Nguồn: Ryan Evans, “A 15-Point Plan to Get to a Ukrainian-Russian Settlement”, War on the Rocks, 25/11/2025.
Biên dịch: Viên Đăng Huy
Tôi không rõ nguồn gốc của kế hoạch hòa bình 28 điểm do chính quyền Trump đề xuất nhằm giải quyết cuộc xung đột Nga-Ukraine, nhưng có thể khẳng định chắc chắn rằng nó đã gây ra một làn sóng tranh cãi lớn tại Kyiv, các cường quốc đồng minh quân sự châu Âu, và trong giới lập pháp Mỹ. Nhiều Thượng nghị sĩ Cộng hòa đã bày tỏ quan điểm, cho rằng tài liệu này, nếu không phải là trò cười, thì ít nhất cũng là một sản phẩm có nguồn gốc từ Nga.
Bản kế hoạch cũng chứa một số điểm kỳ lạ: có những điều tham chiếu đến START I, một hiệp ước không còn hiệu lực và đã được thay thế. Ngoài ra còn có những lỗ hổng lớn đến mức mà bạn có thể dễ dàng nhận thấy, chẳng hạn như việc hạn chế Ukraine bắn tên lửa tầm xa vào St. Petersburg và Moscow trong khi không đề cập gì đến rocket hay drone.
Bỏ qua những điểm trên, vấn đề nghiêm trọng hơn của tài liệu này là nó cố gắng giải quyết ngay lập tức những vấn đề lớn, trong khi những vấn đề này đáng lẽ chỉ nên được giải quyết thông qua đàm phán nghiêm túc và kéo dài. Sẽ hiệu quả hơn nhiều nếu thay vào đó, các bên đưa ra một danh sách nguyên tắc đàm phán mà mỗi bên phải chấp thuận trước khi các cuộc thương lượng thực chất có thể bắt đầu.
Ví dụ, kế hoạch 28 điểm yêu cầu rút quân Ukraine ngay lập tức khỏi Donetsk để thiết lập một vùng đệm phi quân sự cụ thể, nhưng thay vì làm vậy, nó nên tập trung vào việc đặt ra nguyên tắc rằng bất kỳ ranh giới ngừng bắn nào cũng chỉ là tạm thời và không được đánh đồng với vấn đề chủ quyền pháp lý, mục đích là đóng băng vị trí hiện tại để chấm dứt giao tranh, còn việc quyết định tình trạng cuối cùng của các vùng lãnh thổ tranh chấp sẽ được chuyển sang một tiến trình ngoại giao dài hạn, riêng biệt hơn, đòi hỏi những thỏa hiệp khó khăn từ cả hai phía. Thay vì đi theo hướng này, chúng ta lại thấy nhà ngoại giao phụ trách khủng hoảng hàng đầu của Tổng thống đang cố gắng đưa tất cả vào thế đã rồi trước Lễ Tạ ơn.
Các đồng minh châu Âu của Mỹ đã công bố đề xuất phản đối của riêng họ. Về cơ bản, đây là một phiên bản của kế hoạch Witkoff nhưng theo hướng ủng hộ Ukraine hơn. Đề xuất này vẫn giữ nguyên cấu trúc của tài liệu gốc (28 điểm, “Hội đồng Hòa bình” do Tổng thống Donald Trump chủ trì, và khoản bồi thường cho Mỹ), nhưng đã loại bỏ những điều khoản bị coi là sự đầu hàng của Ukraine – chẳng hạn, nó không còn yêu cầu Ukraine rút quân khỏi khoảng 14% lãnh thổ Donbass mà họ đang nắm giữ, hay công nhận Crimea và Donbass là “lãnh thổ trên thực tế của Nga”. Mặc dù đây là một cải thiện đáng kể so với kế hoạch Witkoff, nhưng nhiều khả năng nó cũng sẽ không thể là cơ sở để khởi động các cuộc đàm phán nghiêm túc giữa các bên tham chiến. Do đó, ngoài việc thể hiện quyết tâm của châu Âu không chấp nhận bị áp đặt ý chí của Nhà Trắng, hoặc chỉ riêng Witkoff, đề xuất này cũng không mang lại nhiều giá trị cho tiến trình đàm phán.
