Nguồn: Katsuji Nakazawa, “Online skirmish over Taiwan imperils Japan-China relations,” Nikkei Asia, 13/11/2025
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
Hội nghị thượng đỉnh đầu tiên giữa Tập Cận Bình và Sanae Takaichi đã không kết thúc bằng một “kỳ trăng mật.”
Chính sách ngoại giao đối với Trung Quốc của tân Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi dường như đã có khởi đầu suôn sẻ ngoài mong đợi khi bà vui vẻ bắt tay Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Hàn Quốc.
Tuy nhiên, ngay sau khi các cuộc đàm phán kết thúc, quan hệ giữa hai nước láng giềng châu Á bất ngờ chuyển biến xấu: Takaichi thông báo trên mạng X về cuộc gặp gỡ của bà với một quan chức Đài Loan tại cùng sự kiện ở Hàn Quốc, châm ngòi cho một cuộc khẩu chiến dữ dội về Đài Loan.
Tập và Takaichi, người vừa trở thành nữ lãnh đạo đầu tiên của Nhật Bản vào tháng 10, đã gặp nhau vào ngày 31/10 bên lề hội nghị thượng đỉnh Hợp tác Kinh tế Châu Á-Thái Bình Dương APEC tại Gyeongju.
Hai người vẫn quyết định gặp mặt bất chấp việc Bắc Kinh xem nữ chính trị gia bảo thủ người Nhật này là một người theo đường lối cứng rắn chống Trung Quốc. Cuộc gặp cũng diễn ra vào thời điểm Trung Quốc đang kỷ niệm 80 năm chiến thắng trong cuộc kháng chiến chống Nhật xâm lược.
Trên X, Takaichi đã đăng một bức ảnh mình và Tập chào nhau trong khi mỉm cười tại phòng chờ trước khi hội nghị thượng đỉnh APEC bắt đầu.
Nhưng bầu không khí đã thay đổi ngay ngày hôm sau, khi Trung Quốc phản ứng giận dữ trước hai dòng tweet của Takaichi về cuộc gặp của bà với đại diện Đài Loan tại thượng đỉnh APEC.
Một trong hai bài đăng cho thấy Takaichi và Lâm Tín Nghĩa, đại diện của Đài Loan tại APEC, đồng thời cũng là cựu Phó Thủ tướng Đài Loan, đang chào hỏi nhau trong phòng chờ vào ngày 31/10; bài đăng còn lại cho thấy họ đang hội đàm vào ngày hôm sau.
Trong bài đăng đầu tiên, Takaichi giới thiệu Lâm là “cố vấn cấp cao của văn phòng tổng thống Đài Loan.”
Sang ngày 01/11, Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã ra tuyên bố chỉ trích Takaichi.
“Nhà lãnh đạo Nhật Bản đã cố tình gặp gỡ các nhân viên chính quyền khu vực Đài Loan của Trung Quốc bên lề các cuộc họp APEC và thổi phồng sự việc trên mạng xã hội,” tuyên bố khẳng định. “Những hành động đó… đã gửi một tín hiệu sai lầm nghiêm trọng đến các lực lượng kêu gọi ‘độc lập cho Đài Loan.’”
Phản ứng mạnh mẽ của Trung Quốc thật khó hiểu, bởi Bắc Kinh đối xử với Takaichi khác hoàn toàn so với người tiền nhiệm trực tiếp của bà.
Tháng 11 năm ngoái, Thủ tướng Nhật Bản lúc bấy giờ là Shigeru Ishiba cũng gặp Lâm Tín Nghĩa khoảng 50 phút bên lề hội nghị APEC tại Lima, thủ đô Peru. Ishiba đã có cuộc hội đàm đầu tiên với Tập vào ngày hôm trước. Tuy nhiên, Trung Quốc đã không phản đối chính quyền Ishiba vì cuộc hội đàm của ông với Lâm.
Giống như Ishiba, Takaichi hội đàm với Tập trước, rồi mới đến Lâm vào ngày hôm sau. Cuộc hội đàm của bà với Lâm tại Hàn Quốc kéo dài chỉ 20 phút.
Ishiba cũng đã đến thăm Đài Loan nhiều lần hơn Takaichi.
Chính quyền Tập không loại trừ khả năng sử dụng vũ lực để thống nhất hòn đảo tự trị với Trung Quốc đại lục.
Ngày 05/11 vừa qua, tàu Phúc Kiến – tàu sân bay thứ ba và hiện đại nhất của Trung Quốc, được trang bị máy phóng điện từ – đã chính thức đi vào hoạt động. Tàu chiến này dự kiến sẽ được triển khai trong trường hợp khẩn cấp tại Đài Loan.
Đài Truyền hình Trung ương Trung Quốc lần đầu tiên đưa tin vào ngày 07/11 rằng Tập, người đồng thời là Tổng Tư lệnh Quân đội Trung Quốc, đã tham dự lễ hạ thủy tàu Phúc Kiến và tham quan con tàu.
