Nguồn: The Economist | Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
Theo Cục Phân tích Kinh tế (BEA), nền kinh tế Mỹ tăng trưởng với tốc độ quy đổi theo năm là 4,3% trong quý III năm nay. Đây là mức tăng trưởng nhanh nhất kể từ quý III năm 2023. Một cuộc thăm dò của Bloomberg cho thấy hầu hết các nhà kinh tế chỉ kỳ vọng mức tăng khiêm tốn 3,2%. Báo cáo của BEA thay thế cho các ước tính bị trì hoãn vào tháng 10 và tháng 11 do chính phủ đóng cửa.
Tối cao Pháp viện Mỹ từ chối cho phép chính quyền Trump triển khai lực lượng Vệ binh Quốc gia tại khu vực Chicago bất chấp sự phản đối của các quan chức bang Illinois. Chính quyền cho rằng sự hiện diện của binh lính là cần thiết để bảo vệ các đặc vụ di trú liên bang. Tuy nhiên, hai tòa án cấp dưới đã ngăn chặn động thái này và đặt nghi vấn về tính hợp pháp của nó. Tối cao Pháp viện tuyên bố chính phủ đã “không chỉ ra được cơ sở thẩm quyền” cho việc triển khai này, vốn chỉ là một trong số nhiều đợt triển khai mà Donald Trump đã ra lệnh.
Quân đội Ukraine rút khỏi thị trấn Siversk ở miền đông. Nằm trên vùng đất cao, nơi này từng giúp Ukraine ngăn chặn đà tiến công của Nga về phía Sloviansk và Kramatorsk, hai thành phố thuộc tỉnh Donetsk. Trước đó, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cho biết Nga đã phát động một cuộc pháo kích “quy mô lớn,” chủ yếu nhắm vào cơ sở hạ tầng năng lượng giữa thời tiết giá lạnh. Cuộc tấn công có sự tham gia của hơn 600 máy bay không người lái và làm ít nhất ba người thiệt mạng.
Tổng tham mưu trưởng quân đội Libya cùng với bốn quan chức khác đã thiệt mạng trong một vụ tai nạn máy bay tại Thổ Nhĩ Kỳ. Mohammed Ali Ahmed al-Haddad có mặt tại Thổ Nhĩ Kỳ trong một chuyến thăm chính thức. Nguyên nhân vụ tai nạn vẫn chưa được xác định. Một ngày trước, Thổ Nhĩ Kỳ tuyên bố sẽ tiếp tục triển khai binh sĩ tại Libya – đất nước bị chiến tranh tàn phá – thêm hai năm nữa để hỗ trợ Chính phủ Thống nhất Quốc gia được Liên Hiệp Quốc công nhận.
Quốc hội Pháp thông qua một dự luật tạm thời để duy trì hoạt động của chính phủ trong tháng 1. Biện pháp này cho phép chính phủ tiếp tục chi tiêu và thu thuế mà không cần ngân sách chính thức. Các nhà lập pháp từng sử dụng biện pháp tương tự vào năm ngoái. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron kêu gọi các nhà lập pháp hoàn tất ngân sách cho năm 2026 khi Quốc hội họp lại vào tháng 1.
Giá vàng tăng ngày thứ ba liên tiếp, vượt ngưỡng 4.500 USD/ounce. Bạc và bạch kim cũng tăng giá khi các nhà đầu tư đổ xô vào kim loại quý trong bối cảnh kỳ vọng Mỹ sẽ cắt giảm lãi suất thêm nữa. Trong khi đó, giá đồng tăng vượt mức 12.000 USD/tấn lần đầu tiên. Đợt tăng giá này được thúc đẩy bởi nhu cầu sôi động và sự gián đoạn khai thác mỏ ở những nước sản xuất lớn như Chile.
