Nguồn: Raja Krishnamoorthi, “What Trump Gets Wrong About China”, Foreign Affairs, 28/11/2025
Biên dịch: Viên Đăng Huy
Vào tháng Mười, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã có cuộc gặp với nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình bên lề hội nghị APEC ở Hàn Quốc. Theo ông Trump, cuộc gặp với ông Tập – lần gặp đầu tiên kể từ khi ông tái nhậm chức vào tháng Giêng – là một “thành công lớn”, đến mức “đạt 12 trên 10 điểm”. Nhưng trên thực tế, đây là một thất bại. Ông Tập đã đưa ra một số cam kết với Mỹ, như giúp kiềm chế dòng fentanyl từ Trung Quốc. Tuy nhiên, những lợi ích này phải đánh đổi bằng những nhượng bộ đáng kể từ phía Mỹ trong các lĩnh vực kiểm soát xuất khẩu, thương mại và đóng tàu. Ngay cả với những nhượng bộ từ Bắc Kinh, thị trường Trung Quốc ngày nay vẫn khó tiếp cận hơn đối với các nhà sản xuất Mỹ so với mười tháng trước. Nói cách khác, vị thế cạnh tranh của Mỹ đối với Trung Quốc đã yếu hơn kể từ ngày ông Trump nhậm chức.
Lý do cho thất bại này rất đơn giản: Trump hiểu sai tham vọng của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) và đánh giá thấp quyết tâm tàn nhẫn của họ. Việc Tổng thống không ngừng ca ngợi ông Tập và khăng khăng về chính sách ngoại giao cá nhân cho thấy ông nghĩ rằng nhà lãnh đạo Trung Quốc chỉ muốn đạt được một thỏa thuận thương mại cùng có lợi và ổn định quan hệ. Thay vào đó, Trung Quốc muốn vượt qua Mỹ để trở thành quốc gia quyền lực và có ảnh hưởng nhất thế giới. Họ muốn thúc đẩy hệ thống của riêng mình, gây tổn hại đến mô hình kinh tế mở của Washington và tầm nhìn của Mỹ về thế giới.
Nếu Mỹ nghiêm túc muốn đánh bại ĐCSTQ, họ phải bắt đầu tập trung vào cách chiến thắng trong một cuộc cạnh tranh dài hạn vì tương lai của hệ thống quốc tế và vì sự thịnh vượng của chính mình. Điều đó có nghĩa là họ cần đầu tư vào năng lực sản xuất, chi tiêu cho người dân, củng cố các quan hệ đối tác và tái đầu tư vào các giá trị cốt lõi của mình. Trên hết, Mỹ phải xác định rõ ràng thế nào mới thực sự là chiến thắng trong cuộc cạnh tranh này. Mỹ sẽ thắng thế trước Trung Quốc không phải chỉ bằng cách xóa bỏ mất cân bằng thương mại, mà là khi Washington và các đồng minh trở nên đủ thịnh vượng và mạnh mẽ để hoàn toàn miễn nhiễm trước các mối đe dọa quân sự, sự ép buộc kinh tế và những hành vi độc hại của ĐCSTQ.
Nhượng bộ vô ích
Khi ông Trump nhậm chức, chính quyền ông tuyên bố sẽ thay đổi quan hệ Mỹ-Trung. Theo các quan chức cấp cao của Mỹ, Nhà Trắng đang đàm phán thực hiện những thay đổi cấu trúc đối với nền kinh tế do nhà nước quản lý của họ bằng cách thuyết phục Trung Quốc dựa vào nhu cầu tiêu dùng nội địa để hỗ trợ sản xuất, thay vì dựa vào xuất khẩu được đẩy mạnh nhờ các hoạt động thương mại không công bằng. Tuy nhiên, ông Trump lại phát động một cuộc chiến thương mại mà không hề chuẩn bị để giành chiến thắng. Ông Trump đã tăng thuế đối với hàng hóa Trung Quốc lên 145%, nhưng Trung Quốc đã nhanh chóng trả đũa bằng cách siết chặt kiểm soát chuỗi cung ứng khoáng sản đất hiếm và cắt giảm mạnh việc mua nông sản Mỹ. Nhà Trắng đã phải phản ứng bằng cách thỏa hiệp hòa bình. Kết quả là, trước cuộc họp với ông Tập vào tháng trước, các quan chức cấp cao Mỹ đã hạ thấp mục tiêu chiến thắng một cách nghiêm trọng. Khái niệm về chiến thắng không còn bao gồm việc tái cấu trúc nền kinh tế Trung Quốc nữa. Thay vào đó, nó đơn giản chỉ là yêu cầu tạm thời ngừng áp dụng các biện pháp trừng phạt kinh tế khác nhau mà Bắc Kinh và Washington đã áp đặt lên nhau.
