Nguồn: Stephen M. Walt, “Ukraine’s Drone Attack Doesn’t Matter,” Foreign Policy, 09/06/2025
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
Thật không may, chiến dịch ngoạn mục này không thay đổi được thực tế cơ bản.
Chiến dịch Spider’s Web (Mạng Nhện) – cuộc tấn công bằng máy bay không người lái đầy kịch tính và gây sốc của Ukraine vào các căn cứ không quân nằm sâu bên trong nước Nga – đã minh họa một số chủ đề đặc trưng cho cuộc chiến kể từ khi Nga phát động cuộc xâm lược bất hợp pháp vào năm 2022. Đây là một ví dụ về sự bền bỉ, sáng tạo, và táo bạo của Ukraine, những phẩm chất đã khiến Moscow ngạc nhiên nhiều hơn một lần. Nó cho thấy sự bất tài và tự mãn của giới an ninh quốc gia và tình báo Nga, những cơ quan đã không thể lường trước hoặc phát hiện ra nỗ lực của Ukraine khi họ đưa hơn 100 máy bay không người lái gây chết người và các thiết bị điều khiển từ xa vào sâu trong lãnh thổ Nga, đến gần các căn cứ không quân nơi máy bay ném bom chiến lược được triển khai. Hiệu suất trên chiến trường của Nga đã được cải thiện so với những ngày đầu của cuộc chiến, nhưng bộ máy an ninh quốc gia của nước này vẫn dễ bị tổn thương.
Tuy nhiên, sự hài lòng dễ hiểu mà nhiều nhà quan sát cảm thấy khi hay tin về Spider’s Web cũng phản ánh một số sai lầm đã làm suy yếu những nỗ lực nhằm phát triển một phản ứng hiệu quả hơn đối với cuộc xâm lược của Nga. Những đổi mới chiến thuật tuyệt vời không thể bù đắp cho sự bất cân xứng về lực lượng hoặc quyết tâm, cũng như sự thiếu vắng một chiến lược tổng thể hiệu quả. Đã ba năm kể từ khi bắt đầu cuộc chiến, nhưng Kyiv và những người ủng hộ họ vẫn thiếu một kế hoạch thuyết phục để ngăn chặn mục tiêu chiến tranh của Tổng thống Nga Vladimir Putin và thuyết phục ông chấm dứt giao tranh. Quyết tâm của Putin dường như không bị lay chuyển bởi sự cố mới nhất này, và ông đã giữ lời khi nói với Tổng thống Mỹ Donald Trump rằng đất nước của ông sẽ trả đũa.
Quan trọng hơn, sự sáng tạo về mặt chiến thuật của cuộc tấn công của Ukraine không nên làm chúng ta quên mất sự không liên quan về mặt chiến lược của nó. Các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái tuy rất mới và đã thay đổi cách thức chiến tranh đang và sẽ diễn ra, nhưng suy cho cùng, chúng cũng chỉ là một hình thức khác của sức mạnh không quân. Ngay cả các cuộc không kích đạt hiệu quả cao cũng hiếm khi tự mình giành chiến thắng trong các cuộc chiến, dù sức mạnh không quân (bao gồm cả máy bay không người lái) có thể là một phần có giá trị trong các hoạt động của lực lượng mặt đất.
Nhìn từ quan điểm chiến lược, nghiên cứu tốt nhất về những vấn đề này vẫn là cuốn Bombing to Win: Air Power and Coercion in War (tạm dịch: Ném bom để Giành Chiến thắng: Sức mạnh Không quân và Cưỡng ép trong Chiến tranh) xuất bản năm 1991 của Robert Pape. Tác giả lập luận rằng sức mạnh không quân có thể được sử dụng để trừng phạt dân thường, đặt tài sản chiến lược của kẻ thù vào tình thế nguy hiểm, thủ tiêu các lãnh đạo của kẻ thù, hoặc phủ nhận khả năng quân sự của kẻ thù nhằm đạt được mục tiêu chiến tranh của họ. Nghiên cứu của ông cho thấy ba chiến lược đầu tiên hiếm khi, nếu không muốn nói là không bao giờ, có thể thuyết phục được kẻ thù từ bỏ (chẳng hạn, ném bom dân thường có xu hướng khiến người dân ủng hộ nỗ lực chiến tranh mạnh mẽ hơn) và sức mạnh không quân đạt hiệu quả cao nhất khi được sử dụng kết hợp với các tài sản quân sự khác để đánh bại kẻ thù và chứng minh cho họ thấy rằng họ không thể đạt được mục tiêu chiến lược của mình.