Bộ Tư pháp Mỹ công bố thêm 30.000 trang tài liệu liên quan đến Jeffrey Epstein, tên tội phạm tình dục đã chết. Đợt tài liệu này chứa một email cáo buộc rằng Trump “di chuyển trên chuyên cơ riêng của Epstein nhiều lần hơn so với báo cáo trước đây.” Bộ Tư pháp khẳng định hồ sơ “chứa những tuyên bố sai sự thật và giật gân” về Tổng thống. Họ cũng công bố các hồ sơ khác bị bôi đen nhiều chỗ vào thứ Sáu và thứ Bảy.
Con số trong ngày: 80%, là mức giảm các chương trình radio nước ngoài ở Triều Tiên kể từ tháng 5.
TIÊU ĐIỂM
Chủ đề của loạt bài nhìn lại năm 2025 hôm nay là các cuộc bầu cử trên khắp thế giới.
Chiến thắng ngoạn mục của Mark Carney
Vào tháng 4, cử tri Canada đã trao cho Mark Carney và Đảng Tự do nhiệm kỳ nắm quyền thứ tư liên tiếp – một kết quả mà ít ai nghĩ là có thể xảy ra vài tuần trước đó. Cựu thống đốc ngân hàng trung ương, người chỉ mới trở thành lãnh đạo đảng vào tháng 3, đã có một cú lội ngược dòng ngoạn mục cho một chính phủ đang trì trệ ở mức thấp kỷ lục dưới thời Justin Trudeau.
Chiến dịch của ông mang đặc trưng của sự kiên cường. Đối mặt với những lời đe dọa và lăng mạ từ Donald Trump, Carney tự xây dựng hình ảnh mình là người bảo vệ chủ quyền của Canada. Lời cảnh báo của ông rằng “Mỹ muốn đất đai, tài nguyên, và đất nước của chúng ta” đã đánh trúng tâm lý lo âu của cử tri. Đảng Tự do chỉ thiếu một chút nữa là đạt đa số nhưng vẫn thắng áp đảo, trong khi Đảng Bảo thủ – từng dẫn trước 24 điểm – lại sụp đổ. Lãnh đạo của họ, Pierre Poilievre, đã mất uy tín sau khi không thể vượt ra khỏi những lời tấn công của Trump.
Chiến thắng của Carney dựa vào năng lực hơn là sức hút cá nhân. Là một nhà kỹ trị từng chèo lái hai ngân hàng trung ương qua các cuộc khủng hoảng, giờ đây ông phải bảo vệ nền kinh tế Canada khỏi các mức thuế quan của Trump và tìm cách thiết lập lại quan hệ với người hàng xóm khổng lồ của mình.
Cán cân chính trị Ba Lan lại dao động
Cuộc bầu cử tổng thống Ba Lan hồi tháng 6 là hình ảnh thu nhỏ của sự chia rẽ ngày càng sâu sắc tại châu Âu giữa những người trung dung tự do và những người dân tộc dân túy. Rafal Trzaskowski – thị trưởng theo đường lối tự do của Warsaw, được chính phủ thân châu Âu của Donald Tusk ủng hộ – đã đối đầu với Karol Nawrocki, một nhà sử học theo chủ nghĩa dân tộc và cựu võ sĩ quyền anh được Đảng Pháp luật và Công lý theo chủ nghĩa dân túy hậu thuẫn. Sau cuộc cạnh tranh gay gắt, Nawrocki đã thắng sít sao với 50,9% số phiếu.
Chiến thắng của ông giáng một đòn mạnh lên Tusk. Tân tổng thống thề sẽ phủ quyết các dự luật của chính phủ, đe dọa làm đình trệ các nỗ lực khôi phục sự độc lập của nhánh tư pháp và tự do hóa chính sách xã hội. Khi không nắm đa số áp đảo trong Quốc hội để bác bỏ quyền phủ quyết của Nawrocki, liên minh của Tusk – một sự kết hợp không mấy dễ chịu giữa phe tiến bộ và bảo thủ – có lẽ sẽ chật vật để tồn tại.
Việc Nawrocki đắc cử đã khiến Ba Lan nghiêng trở lại chủ nghĩa dân tộc và hoài nghi châu Âu. Được Viktor Orban của Hungary hậu thuẫn và luôn nghi ngờ việc hỗ trợ Ukraine, Nawrocki dường như quyết tâm xóa bỏ những nỗ lực của thủ tướng nhằm tái định vị Ba Lan trong lòng châu Âu.