Mong muốn mạnh mẽ của tổng thống Trump về một lệnh ngừng bắn và thiết lập một nền hòa bình bền vững và nghiêm túc là điều đáng hoan nghênh, bởi vì cuộc chiến này đã gây ra thiệt hại khổng lồ về người và của, và dường như khó có thể được giải quyết trên chiến trường trong ngắn hoặc trung hạn. Tuy nhiên, vấn đề là kế hoạch Witkoff lại cố gắng giải quyết tất cả mọi thứ cùng một lúc. Trước sự phản đối mạnh mẽ như vậy — kể cả từ chính các đồng minh chính trị của mình — có lẽ chính quyền Trump sẽ sẵn lòng cân nhắc một cách tiếp cận khác: một cách tiếp cận tạo đà bằng cách đạt được sự đồng thuận về các khái niệm dễ dàng hơn và các nguyên tắc chung trước, rồi sau đó mới giải quyết các chi tiết phức tạp và các tranh chấp gay gắt nhất.
Với tinh thần đó, tôi xin đưa ra những nguyên tắc mà theo tôi Washington nên thúc đẩy Kyiv và Moscow cam kết tuân thủ, để các cuộc đàm phán nghiêm túc có thể tiến hành và thành công. Những điều sau đây không phải là một hiệp ước hòa bình, mà là một tập hợp các nguyên tắc cơ bản có thể giúp cả hai bên tham chiến đồng ý về cấu trúc, quy trình, và một số lằn ranh đỏ nhất định, mà không buộc bất kỳ bên nào phải chấp nhận các kết quả cuối cùng ngay từ đầu.
Có thể thời điểm thích hợp để áp dụng cách tiếp cận mà tôi đề xuất vẫn chưa đến. Sau cuộc gặp của Bộ trưởng Marco Rubio với các đối tác Ukraine tại Geneva, kế hoạch 28 điểm đã biến đổi thành một hình thức khác rồi, và có khả năng sẽ tiếp tục thay đổi nữa. Nga có lẽ sẽ từ chối tham gia với phiên bản 28 điểm (hoặc 19 điểm, nếu nó được rút gọn) trong hình thức tiếp theo và có lẽ chúng ta sẽ cần một sự khởi đầu mới vào năm sau, khi cả hai bên đánh giá được mức độ thành công trong việc đối phó với mùa đông.
Xin đừng nhầm lẫn những điều dưới đây là quan điểm cá nhân của tôi về cách tôi muốn cuộc chiến kết thúc. Ngoại giao quốc tế trong chiến tranh thường là về việc đối mặt với những đánh đổi bi thảm giữa công lý, an ninh và những sinh mạng vẫn có thể cứu. Khung làm việc này được xây dựng nhằm phác thảo cách thức Hoa Kỳ có thể tổ chức các cuộc đàm phán một cách thực tế về mặt quân sự, có thể duy trì về mặt chính trị cho cả hai bên, và ít nhất là bảo vệ được trước các đồng minh cũng như công chúng của mình. Ở cuối bài viết này, tôi kết luận với một số suy nghĩ thêm về những gì có thể cần thiết để đưa Nga vào bàn đàm phán và điều đó khác với cách tiếp cận hiện tại của chính quyền Trump như thế nào.
Khung an ninh và quân sự
1. Chương trình nghị sự về An ninh Chung
Nga và Ukraine đồng ý rằng mục tiêu chính của cuộc đàm phán là soạn thảo một thỏa thuận an ninh chung dưới hình thức một hiệp ước đảm bảo rằng không quốc gia nào có thể đe dọa độc lập chính trị của quốc gia kia. Điều này sau đây được gọi là “giải pháp cuối cùng”.
2. Hạn chế lực lượng thông thường
Nga và Ukraine đồng ý với nguyên tắc rằng giải pháp cuối cùng sẽ thiết lập các mức trần cụ thể về quy mô, loại hình và vị trí của quân nhân và vũ khí hạng nặng. Những giới hạn này sẽ có tính chất đối ứng và phải được kiểm tra xác minh.
3. Kiến trúc an ninh có thể thực thi
Là một phần của thỏa thuận giải pháp cuối cùng, Nga và Ukraine đồng ý đàm phán một cơ chế an ninh mới do Mỹ làm trung gian, nhằm thiết lập một hệ thống vượt trội hơn các cam kết không ràng buộc trong Bản ghi nhớ Budapest năm 1994. Khung mới này sẽ ưu tiên các đảm bảo có tính ràng buộc và có thể thực thi, có khả năng bao gồm sự tham gia của các quốc gia bảo lãnh thứ ba với vai trò và quyền hạn được xác định rõ ràng.
4. Các khu vực phi quân sự và vùng đệm
Nga và Ukraine đồng ý với nguyên tắc thiết lập các vùng phi quân sự dọc theo ranh giới tiếp xúc hiện tại. Phạm vi cụ thể và cách thức quản lý các khu vực này sẽ được xác định chi tiết trong các cuộc đàm phán về mặt kỹ thuật sau này.