Theo quan điểm này, cuộc tấn công bằng máy bay không người lái gần đây của Ukraine về cơ bản chỉ là một thành tích nhỏ – dù vẫn rất ấn tượng nếu xét về mặt chiến thuật thuần túy. Nó không khác gì cuộc xâm nhập bất ngờ và thành công ban đầu của Ukraine gần Kursk, vốn cũng không thay đổi được tiến trình của cuộc chiến và kể từ đó đã bị đảo ngược hoàn toàn. Việc phá hủy một tá máy bay ném bom chiến lược hoặc nhiều hơn không thực sự ảnh hưởng đến khả năng Nga tiếp tục tiến quân ở Ukraine, hoặc khả năng họ thực hiện thêm các cuộc tấn công bằng tên lửa và máy bay không người lái nhắm vào các thành phố của Ukraine.
Chắc chắn, chiến dịch này là một sự động viên tích cực để củng cố tinh thần của người Ukraine, củng cố sự nổi tiếng của Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, và có lẽ đang buộc Nga phải dành thêm nguồn lực để ngăn chặn các chiến dịch tương tự trong tương lai. Người ta thậm chí có thể hy vọng rằng nó đã làm gia tăng sự ngờ vực trong giới tinh hoa an ninh quốc gia Nga về sự khôn ngoan của cuộc chiến và cách Putin quản lý nó, nhưng không có bằng chứng nào cho thấy quyền lực của Tổng thống Nga đang bị xói mòn, hoặc rằng giới tinh hoa hay sự phản đối của công chúng đối với cuộc chiến đang làm thay đổi suy nghĩ của ông. Sẽ thật tuyệt nếu điều này xảy ra, nhưng đó là một nền tảng quá mong manh để xây dựng kế hoạch.
Tình hình này buộc Ukraine và những người ủng hộ nước này phải đối mặt với cùng một câu hỏi mà họ đã phải đối mặt kể từ khi chiến tranh bắt đầu: làm thế nào để vượt qua một đối thủ có quân số áp đảo, kẻ xem sự liên kết địa chính trị của Ukraine là một vấn đề sống còn và đã đặt mục tiêu chiến tranh tối thiểu là đảm bảo rằng Ukraine không trở thành một thành trì của phương Tây. Dù người dân Ukraine đã hy sinh rất nhiều để bảo vệ đất nước mình, nhưng không có đối tác chiến lược nào của họ – kể cả cựu Tổng thống Mỹ Joe Biden – sẵn sàng đặt quân đội hoặc lãnh thổ của chính họ vào tình thế nguy hiểm. Xét đến sự bất cân xứng này, Kyiv và phương Tây đã hy vọng rằng sự kết hợp giữa lòng can đảm của Ukraine, viện trợ tài chính và vật chất của phương Tây, và các lệnh trừng phạt kinh tế cứng rắn đối với Nga, cuối cùng sẽ thuyết phục được Moscow đảo ngược hướng đi.
Nhưng điều đó đã không xảy ra. Và đến thời điểm này, nó ngày càng không có khả năng xảy ra. Các cuộc tấn công thành công của Ukraine vào mùa thu năm 2022 đã không đảo ngược được tình thế, và cuộc phản công tiếp theo vào mùa hè năm 2023 – với sự tham gia của các lữ đoàn mới được trang bị và huấn luyện bởi những người ủng hộ phương Tây của Ukraine – là một thảm họa tốn kém. Như đã nói trên đây, cuộc tấn công thành công ban đầu vào Kursk đã không làm thay đổi quỹ đạo của cuộc chiến hoặc mang về cho Kyiv những con bài mặc cả hữu ích, và quân đội Nga vẫn cứ chầm chậm tiến lên, dù phải trả giá rất đắt. Ngay cả Trump dường như cũng nhận ra rằng Putin hầu như không có động lực nào để chấm dứt chiến tranh bởi các sự kiện trên chiến trường chủ yếu diễn ra theo hướng có lợi cho ông.