Hai nhà lãnh đạo đã dàn xếp được một thỏa thuận “ngừng bắn” thương mại, mang lại một chút nhẹ nhõm cho người Mỹ. Ví dụ, Trung Quốc nối lại mua đậu nành Mỹ. Đồng thời, Bắc Kinh cũng sẽ xuất khẩu các khoáng sản thiết yếu. Tuy nhiên, Trung Quốc vẫn chỉ mua chưa đến một nửa lượng đậu nành so với năm 2024. Đổi lại những lợi ích nhỏ này, ông Tập Cận Bình đã giành được hai thắng lợi lớn hơn: việc Mỹ đình chỉ phí cảng đối với tàu Trung Quốc và nới lỏng kiểm soát xuất khẩu đối với công nghệ Mỹ. Nói cách khác, ông Tập đã khiến ông Trump trì hoãn nỗ lực phục hồi ngành đóng tàu của Mỹ và đảm bảo rằng các công ty con của các công ty Trung Quốc nằm trong danh sách đen vẫn có thể tiếp tục nhập khẩu công nghệ tinh vi. Những sự nhượng bộ này còn tệ hơn khi nó cộng dồn vào quyết định trước đó của ông Trump hồi mùa hè, cho phép bán nhiều loại chip hiệu suất cao của Mỹ cho Trung Quốc để đổi lấy lợi nhuận, trực tiếp cải thiện khả năng phát triển trí tuệ nhân tạo, thúc đẩy các đột phá quân sự và công nghệ của Trung Quốc. Tổng thống Trump hiện còn đang cân nhắc việc giảm bớt kiểm soát xuất khẩu đối với chip máy tính Blackwell tiên tiến của Nvidia. Tóm lại, ông Trump đã liên tục cho thấy sự sẵn lòng định giá cho những mối quan ngại về an ninh của Mỹ.
Những nhượng bộ của Trump không chỉ về mặt kinh tế. Chính quyền Trump vẫn chưa bỏ rơi Đài Loan—một đối tác lâu đời của Mỹ, một nền dân chủ sôi động, và một cường quốc kinh tế—nhưng Tổng thống dường như sẵn lòng làm vậy. Niềm tin vào Mỹ trong lòng công chúng Đài Loan đã giảm mạnh sau khi Trump so sánh quan hệ Mỹ-Đài với một “hợp đồng bảo hiểm” mang tính giao dịch, ở đó Đài Bắc trả tiền cho Washington để được bảo vệ, và công khai nghi ngờ khả năng quân đội Mỹ bảo vệ hòn đảo khỏi tấn công của Trung Quốc. Hồi mùa hè, chính quyền Trump cũng trì hoãn một lô hàng vũ khí lớn cho Đài Loan và cấm Tổng thống Đài Loan Lại Thanh Đức quá cảnh tại Mỹ trên đường đến các nước khác, tất cả chỉ để tránh làm tổn hại các cuộc đàm phán thương mại với Bắc Kinh. Ông Trump có khả năng sẽ tiếp tục giảm bớt hỗ trợ cho Đài Loan trong những tháng tới nhằm giữ vững thỏa thuận ngừng bắn thương mại mong manh với Trung Quốc.