Khoảnh khắc Thiên An Môn của Tanzania
Xe tăng – chứ không phải tiếng reo hò – đã đánh dấu lễ nhậm chức tổng thống lần thứ hai của Samia Suluhu Hassan tại Tanzania vào tháng 11. Về mặt chính thức, bà thắng 98% số phiếu. Nhưng chế độ của bà đang chao đảo. Vài ngày trước, Tanzania đã rung chuyển bởi các cuộc biểu tình lớn nhất trong lịch sử, sau khi đảng cầm quyền Chama Cha Mapinduzi (CCM) chính thức cấm các đảng đối lập, bỏ tù các lãnh đạo của họ, và gian lận cuộc bầu cử tháng 10. Phản ứng của chính phủ rất tàn bạo. Lực lượng an ninh đã nổ súng, giết chết hàng trăm – có lẽ là hàng nghìn – người biểu tình.
Bạo lực đã chấm dứt danh tiếng của Tanzania như một trong những quốc gia hòa bình nhất châu Phi. Tiếp theo đó là những đợt cắt mạng internet, bắt giữ hàng loạt, và sự mất tích bí ẩn của các nhà hoạt động xã hội. Ngay cả Cộng đồng Phát triển miền Nam Châu Phi vốn thường ngày dễ dãi cũng thừa nhận rằng cử tri đã bị tước quyền tự do lựa chọn.
Samia, người từng được xem là nhà cải cách thận trọng, giờ đây đang cai trị bằng nỗi sợ. Trong nội bộ CCM, các đối thủ đang rình rập, xem bà là gánh nặng. Đảng cầm quyền lâu đời nhất Tanzania có thể bám lấy quyền lực lúc này. Nhưng họ đã đánh mất một thứ khó lấy lại hơn nhiều: tính chính danh.
Habemus papam Americanum (Chúng ta đã có Giáo hoàng người Mỹ)
Khói trắng đã bay lên trên Nhà nguyện Sistine vào tháng 5, và lần đầu tiên, nó báo hiệu một Giáo hoàng người Mỹ. Các hồng y đã chọn Robert Prevost – nhà truyền giáo sinh ra ở Chicago, người từng dành nhiều năm ở Peru – làm người lãnh đạo Giáo hội Công giáo với tông hiệu Giáo hoàng Leo XIV.
Việc bầu chọn Đức Leo phá vỡ nhiều điều cấm kỵ nhưng không phá vỡ truyền thống. Tông hiệu của Ngài gợi nhớ đến Đức Leo XIII, Giáo hoàng từ năm 1878 đến 1903, tác giả của Thông điệp Tân sự (Rerum Novarum) và là cha đẻ của học thuyết xã hội Công giáo hiện đại. Giống như người tiền nhiệm cùng tên, Đức Leo XIV rao giảng sự cân bằng: hòa bình, công lý, và một Giáo hội “mở cửa cho tất cả mọi người.”
Quan điểm chính trị của Ngài đã làm những người Công giáo ủng hộ phong trào MAGA bất an. Các tuyên bố lớn đầu tiên của Đức Leo mô tả việc bảo vệ người di cư, chống bất bình đẳng, và giải quyết sự nóng lên toàn cầu là những nghĩa vụ thiêng liêng. Ngài lên án các vụ trục xuất “vô nhân đạo” của Mỹ, ban phước cho một tảng băng trôi ở Greenland, và nói rằng những người ủng hộ án tử hình không thể tự nhận mình là người bảo vệ sự sống (pro-life). Phe bảo thủ tức giận gọi ngài là “Giáo hoàng thức tỉnh” (woke pope). Đức Leo dường như quyết tâm đi theo con đường tiến bộ, đặt Ngài vào thế đối đầu với những nhân vật theo chủ nghĩa dân túy bảo thủ đang ngày càng thắng thế trên thế giới.
