Nguồn: Hanna Notte, “Why Isn’t Russia Defending Iran?”, The Atlantic, 18/06/2025
Biên dịch: Viên Đăng Huy
Iran đang hứng chịu liên tiếp các cuộc tấn công, và Nga, nước ủng hộ mạnh mẽ nhất của họ, dường như không sẵn lòng làm gì nhiều để giúp đỡ.
Không lâu trước đây, việc ủng hộ cường quốc ít được phương Tây ưa thích nhất ở Trung Đông có những lợi ích của nó. Trong việc tiến hành cuộc chiến tiêu hao ở Ukraine, Vladimir Putin đã biến việc đối đầu với phương Tây thành nguyên tắc tổ chức chính sách đối ngoại của ông. Trong bối cảnh đó, việc xích lại gần Iran và các đối tác trong “Trục kháng chiến” là điều hợp lý.
Tehran cũng là một bên cung cấp vũ khí quan trọng: họ đã cung cấp máy bay không người lái tự sát để Nga sử dụng ở Ukraine vào thời điểm chúng đặc biệt quan trọng đối với năng lực chiến đấu của Moscow. Sau đó là cuộc tấn công của Hamas vào Israel vào ngày 7 tháng 10, tiếp theo là cuộc chiến tàn khốc của Israel ở Gaza. Việc dựa vào tình cảm ủng hộ Palestine và chống phương Tây đã giúp Nga ghi điểm với dư luận toàn cầu.
Nhưng những động lực ban đầu dường như có lợi cho Nga nhanh chóng trở thành một rắc rối chiến lược. Đầu tiên, Israel đã tàn phá các đối tác của Iran là Hamas và Hezbollah; sau đó, vào tháng 4 và tháng 10 năm 2024, Iran tấn công trực tiếp Israel bằng các cuộc tấn công chỉ gây ra thiệt hại tối thiểu, cho thấy khả năng tên lửa của Iran không quá đáng gờm. Israel trả đũa, làm suy yếu sản xuất tên lửa và hệ thống phòng không của Iran, bao gồm cả hệ thống tên lửa S-300 do Nga sản xuất. Đột nhiên, Iran tỏ ra yếu thế, đặt Nga vào tình thế phải lựa chọn: hoặc củng cố đồng minh Trung Đông, hoặc chấp nhận thiệt hại ở một khu vực đầy rắc rối này.
Việc Moscow không thể hoặc sẽ không can thiệp quyết đoán thay mặt các đối tác chống phương Tây ở Trung Đông đã trở nên rõ ràng vào tháng 12 năm 2024, khi phiến quân Syria lật đổ Bashar al-Assad, đồng minh lâu năm của Nga. Iran và Nga tiếp tục hợp tác trong các lĩnh vực như chiến tranh điện tử và phát triển vệ tinh, và họ thậm chí đã ký một hiệp ước đối tác chiến lược vào tháng 1. Nhưng Nga đã từ chối cung cấp cho Iran sự hỗ trợ mà họ cần – chẳng hạn như máy bay chiến đấu tiên tiến hoặc hệ thống phòng không tinh vi – để ngăn chặn hoặc tự vệ tốt hơn trước các cuộc tấn công tiếp theo của Israel.
Sự thật là Nga luôn có những giới hạn về mức độ sẵn sàng hỗ trợ Iran. Chương trình nghị sự chống phương Tây của Điện Kremlin đã nâng cao tầm quan trọng của Iran như một đối tác. Tuy nhiên, ông Putin vẫn còn nhiều lợi ích khác trong khu vực, chẳng hạn như mối quan hệ lâu dài, dù phức tạp, với Israel và nhu cầu phối hợp với OPEC về giá dầu. Do đó, Nga vẫn phải cân nhắc các lằn ranh đỏ của Israel và các quốc gia vùng Vịnh trong hợp tác quốc phòng với Iran. Hơn nữa, Nga sẽ không mạo hiểm can dự quân sự vì đối tác của mình, đặc biệt là khi họ đang bận giải quyết các vấn đề nội bộ.
Cuối cùng, Nga có thể không còn nhiều thiện chí hợp tác với các quốc gia phương Tây trong việc kiềm chế sự phổ biến vũ khí hạt nhân, nhưng họ chưa bao giờ muốn Iran vượt ngưỡng hạt nhân. Điện Kremlin coi các cảnh báo của Mỹ về vấn đề này là nghiêm túc và đã tìm cách tránh hành động quân sự của Mỹ chống lại Iran. Và họ chưa bao giờ muốn Iran có được vị thế toàn cầu mà vũ khí hạt nhân sẽ mang lại – trong số các lý do khác, vì Moscow biết rằng họ sẽ mất đòn bẩy đối với một Iran có vũ khí hạt nhân.
