Nguồn: FDR’s secretary of war stifles Truman’s inquiry into suspicious defense plant, History.com
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
Vào ngày này năm 1943, Bộ trưởng chiến tranh của Tổng thống Franklin D. Roosevelt, Henry Stimson, đã gọi điện cho Thượng nghị sĩ Missouri lúc bấy giờ là Harry S. Truman và lịch sự yêu cầu ông không điều tra về một nhà máy quốc phòng ở Pasco, Washington.
Thế chiến II đang diễn ra ác liệt vào năm 1943. Truman lúc đó đang làm chủ tịch một ủy ban Thượng viện chuyên điều tra về khả năng các nhà máy quốc phòng Mỹ trục lợi từ chiến tranh. Trong quá trình điều tra các khoản chi tiêu cho sản xuất vũ khí, Truman vô tình phát hiện ra một nhà máy đáng ngờ ở tiểu bang Washington và đã yêu cầu các quản lý nhà máy ra làm chứng trước ủy ban.
Nhưng Truman không hề hay biết rằng nhà máy đặc biệt này có liên hệ bí mật với một chương trình phát triển bom nguyên tử tên là “Dự án Manhattan.” Khi Stimson, một trong số ít người biết về Dự án Manhattan tuyệt mật, nghe tin về cuộc điều tra của Truman, ông đã hành động ngay lập tức để ngăn Thượng nghị sĩ Missouri tiết lộ bí mật quân sự lớn nhất trong lịch sử thế giới.
Vào ngày 17/06, Truman nhận được điện thoại từ Stimson, người nói với ông rằng nhà máy Pasco là “một phần của một chương trình phát triển tuyệt mật rất quan trọng.” May mắn thay, Stimson không cần phải giải thích thêm: Truman, một cựu chiến binh và một người yêu nước, ngay lập tức hiểu rằng mình đang bước vào vùng đất nguy hiểm. Trước khi Stimson kịp nói tiếp, Truman đã trấn an vị bộ trưởng: “Ông không phải nói thêm lời nào với tôi nữa. Bất cứ khi nào ông nói với tôi rằng điều gì đó là tuyệt mật, thì đó là tất cả những gì tôi muốn nghe. Nếu nhà máy phục vụ một mục đích cụ thể và ông nghĩ rằng mọi việc ổn thỏa, thì đó là tất cả những gì tôi cần biết.” Stimson đáp lại rằng mục đích đó không chỉ bí mật mà còn là “độc nhất vô nhị.”
Chương trình phát triển bom nguyên tử bí mật của Mỹ đã bắt đầu vào năm 1939, với sự ủng hộ của Tổng thống khi đó là Franklin Roosevelt. Ngay cả sau khi Truman trở thành Phó Tổng thống trong nhiệm kỳ thứ tư của Roosevelt vào năm 1944, dự án vẫn là một bí mật được kiểm soát chặt chẽ đến mức Roosevelt thậm chí còn không thông báo cho Truman biết về sự tồn tại của nó. Mãi đến sau khi Roosevelt qua đời vì đột quỵ vào đầu tháng 04/1945, Stimson mới thông báo cho Truman về bản chất của Dự án Manhattan. Vào đêm Truman tuyên thệ nhậm chức người kế nhiệm Roosevelt, ông ghi trong nhật ký rằng Stimson đã nói với ông: nước Mỹ đang “hoàn thiện một loại thuốc nổ đủ sức hủy diệt cả thế giới.”
Sang ngày 24/04/1945, Stimson và vị tướng quân đội phụ trách dự án, Leslie Groves, đã cung cấp cho Tổng thống Truman một bản tóm tắt đầy đủ về tình trạng phát triển bom nguyên tử. Trước khi năm đó kết thúc, vị tổng thống mới sẽ phải đối mặt với một quyết định hệ trọng: có nên sử dụng loại vũ khí mạnh nhất mà con người từng biết đến hay không.
