm 1980, Reagan lại ra tranh cử và cuối cùng giành được đề cử, chọn George H.W. Bush làm người bạn trong liên danh của mình. Khi vận động tranh cử với cương lĩnh chính phủ nhỏ, quân đội mạnh, và cắt giảm thuế, Reagan đã thu hút được công chúng Mỹ đang thất vọng với lạm phát và các vấn đề chính sách đối ngoại, như cuộc khủng hoảng con tin Iran. Sau cùng, ông đã giành chiến thắng, và ở tuổi 69, ông trở thành người lớn tuổi nhất từng được bầu vào chức tổng thống. Là một diễn giả tài năng và dày dạn kinh nghiệm, sức hấp dẫn cá nhân, lối cư xử ấm áp, và thông điệp lạc quan của Reagan đã khiến ông được nhiều người Mỹ yêu mến. Ông đã tái đắc cử vào năm 1984.
Chỉ 69 ngày sau khi nhậm chức, Ronald Reagan đã bị John Hinckley bắn sau khi có bài phát biểu tại một khách sạn cách Nhà Trắng gần 2 km. Sau ca phẫu thuật để lấy viên đạn găm gần tim, ông đã hồi phục nhanh chóng, và điều này góp phần tạo nên hình ảnh nhà lãnh đạo mạnh mẽ của ông. Trong suốt hai nhiệm kỳ tổng thống, Reagan đã theo đuổi chương trình kinh tế đặc trưng của mình, Reaganomics – một lý thuyết kinh tế thiên về cung, có liên quan đến việc cắt giảm mạnh cả thuế và chi tiêu. Vào thời điểm đó, và trong những năm tiếp theo sau khi nhậm chức, Reagan ngày càng bị chỉ trích vì cắt giảm mạnh tay các chương trình xã hội, nhưng lại tạo ra khoản thâm hụt khổng lồ do các khoản chi tiêu quân sự mạnh tay. Ông cũng bị chỉ trích vì thiên vị lợi ích của giới kinh doanh, xóa bỏ nhiều quy định đối với các doanh nghiệp lớn mà ông cho là cản trở tăng trưởng, cũng như vì sa thải hàng loạt nhân viên kiểm soát không lưu đình công vào năm 1981.
Tuy nhiên, chính chiến dịch chấm dứt Chiến tranh Lạnh mới là thứ đã định hình nhiệm kỳ tổng thống của Reagan trong mắt nhiều người Mỹ. Kế hoạch của ông là sử dụng việc củng cố quân sự chưa từng có để đàm phán các hiệp ước cắt giảm vũ khí từ vị thế mạnh hơn. Trong một chuyến thăm Đức, ông nổi tiếng vì đã thúc giục Thủ tướng Liên Xô khi đó là Mikhail Gorbachev phá bỏ Bức tường Berlin. Đến năm 1991, bức tường đã bị phá bỏ, và Liên Xô mà Reagan từng gọi là “đế chế quỷ dữ” đã không còn nữa. Trong khi nhiều người ghi nhận công lao của Reagan đối với bước ngoặt lịch sử này, và chắc chắn ông đã đóng một vai trò quan trọng, những người khác lại cho rằng các vấn đề nội bộ ở Liên Xô mới là nguyên nhân dẫn đến sự sụp đổ cuối cùng của nước này.
Chính sách đối ngoại của Reagan bao gồm nhiều cuộc can thiệp quân sự vào Lebanon, Grenada, và Libya, với những kết quả trái chiều. Ông cũng được biết đến vì ủng hộ phiến quân chống cộng ở Nicaragua và cho phép một chiến dịch quân sự bí mật của CIA ở đó vào đầu những năm 1980. Điều này đã dẫn đến vụ bê bối Iran-Contra, trong đó người ta phát hiện ra rằng nguồn thu từ việc bán vũ khí bất hợp pháp cho Iran đã được chính quyền Mỹ sử dụng để tài trợ cho phiến quân Contra của Nicaragua. Không có bằng chứng nào được tìm thấy để chứng minh rằng bản thân Reagan hoặc Phó Tổng thống Bush đã vi phạm luật. Bất chấp vụ bê bối, George H.W. Bush đã kế nhiệm Reagan lên làm tổng thống vào năm 1988.
Nổi tiếng với biệt danh Người Giao tiếp Vĩ đại (The Great Communicator), Reagan đã rời Phòng Bầu dục với tư cách là một trong những tổng thống được yêu thích nhất trong lịch sử nước Mỹ. Ông về nghỉ hưu tại trang trại Rancho del Cielo ở California. Thông báo của ông vào năm 1994 về việc được chẩn đoán mắc bệnh Alzheimer đã khiến nhiều người trên khắp đất nước buồn bã. Ông viết trong một bức thư ngỏ gửi đến người dân Mỹ rằng, “Tôi đang bắt đầu cuộc hành trình sẽ đưa tôi đến hoàng hôn của cuộc đời mình. Dẫu vậy, tôi biết rằng nước Mỹ sẽ luôn có một bình minh tươi sáng đang chờ phía trước.”
Ông đã sống những ngày còn lại của mình tại Rancho del Cielo, cùng với Nancy, người vợ vẫn hết lòng vì ông cho đến cuối đời. Ông được chôn cất tại Thư viện Tổng thống Ronald Reagan ở Simi Valley, California.