Hồi tháng 2, Ishiba từng đến Washington để hội đàm lần đầu tiên với Tổng thống Mỹ Donald Trump. Tuyên bố chung được đưa ra sau cuộc gặp nói rằng “Hai nhà lãnh đạo nhấn mạnh tầm quan trọng của việc duy trì hòa bình và ổn định ở Eo biển Đài Loan như một yếu tố không thể thiếu cho an ninh và thịnh vượng của cộng đồng quốc tế.”
“Họ khuyến khích giải quyết các vấn đề xuyên eo biển trong hòa bình và phản đối mọi nỗ lực đơn phương thay đổi nguyên trạng bằng vũ lực hoặc cưỡng ép.”
Đây là lần đầu tiên một tuyên bố chung do các nhà lãnh đạo Mỹ và Nhật đưa ra có nội dung phản đối rõ ràng những nỗ lực như vậy. Việc thay đổi giọng điệu trong thông cáo chung là theo yêu cầu của Nhật Bản.
Sau khi kế nhiệm Ishiba, Takaichi đã có cuộc hội đàm đầu tiên với Trump tại Nhật Bản vào ngày 28/10, trước khi bay tới Hàn Quốc.
Theo Bộ Ngoại giao Nhật Bản, hai bên “trao đổi quan điểm về các vấn đề liên quan đến Trung Quốc… phản đối những nỗ lực đơn phương nhằm thay đổi nguyên trạng bằng vũ lực hoặc cưỡng ép, đồng thời nhắc lại tầm quan trọng của hòa bình và ổn định trên eo biển Đài Loan.”
Vài ngày sau, Trung Quốc đã gửi công hàm phản đối mạnh mẽ tới Nhật Bản, lên án gay gắt các bài đăng liên quan đến Đài Loan của Takaichi trên X. Vậy đâu là nguyên nhân dẫn đến sự đối xử khác biệt giữa cựu thủ tướng và đương kim thủ tướng Nhật Bản?
Trong cuộc hội đàm kéo dài khoảng 30 phút vào ngày 31/10, Takaichi đã nhất trí với Tập về việc thúc đẩy quan hệ “chiến lược” và “cùng có lợi.”
Sau cuộc hội đàm, Takaichi nói với các phóng viên rằng khi phía Trung Quốc nêu vấn đề Đài Loan, bà đã nói với Tập rằng “quan hệ thuận lợi giữa hai bờ eo biển rất quan trọng đối với sự ổn định và an ninh của khu vực.”
Trong cuộc gặp, Tập cũng cảnh báo Takaichi về vấn đề Đài Loan. Theo Bộ Ngoại giao Trung Quốc, ông nói rằng “Những quy định rõ ràng được nêu trong bốn văn kiện chính trị về các vấn đề nguyên tắc quan trọng như lịch sử và vấn đề Đài Loan phải được tuân thủ và thực hiện nghiêm túc.”
Bốn văn bản chính trị được ký kết giữa hai nước Trung-Nhật bao gồm tuyên bố chung năm 1972 nhằm bình thường hóa quan hệ ngoại giao.
Takaichi đã trao đổi rất thẳng thắn với Tập về những vấn đề còn tồn đọng giữa hai nước. Bà bày tỏ quan ngại sâu sắc về tình hình Biển Đông, Hong Kong, Khu tự trị Duy Ngô Nhĩ Tân Cương, và nhiều nơi khác.
Sự thẳng thắn của Takaichi đã gây áp lực lên Trung Quốc, vốn rất coi trọng việc giữ thể diện cho Tập. Trung Quốc sau đó giải tỏa căng thẳng bằng cách nhắm vào các bài đăng liên quan đến Đài Loan của Takaichi.
Trước đó, khi Tập và Trump hội đàm vào ngày 30/10, vấn đề Đài Loan lại không được đem ra thảo luận. Trong một cuộc phỏng vấn với CBS News phát sóng ngày 02/11, Trump tuyên bố rằng vấn đề Đài Loan “chưa bao giờ được đề cập.”
Tập và Trump đã không nhắc đến vấn đề này dù Takaichi và Trump từng khẳng định tầm quan trọng của hòa bình và ổn định dọc Eo biển Đài Loan hai ngày trước đó, và chính Takaichi và Tập đã nêu vấn đề Đài Loan vào ngày 31/10.
Đây là kết quả của những hoạt động ngoại giao phức tạp diễn ra sau hậu trường giữa Mỹ, Trung Quốc, và Nhật Bản trong những ngày trước thềm hội nghị thượng đỉnh APEC.
Cuộc gặp Takaichi-Trump đã thúc đẩy Tập gặp nhà lãnh đạo Nhật Bản tại Hàn Quốc để tìm hiểu quan điểm của bà về vấn đề Đài Loan, và cảnh báo bà phải tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc ghi trong bốn văn kiện chính trị.
Tập cũng gặp Trump tại Hàn Quốc, và hai bên đã đạt được một thỏa thuận đình chiến thương mại tạm thời, trì hoãn việc giải quyết vấn đề. Câu chuyện Đài Loan vốn rất nhạy cảm đã không được sử dụng làm quân bài mặc cả trong các cuộc đàm phán của họ.