Cuối cùng, và có lẽ gây tổn hại nhất, thiện cảm rõ ràng của Trump đối với ông Tập có thể khiến người Mỹ trở nên đồng cảm hơn với Bắc Kinh. Tổng thống nhận được sự trung thành lớn từ nhiều người ủng hộ, những người dường như nghe theo các định hướng từ các quyết định và lời nói của ông. Họ chắc chắn đã chú ý khi ông Trump chào đón ông Tập ở Hàn Quốc như một người bạn và “nhà lãnh đạo vĩ đại”, và khi, gần cuối nhiệm kỳ đầu tiên của mình, ông gọi ông Tập là “một người đàn ông phi thường” đang “kiểm soát 1,4 tỷ dân bằng bàn tay sắt”. Ông Trump thậm chí còn khiến cho các bộ phận khác của chính phủ gặp khó khăn trong việc chỉ trích ĐCSTQ. Kể từ khi trở lại nắm quyền, Tổng thống đã cắt giảm ngân sách của các tổ chức chuyên lên án các hành vi vi phạm nhân quyền của Bắc Kinh, bao gồm Đài Á Châu Tự Do và Cục Dân chủ, Nhân quyền và Lao động của Bộ Ngoại giao. Hệ quả là, ông Trump có thể khiến người Mỹ nghĩ rằng chính phủ Trung Quốc không phải là một chế độ độc tài tàn bạo—và làm suy yếu sự ủng hộ đối với các chính sách cần thiết để bảo vệ Mỹ khỏi Bắc Kinh.
Cạnh tranh là phải thắng
Ông Trump đã cam kết gặp ông Tập vào tháng Tư năm sau tại Trung Quốc. Nếu dựa trên những gì đã xảy ra, ông có thể sẽ sử dụng cuộc gặp này để trao cho Bắc Kinh nhiều hơn những gì họ muốn, đổi lại vẫn chỉ là những lợi ích ít ỏi. Tuy nhiên, vẫn có một con đường tốt hơn. Nếu ông Trump thực sự nghiêm túc trong việc thúc đẩy lợi ích của Mỹ, ông nên tận dụng cuộc họp sắp tới để vạch ra một lằn ranh đỏ: Mỹ sẽ không cân nhắc thêm bất kỳ nhượng bộ nào cho đến khi Bắc Kinh hạn chế đáng kể chính sách dư thừa năng lực sản xuất công nghiệp và bán phá giá hàng hóa ra thị trường toàn cầu; đánh cắp sở hữu trí tuệ của Mỹ; đe dọa quân sự đối với Đài Loan, Philippines và các nước láng giềng khác; hỗ trợ cuộc xâm lược bất hợp pháp của Nga vào Ukraine; tăng cường kho vũ khí hạt nhân; và vi phạm nhân quyền. Những hành vi này chính là trọng tâm trong nỗ lực của Trung Quốc nhằm thay thế Mỹ. Nếu hai nước muốn đạt được một thỏa thuận lâu dài, Bắc Kinh phải thay đổi đáng kể phương pháp tiếp cận của mình.
Bắc Kinh chắc chắn sẽ cực kỳ miễn cưỡng trong việc kiềm chế bất kỳ hoạt động nào đã nêu. Tuy nhiên, Washington vẫn có thể tăng cường đòn bẩy và vượt qua ĐCSTQ về lâu dài bằng cách tái đầu tư vào chính thế mạnh và năng lực của mình. Ví dụ, Mỹ nên khẩn trương mở rộng năng lực sản xuất trong các lĩnh vực không thể phụ thuộc vào Trung Quốc, như khoáng sản quan trọng, nơi Bắc Kinh gần như độc quyền. Điều này có nghĩa là Washington cần khuyến khích các công ty Mỹ khai thác và tinh chế nhiều khoáng sản quan trọng hơn ngay tại quê nhà; đồng thời hợp tác với các đồng minh để thúc đẩy sản xuất và đầu tư vào công nghệ mới loại bỏ hoàn toàn nhu cầu về đất hiếm. Mỹ cũng phải đẩy lùi nỗ lực độc quyền hóa của Trung Quốc trong các lĩnh vực kinh tế thiết yếu khác—bao gồm sản xuất tiên tiến, công nghệ sinh học và năng lượng sạch—bằng cách áp dụng thuế quan có mục tiêu và đầu tư chiến lược. Các quan chức Mỹ thậm chí có thể dùng doanh thu từ thuế quan thu từ sản xuất khoáng sản để chi trả cho các khoản đầu tư trên. Chẳng hạn, Washington có thể lập một quỹ mới chuyên biệt từ tiền thu được từ thuế nhập khẩu Trung Quốc để đầu tư vào sản xuất trong nước và các ngành công nghiệp quan trọng khác.