5. Ổn định chiến lược và an toàn hạt nhân
Nga và Ukraine tái khẳng định cam kết của mình đối với Hiệp ước Cấm phổ biến Vũ khí Hạt nhân. Thỏa thuận giải pháp cuối cùng sẽ thiết lập một quy tắc cụ thể dành cho các cơ sở năng lượng hạt nhân (bao gồm cả nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia) nhằm đảm bảo an toàn tuyệt đối dưới sự giám sát của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA).
Giải pháp Lãnh thổ và Chính trị
6. Tách biệt ranh giới ngừng bắn khỏi việc công nhận biên giới
Nga và Ukraine đồng ý rằng bất kỳ lệnh ngừng bắn ban đầu nào cũng phải tách biệt ranh giới quân sự tiếp xúc khỏi các vấn đề về chủ quyền pháp lý và công nhận biên giới. Ngay khi lệnh ngừng bắn có hiệu lực, hai bên cam kết tuân thủ nguyên tắc “từ bỏ vũ lực”, theo đó các đường ranh giới quân sự sẽ được đóng băng nhằm mục đích chấm dứt mọi hành động thù địch. Việc này được thực hiện mà không ảnh hưởng đến lập trường pháp lý của bất kỳ bên nào, bao gồm cả biên giới được quốc tế công nhận của Ukraine. Tình trạng cuối cùng của các lãnh thổ đang tranh chấp sẽ được giải quyết trên một kênh ngoại giao riêng, dài hạn hơn, trong đó tất cả các bên phải thừa nhận rằng để đạt được một giải pháp cuối cùng bền vững sẽ đòi hỏi những thỏa hiệp khó khăn.
7. Bảo vệ quyền của người thiểu số
Nga và Ukraine cam kết thực hiện nguyên tắc rằng thỏa thuận giải pháp cuối cùng phải phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế (ví dụ: Hội đồng Châu Âu) về việc bảo vệ các nhóm thiểu số có ngôn ngữ và văn hóa riêng. Điều này nhằm đảm bảo rằng luật pháp trong nước ở cả hai quốc gia phải phản ánh và bảo vệ những quyền lợi này.
Các Vấn đề Nhân đạo và Pháp lý
8. Giải pháp Nhân đạo Toàn diện
Nga và Ukraine đồng ý hướng tới mục tiêu trao đổi tất cả tù binh chiến tranh và trả lại thường dân bị giam giữ. Một nhóm công tác chuyên biệt sẽ được thành lập ngay lập tức để xây dựng một khuôn khổ nhằm xúc tiến việc đoàn tụ gia đình và trẻ em.
9. Cơ chế Công lý Phân biệt
Là một phần của thỏa thuận giải pháp cuối cùng, Nga và Ukraine đồng ý phân biệt rõ ràng giữa việc ân xá cho chiến binh và trách nhiệm của cấp chỉ huy. Mặc dù có thể đàm phán một đợt ân xá chung cho các chiến binh nhằm đảm bảo hòa bình, nhưng các bên nhất trí rằng những loại tội ác chiến tranh và tội ác chống lại loài người cụ thể sẽ được xử lý thông qua một cơ chế pháp lý được chỉ định. Tuy nhiên, nếu đạt được một giải pháp cuối cùng bền vững, cả hai nước đồng ý rằng nguyên thủ quốc gia của họ phụ trách trong thời gian chiến sự sẽ được miễn trừ khỏi các cuộc điều tra này.
Khung Kinh tế và Tái thiết
10. Đầu tư tái thiết quốc tế
Sau khi đạt được thỏa thuận giải pháp cuối cùng, Ukraine sẽ chấp thuận thành lập một Cơ quan Tái thiết do cộng đồng quốc tế quản lý. Để đảm bảo tính bền vững, cơ quan này sẽ ưu tiên áp dụng các mô hình hoàn vốn đầu tư thay vì chỉ dựa vào viện trợ đơn thuần, đồng thời sử dụng các nguồn tài trợ đã được pháp lý hóa rõ ràng.
11. Quan hệ đối tác năng lượng và tài nguyên chiến lược
Ukraine đồng ý rằng kiến trúc kinh tế hậu chiến sẽ bao gồm các thỏa thuận song phương cụ thể với các quốc gia bảo hộ (ví dụ như Mỹ) nhằm phát triển, hiện đại hóa và đảm bảo an ninh cho cơ sở hạ tầng năng lượng quan trọng và các nguồn tài nguyên khoáng sản chiến lược của nước này.