Vài ngày sau, vào ngày 06/11, Bộ Ngoại giao Trung Quốc tiếp tục bày tỏ sự không hài lòng khi chính phủ Nhật Bản trao tặng một trong những huân chương danh giá nhất của nước này cho cựu Giám đốc Văn phòng Đại diện Kinh tế và Văn hóa Đài Bắc tại Nhật Bản.
Cụ thể, Tạ Trường Đình đã được trao tặng Huân chương Mặt trời mọc. Văn phòng Đại diện Kinh tế và Văn hóa Đài Bắc tại Nhật Bản hoạt động như đại sứ quán trên thực tế của Đài Loan do hai bên không có quan hệ ngoại giao chính thức.
Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Mao Ninh đặt câu hỏi: “Nhật Bản có ý đồ gì khi trao tặng huân chương cho những người rêu rao luận điệu ‘Đài Loan độc lập?’ Liệu đây có phải là động thái cố ý nhằm tiếp tay cho phe ly khai ‘Đài Loan độc lập’?”
Trung Quốc thực sự muốn gì khi nhắm vào giải thưởng của Tạ và bài đăng X của Takaichi? Họ muốn trút giận sau cuộc gặp giữa Tập và Takaichi.
Sau đó, vào cuối tuần, Bắc Kinh càng thêm tức giận khi Takaichi mô tả cuộc tấn công tiềm tàng vào Đài Loan là mối đe dọa sống còn đối với Nhật Bản. Hôm thứ Sáu ngày 07/11, Takaichi đã phát biểu trước một ủy ban quốc hội rằng một tình huống khẩn cấp liên quan đến Đài Loan có thể tạo ra một “tình huống đe dọa sự sống còn” của Nhật Bản, theo đó cho phép nước này thực hiện quyền tự vệ tập thể.
Ngày hôm sau, Tiết Kiếm, Tổng Lãnh sự Trung Quốc tại Osaka, miền tây Nhật Bản, đã trả lời trên X bằng một bài đăng nghe như lời đe dọa sẽ chặt đầu nhà lãnh đạo Nhật Bản.
Bài đăng cực đoan và đáng lo ngại trên X đã bị chính phủ Nhật Bản lên án mạnh mẽ. Chánh Văn phòng Nội các Minoru Kihara phát biểu tại một cuộc họp báo vào thứ Hai ngày 10/11 rằng bài đăng này “cực kỳ không phù hợp.”
Kihara cũng cho biết Nhật Bản đã gửi công hàm phản đối Trung Quốc về bài đăng này thông qua các kênh ngoại giao và yêu cầu xóa bài đăng. Hiện tại, không còn có thể tìm thấy bài đăng này trên X.
Tuy nhiên, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Lâm Kiếm cho biết vào thứ Hai rằng phát biểu của Takaichi là “sai trái” và “cấu thành hành vi can thiệp nghiêm trọng vào công việc nội bộ của Trung Quốc.”
“Trung Quốc lên án và phản đối hành động ấy, đồng thời đã có những động thái và phản đối nghiêm túc với Nhật Bản,” Lâm tuyên bố. Ông cũng bảo vệ quan điểm gây tranh cãi của Tổng Lãnh sự Trung Quốc tại Osaka.
Quay trở lại ngày 21/10, khi Takaichi nhậm chức, Tập đã không gửi điện chúc mừng, dù ông từng gửi lời chúc cho những người tiền nhiệm của bà vào ngày đầu tiên họ nhậm chức.
Nguyên nhân khiến Tập nhắm thẳng vào Takaichi là do hình ảnh của bà như một người theo đuổi đường lối cứng rắn chống Trung Quốc. Tuy nhiên, Tập vẫn quyết định gặp Takaichi bên lề thượng đỉnh APEC.
Quyết định này phần nào phản ánh mong muốn của Tập trong việc xây dựng lại quan hệ giữa Trung Quốc và Nhật Bản, đặc biệt là hợp tác kinh tế, khi nền kinh tế Trung Quốc đang gặp khó khăn.
Bất chấp cuộc khẩu chiến về Đài Loan, Trung Quốc đã tuyên bố vào ngày 03/11 rằng họ sẽ gia hạn thỏa thuận miễn thị thực cho du khách Nhật Bản lưu trú ngắn hạn cho đến cuối năm 2026; thỏa thuận này dự kiến sẽ hết hạn vào cuối năm 2025.
Những ý kiến lan truyền trên mạng xã hội rất khó kiểm soát và đôi khi gây ra những “cơn đau đầu” bất ngờ. Nhật Bản và Trung Quốc cần tìm ra liều “thuốc giảm đau” phù hợp để ngăn chặn tình hình nguy hiểm hiện tại leo thang hơn nữa.
Katsuji Nakazawa là nhà báo và biên tập viên cấp cao của Nikkei, hiện sinh sống tại Tokyo. Ông đã dành bảy năm làm phóng viên thường trú ở Trung Quốc và sau đó trở thành trưởng văn phòng Trung Quốc. Ông đã nhận Giải Nhà báo Quốc tế Vaughn-Ueda năm 2014.