Khi đầu tư vào doanh nghiệp, Washington cũng phải đầu tư vào người dân Mỹ. Họ nên mở rộng giáo dục thương mại và kỹ thuật, bao gồm việc tái ủy quyền và cải thiện Chương trình Hỗ trợ Điều chỉnh Thương mại (Trade Adjustment Assistance), vốn tài trợ cho việc đào tạo lại nghề ở lĩnh vực khác cho người lao động bị sa thải. Đồng thời, chính phủ nên thúc đẩy các chính sách bảo vệ quyền tổ chức của người lao động, vốn theo lịch sử là chìa khóa cho một cơ sở công nghiệp Mỹ vững mạnh. Mỹ cũng nên đầu tư rộng hơn vào khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học (STEM). Sẽ không có tương lai nào nơi Washington đánh bại ĐCSTQ mà không tập trung vào các lĩnh vực này, đặc biệt là khi các tổ chức Trung Quốc sẽ đào tạo số tiến sĩ STEM gần gấp đôi so với các trường đại học Mỹ trong năm nay. Chính quyền Trump có thể cải thiện vị thế của Washington bằng cách đầu tư nhiều hơn cho giảng dạy STEM và tài trợ cho cả nghiên cứu khoa học tự nhiên và thực tiễn, thay vì duy trì việc cắt giảm mạnh đã khởi xướng trong năm nay. Mỹ cũng phải cải thiện, chứ không phải loại bỏ, hệ thống nhập cư hợp pháp của Mỹ để đảm bảo nhân tài giỏi nhất thế giới tiếp tục đổ về bờ biển Mỹ và sau đó ở lại đây. Nếu không, những đột phá công nghệ tiếp theo sẽ không xảy ra ở San Francisco và Champaign, mà là ở Thâm Quyến.
Những khoản đầu tư này sẽ giúp Washington rất nhiều trong việc thu hẹp khoảng cách công nghiệp với Bắc Kinh và duy trì vị thế dẫn đầu về khoa học. Tuy nhiên, Mỹ chỉ có thể đạt được một giới hạn nhất định khi tự mình cạnh tranh với một quốc gia có dân số lớn gấp bốn lần. Điều đó có nghĩa là Washington phải tận dụng tối đa vị thế của mình như điều mà nhà sử học Stephen Kotkin gọi là “siêu cường liên minh”—một vị thế không giống bất kỳ quốc gia nào khác trong lịch sử. Mỹ và các đối tác thân cận chiếm bảy trên tám nền kinh tế lớn nhất thế giới. Điều này mang lại cho Washington một lợi thế bất đối xứng tuyệt vời. Thế nhưng, ông Trump lại đang đối xử với các quốc gia đồng minh như thể họ là đối thủ cạnh tranh kinh tế không khác gì Trung Quốc, khiến nhiều nước phải xem xét lại cam kết của họ đối với sự lãnh đạo của Mỹ. Những lời công kích thẳng thừng của Trump chống lại Ấn Độ—đối tác khó thu phục nhất của Mỹ và là quốc gia đông dân nhất thế giới—đã đặc biệt gây tổn hại. Để ngăn chặn thiệt hại này, chính quyền Trump phải ngừng các cuộc tấn công và thay vào đó nhắc nhở các quốc gia này về thách thức chung mà các nền kinh tế thị trường dân chủ của họ phải đối mặt từ Bắc Kinh. Washington phải hợp tác với tất cả họ để xây dựng các chuỗi cung ứng an toàn và không bị Trung Quốc gây áp lực.