Nga có thể đạt được một số lợi thế từ một cuộc chiến kéo dài giữa Iran và Israel. Cuộc chiến sẽ phá hoại nỗ lực của Tổng thống Donald Trump nhằm làm trung gian cho một thỏa thuận hạt nhân với Iran – khiến Mỹ trông yếu kém và làm nổi bật sự bất lực của họ trong việc kiểm soát Israel. Giá dầu sẽ duy trì ở mức cao, đặc biệt nếu Iran đóng cửa Eo biển Hormuz. Điều này sẽ giảm bớt một số áp lực lên tài chính nhà nước của Nga. Các hệ thống đánh chặn tên lửa của Mỹ – và sự chú ý của thế giới – sẽ bị chuyển hướng từ Ukraine sang Trung Đông. Chắc chắn, Iran sẽ phải ngừng gửi vũ khí cho Nga trong một thời gian không xác định. Nhưng Nga đã thành công trong việc nội địa hóa sản xuất máy bay không người lái do Iran thiết kế và tìm nguồn linh kiện từ nơi khác.
Tuy nhiên, sự bẽ mặt của Iran dưới tay một đồng minh của Mỹ khó có thể làm hài lòng các nhà lãnh đạo Nga. Israel đã tuyên bố quyền tự do di chuyển trên bầu trời Iran. Nga cũng có thể lo lắng rằng một cuộc chiến dài ở Iran có thể gây bất ổn cho Nam Caucasus (Armenia, Azerbaijan và Georgia), nơi Nga có lợi ích nhưng lại có rất ít nguồn lực trong cuộc chiến ở Ukraine. Moscow cũng sẽ không hoan nghênh tình trạng bất ổn làm đẩy nhanh sự kết thúc của chế độ Iran.
Một Iran bị dồn vào chân tường cũng có thể nổi loạn, rời khỏi Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân, hoặc lao vào chế tạo bom, làm lộ rõ giới hạn ảnh hưởng của Moscow đối với Tehran. Nga có lẽ muốn tránh việc Iran trở thành hạt nhân – nhưng họ cũng không muốn thấy Mỹ can thiệp bằng hành động quân sự làm suy yếu Iran hơn nữa.
Vào thứ Bảy, Putin đã chúc mừng sinh nhật Trump và đề nghị hỗ trợ nỗ lực của Mỹ trong việc đàm phán với Iran (ông đã đưa ra lời đề nghị tương tự vào đầu tháng 3). Kể từ khi nhậm chức, Moscow đã phát tín hiệu về mong muốn hợp tác với Washington về các vấn đề địa chính trị – một phần để trì hoãn lệnh ngừng bắn ở Ukraine. Iran mang đến một cơ hội hiếm có để Putin trở lại vũ đài ngoại giao cường quốc bằng cách đàm phán một vấn đề có tầm quan trọng toàn cầu. Câu hỏi đặt ra là: Nga có thể mang gì đến bàn đàm phán?
Một Iran không có khả năng phòng thủ sẽ không phản ứng tốt với các biện pháp trừng phạt của Nga, và trong bất kỳ trường hợp nào, Moscow không có khả năng áp dụng cách tiếp cận trừng phạt đối với Tehran. Nga có thể không xuất hiện như một hiệp sĩ trong bộ áo giáp sáng chói của Iran, nhưng hai nước vẫn là đối tác, và họ về cơ bản đoàn kết trong một chương trình nghị sự chống phương Tây. Nga cũng không có động lực có ý nghĩa để cung cấp cho Iran vào thời điểm này và sẽ thận trọng trong việc cung cấp thiết bị quân sự vào thời điểm Israel đang phá hủy chúng một cách có hệ thống. Và Putin không phải là người thích công khai đứng về phía bên thua cuộc.
Nga có thể đóng một vai trò thực tế trong một thỏa thuận tương lai, đã đề nghị loại bỏ uranium được làm giàu cao của Iran và chuyển đổi nó thành nhiên liệu lò phản ứng dân sự cho Tehran. Nhưng các kế hoạch kỹ thuật của Nga không thể thu hẹp được sự chia rẽ chính trị cơ bản giữa một chính quyền Mỹ kiên quyết yêu cầu làm giàu bằng không và một Iran coi yêu cầu đó là lời kêu gọi đầu hàng.
Bị cô lập về mặt chiến lược và cực kỳ dễ bị tổn thương, Iran sẽ còn ngờ vực Mỹ hơn trước cuộc tấn công của Israel, và họ sẽ muốn Nga tham gia ít nhất là để tạo ra vẻ cân bằng. Nhưng Nga có ít ảnh hưởng đến kết quả của cuộc chiến, các bước tiếp theo của Iran, hoặc quyết định của Washington về việc có can thiệp quân sự hay không.
Khi nói đến việc định hình các sự kiện xa xôi ngoài biên giới, Nga không quá quan tâm cũng như không đủ khả năng, đặc biệt là khi họ đang tập trung nguồn lực đáng kể vào cuộc chiến ở Ukraine. Có các đối tác chống phương Tây ở Trung Đông phục vụ mục đích của họ. Nhưng không nên kỳ vọng chờ đợi Nga đến giải cứu Iran.
Hanna Notte là giám đốc Chương trình Không phổ biến vũ khí hạt nhân Á-Âu tại Trung tâm Nghiên cứu Không phổ biến vũ khí hạt nhân James Martin, đồng thời là cộng tác viên cấp cao không thường trú của Chương trình Châu Âu, Nga và Á-Âu tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế.