Bất kỳ hy vọng nào về việc chấm dứt chiến tranh cũng phải đương đầu với các thế lực chính trị khiến việc tìm kiếm một giải pháp có thể chấp nhận được cho cả hai bên trở nên đặc biệt khó khăn. Kyiv và Moscow đã không tin tưởng nhau trước cuộc chiến, và giờ họ lại càng không tin tưởng nhau. Putin xem sự hiện diện của NATO gần biên giới Nga là một mối nguy chết người từ trước khi chiến tranh bắt đầu, và việc Phần Lan và Thụy Điển gia nhập, cũng như sự hỗ trợ mà NATO dành cho Ukraine, chắc chắn đã làm tăng thêm nỗi sợ của ông. Đồng thời, các hành động của Nga đã khiến các nước láng giềng quan ngại hơn nhiều về ý định của nước này trong tương lai và khó lòng chấp nhận chiều theo nước này. Thế lưỡng nan về an ninh giữa Nga và phương Tây hiện nay còn căng thẳng hơn trước khi cuộc chiến bắt đầu, và điều đó sẽ khiến việc xây dựng một giải pháp ổn định và có thể chấp nhận được cho cả hai bên trở nên khó hơn nhiều. Và cũng đừng quên ngụy biện về chi phí chìm quen thuộc: Như một người lính Nga gần đây đã nói với tờ New York Times, “Tất cả chúng tôi đều mệt mỏi, chúng tôi muốn về nhà. Nhưng chúng tôi cũng muốn chiếm hết mọi khu vực, để chúng tôi không phải đấu tranh vì chúng trong tương lai nữa. Nếu không thì chẳng phải mọi người đã chết vô ích hay sao?” Những tình cảm như vậy chắc chắn cũng đang hiện diện ở Ukraine.
Vào thời điểm này của cuộc chiến, không ai nên quá tự tin rằng mình có câu trả lời đúng, bởi việc đạt được một kết quả hoàn hảo là quá xa vời. Nhưng việc đặt hy vọng vào các vũ khí hoặc chiến thuật mới, hoặc vào các chiến dịch táo bạo nhưng có giới hạn như Spider’s Web, cũng là suy nghĩ viển vông. Thay vào đó, cần tiếp tục cung cấp cho Ukraine khả năng gây ra tổn thất lớn cho Nga, kết hợp với nỗ lực nghiêm túc để định hình và đàm phán các thỏa thuận an ninh trong tương lai cho Trung Âu, các thỏa thuận vừa có thể ngăn chặn vừa trấn an Moscow. Đây là cách tiếp cận duy nhất có thể chấm dứt chiến tranh và bảo vệ những gì còn lại của Ukraine. Đây không phải là xoa dịu, nhưng là sẵn sàng đàm phán các thỏa thuận an ninh vừa làm giảm sự quan tâm của Nga đối với phá hoại nguyên trạng, vừa thuyết phục nước này rằng cố gắng làm như vậy sẽ thất bại.
Thật không may, không có dấu hiệu nào cho thấy các nhà lãnh đạo phương Tây đủ đoàn kết, đủ quyết tâm, và đủ sáng tạo để theo đuổi con đường này, đặc biệt là khi xét đến cách xử lý thất thường của chính quyền Trump đối với cuộc chiến và thái độ thù địch tiềm ẩn của họ đối với nhiều chính phủ châu Âu. Cuối cùng, chính những yếu tố chính trị này mới là thứ quyết định số phận của Ukraine, chứ không phải những nỗ lực ấn tượng về mặt chiến thuật nhưng không liên quan về mặt chiến lược của những người lính anh hùng của nước này.
Stephen M. Walt là chuyên gia bình luận của Foreign Policy và là giáo sư về quan hệ quốc tế tại Đại học Harvard.