12. Bình thường hóa kinh tế và giảm bớt trừng phạt
Nga đồng ý rằng việc thực hiện hiệp ước hòa bình sẽ gắn liền với một lộ trình dỡ bỏ dần dần các lệnh trừng phạt. Việc giảm nhẹ trừng phạt sẽ không diễn ra ngay lập tức mà phải dựa trên điều kiện là Nga chứng minh được bản thân tuân thủ các điều khoản an ninh của hiệp ước.
13. Tự do hàng hải và cơ sở hạ tầng trọng yếu
Sau khi đạt được thỏa thuận giải pháp cuối cùng, Nga và Ukraine sẽ cam kết đảm bảo quyền tự do hàng hải trên Biển Đen và việc tiếp cận các tuyến đường thủy quốc tế, luôn phù hợp với các hiệp ước, thỏa thuận và luật pháp quốc tế hiện hành.
Triển khai và kiểm chứng
14. Giám sát và kiểm chứng Độc lập
Sau khi đạt được thỏa thuận giải pháp cuối cùng, Nga và Ukraine sẽ đồng ý thành lập một phái đoàn giám sát quốc tế vững hiệu quả (chẳng hạn như Liên Hợp Quốc, Tổ chức An ninh và Hợp tác Châu Âu, hoặc một ủy ban hỗn hợp), phái đoàn này sẽ được trao quyền để kiểm chứng việc tuân thủ các ranh giới ngừng bắn, các giới hạn về quân đội, và việc rút vũ khí hạng nặng.
15. Cơ chế giải quyết tranh chấp
Các bên đồng ý thành lập một ủy ban chung thường trực để giải quyết mọi tranh chấp phát sinh từ việc giải thích hoặc thực thi hiệp ước. Việc này nhằm đảm bảo rằng các vi phạm nhỏ sẽ không dẫn đến việc tái diễn toàn bộ hành động thù địch.
Một số lưu ý cuối cùng về việc thiết lập giai đoạn đàm phán
Một số nguyên tắc này chưa đạt đến mức kỳ vọng của những người ủng hộ Ukraine như chúng tôi. Có lẽ nguyên tắc khó chấp nhận nhất đối với những người, cũng như tôi, mong muốn Ukraine chiến thắng, chính là nguyên tắc thứ chín: đề xuất miễn trừ Tổng thống Nga Vladimir Putin khỏi các cuộc điều tra tội phạm chiến tranh nếu đạt được một thỏa thuận giải pháp cuối cùng. Ông ta xứng đáng bị tù chung thân. Tuy nhiên, thách thức hiện nay là làm sao để bắt đầu các cuộc đàm phán có ý nghĩa. Trong khi nguyên tắc đầu tiên được liệt kê có vẻ không mấy ấn tượng với một số độc giả, nó lại có thể là điều khó khăn nhất để Moscow chấp nhận, bởi vì nó đòi hỏi Điện Kremlin phải công khai thể hiện sự sẵn lòng từ bỏ các mục tiêu chiến tranh tối đa của mình: lật đổ chính phủ Ukraine và thay thế bằng một chính quyền bù nhìn của Nga.
Nga sẽ chỉ xem xét nghiêm túc các cuộc đàm phán khi lựa chọn thay thế (tức là tiếp tục chiến đấu) trông tồi tệ hơn đối với họ. Việc đi đến các cuộc đàm phán không đơn thuần là việc soạn thảo các nguyên tắc phù hợp hay tìm được người trung gian đúng đắn. Đó là vấn đề của sự bắt buộc — nghĩa là phải thuyết phục được Moscow rằng việc kéo dài chiến tranh sẽ gây ra thiệt hại lớn hơn so với việc ký kết một thỏa thuận giải quyết hợp pháp. Chính quyền Trump đã thực hiện một số bước theo hướng này, bao gồm thắt chặt các lệnh trừng phạt và làm cho việc xuất khẩu dầu của Nga sang Ấn Độ trở nên đắt đỏ hơn. Đó là một sự khởi đầu, nhưng sự bắt buộc phải mang tính hệ thống hơn là tình tiết.