Cuối cùng, Mỹ phải bảo vệ và đề cao các giá trị của chính mình: dân chủ, nhân quyền và công bằng. Để làm được điều này, cần phải thực thi mạnh mẽ các luật thương mại đã được thông qua nhằm đảm bảo cạnh tranh dựa trên luật lệ và hạn chế hành vi độc đoán. Ví dụ, cần tăng cường thực thi Đạo luật Ngăn chặn Lao động Cưỡng bức đối với người Duy Ngô Nhĩ (Uyghur Forced Labor Prevention Act) để ngăn chặn hàng hóa sản xuất bằng lao động cưỡng bức của các dân tộc thiểu số Trung Quốc như quần áo, thiết bị điện tử vào thị trường Mỹ. Các nhà hoạch định chính sách cũng phải giữ an toàn dữ liệu cá nhân của người Mỹ trước ĐCSTQ bằng cách thực hiện luật năm 2024 yêu cầu ByteDance cắt đứt quan hệ hoạt động với TikTok, điều mà ông Trump đã từ chối tuân theo. Cuối cùng, Washington phải thông qua luật để đảm bảo rằng, bất kể lợi nhuận đầu tư là bao nhiêu, Phố Wall không được phép đổ tiền tiết kiệm hưu trí của người Mỹ vào các công ty Trung Quốc bị trừng phạt vì vi phạm nhân quyền hoặc vì vai trò hỗ trợ tăng cường quân sự của ĐCSTQ.
Tầm nhìn chiến thắng
Người Mỹ vốn là những đối thủ cạnh tranh bẩm sinh và có đủ khả năng để thắng thế trước Bắc Kinh. Tuy nhiên, để làm được điều đó, họ cần phải biết chính xác chiến thắng là như thế nào, nhưng chính quyền Trump đã liên tục làm rối loạn thông điệp này. Do tập trung quá nhiều vào thương mại, ông Trump đã không nói cho người Mỹ biết rằng Washington đang cạnh tranh với ĐCSTQ vì các mô hình kinh tế, các giá trị, và tầm nhìn đối lập cho thế giới—chứ không chỉ là vì thâm hụt thương mại. Khi làm như vậy, Nhà Trắng đã đẩy Mỹ vào thế phải phản ứng một cách thụ động trước các hành động của Trung Quốc, thay vì chủ động cạnh tranh. Nói một cách đơn giản, ông Trump đã nhường quyền chủ động cho giới lãnh đạo ĐCSTQ, tạo điều kiện cho họ đạt được mục tiêu của mình bằng cách gây tổn hại đến an ninh, sự thịnh vượng và ảnh hưởng của Mỹ.
Thay vào đó, Washington cần một chiến lược được xây dựng dựa trên việc phục hồi sản xuất trong nước, đầu tư vào người dân, củng cố quan hệ đối tác và đề cao các giá trị của mình. Đó là cách tốt nhất, và quả thực là cách duy nhất, để đẩy lùi Bắc Kinh, và nó sẽ giúp ích rất nhiều cho người Mỹ khi cuộc cạnh tranh diễn ra. Bằng cách tuân theo chiến lược này, Mỹ có thể xây dựng lại tầng lớp lao động và trung lưu, đồng thời thu hút những người giỏi nhất và sáng giá nhất thế giới. Họ có thể thúc đẩy một thế giới công bằng và hòa bình hơn. mỸ có thể chứng minh, như đã làm hết lần này đến lần khác, rằng dân chủ tốt hơn chế độ độc tài.
Raja Krishnamoorthi là Dân biểu Đảng Dân chủ Mỹ đại diện bang Illinois và là thành viên đứng đầu của Ủy ban Đặc biệt Hạ viện về Cạnh tranh Chiến lược giữa Mỹ và Đảng Cộng sản Trung Quốc.