Về mặt ngoại giao, sự bắt buộc có nghĩa là phải thuyết phục Moscow rằng sẽ không có thỏa thuận nào tốt hơn nếu họ cố tình trì hoãn, leo thang chiến sự, hoặc tìm cách phá vỡ sự đoàn kết của phương Tây. Điều này đòi hỏi Washington phải đưa ra những tín hiệu nhất quán về những gì Mỹ sẽ chấp nhận và từ chối, đồng thời phải tạo ra một liên kết rõ ràng giữa hành vi của Nga với áp lực chính trị, kinh tế và quân sự mà họ đang phải đối mặt. Mỗi lần chính quyền Trump bất ngờ ám chỉ rằng họ có thể công nhận thêm thành quả của Moscow hoặc buộc Kyiv phải nhượng bộ, rồi sau đó lại rút lại ý định, điều đó chỉ giúp cho Điện Kremlin tin rằng sự kiên nhẫn và cứng rắn sẽ được đền đáp. Hành động đó làm xói mòn uy tín của các lời đe dọa từ Mỹ, khiến các cam kết với Ukraine và đồng minh châu Âu trở nên phụ thuộc vào tâm trạng của Tổng thống, và biến ngoại giao từ một công cụ bắt buộc thành một chuỗi các nước cờ rời rạc mà Moscow có thể lợi dụng.
Về mặt quân sự, bất kỳ tiến trình đàm phán nào cũng sẽ trở nên vô nghĩa nếu Điện Kremlin tin rằng thời gian đang đứng về phía mình. Điều này đồng nghĩa với việc Washington và các đồng minh phải duy trì dòng viện trợ nhằm bảo toàn khả năng của Ukraine trong việc giữ vững chiến tuyến và, nếu có thể, cải thiện vị thế của họ. Cụ thể, viện trợ cần bao gồm hỗ trợ tình báo, phòng không, khả năng tấn công tầm xa, chiến tranh điện tử, và hỗ trợ công nghiệp để đảm bảo đạn dược và phụ tùng luôn sẵn có. Mục đích chính là xóa bỏ niềm tin của Moscow rằng một cuộc chiến tiêu hao kéo dài rồi sẽ mang lại kết quả có lợi cho họ.
Về mặt kinh tế, sự bắt buộc có nghĩa là coi các lệnh trừng phạt và kiểm soát xuất khẩu như là công cụ để làm xói mòn tiềm năng chiến tranh lâu dài và lợi thế đàm phán của Nga, chứ không chỉ là một tuyên bố về đạo đức. Điều này bao gồm việc thực thi các biện pháp hiện có một cách quyết liệt hơn, chặn các kẽ hở dễ dàng thông qua vận chuyển, bảo hiểm và các trung gian tài chính của nước thứ ba, và thắt chặt kiểm soát đối với các linh kiện cung cấp cho việc sản xuất tên lửa và drone của Nga. Ở mặt trận này, quyết tâm của chính quyền Trump trong việc giảm sự phụ thuộc của Ấn Độ vào dầu mỏ Nga là một bước đi tích cực. Tuy nhiên, việc gây áp lực mạnh hơn lên một số ít quốc gia đang ngầm tiếp tay cho Nga lách các lệnh trừng phạt cũng sẽ mang lại hiệu quả. Mục tiêu không phải là làm sụp đổ nền kinh tế Nga ngay lập tức, điều này không thực tế, mà là phải làm rõ rằng một cuộc chiến kéo dài sẽ dẫn đến việc bóp nghẹt không thể tránh khỏi cơ sở tài chính và công nghệ của Nga.
Tất cả những điều này không nhằm mục đích làm bẽ mặt Nga một cách vô cớ. Mục đích là để thuyết phục Điện Kremlin rằng con đường duy trì hiện trạng sẽ dẫn đến rủi ro quân sự lớn hơn, các ràng buộc kinh tế chặt chẽ hơn, và sự cô lập ngoại giao ngày càng tăng. Ngược lại, một thỏa thuận giải quyết theo các nguyên tắc đã phác thảo ở trên sẽ mang lại cách thức để đạt được một số thành quả an ninh và tránh được những kết quả tồi tệ hơn. Nếu Washington vội vàng nhượng bộ trước chỉ để dụ dỗ Moscow vào bàn đàm phán, điều đó sẽ lẫn lộn giữa việc khuyến khích với việc nhượng bộ đơn phương và làm xói mòn chính sách bắt buộc vốn là yếu tố giúp ngoại giao có cơ hội thành công. Sự đánh đổi bi thảm ở đây là bản thân chính sách bắt buộc cũng phải trả giá, đặc biệt là đối với người Ukraine, những người phải tiếp tục chiến đấu và chịu đựng trong khi áp lực đang được xây dựng. Tuy nhiên, nếu không sử dụng biện pháp bắt buộc, giải pháp thay thế sẽ là một tiến trình xem việc đàm phán như một ân huệ dành cho Nga, thay vì là lựa chọn ít tồi tệ nhất mà họ bị buộc phải chấp nhận.
Ryan Evans là người sáng lập chuyên trang War on the Rocks.
