Nguồn: “The new game”, The Economist, 17/10/2015.
Biên dịch: Trần Văn Thắng | Hiệu đính: Lê Hồng Hiệp
Một châu lục phân cách những chiến trường đẫm máu của Syria với những rạn san hô và bãi cát ngầm ở Biển Đông. Tuy nhiên, theo những cách thức khác nhau, cả hai nơi này đều đang chứng kiến sự chuyển dịch đáng kể trong các mối quan hệ giữa các cường quốc kể từ sau khi Liên Xô sụp đổ.
Ở Syria, lần đầu tiên kể từ Chiến tranh Lạnh, Nga triển khai lực lượng ra xa bên ngoài lãnh thổ để dập tắt một cuộc cách mạng và hỗ trợ một chính quyền phụ thuộc. Trên vùng biển nằm giữa Việt Nam và Philippines, Mỹ sẽ sớm gửi tín hiệu rằng nước này không công nhận các yêu sách chủ quyền của Trung Quốc đối với hàng loạt các đảo đá và bãi ngầm bằng cách thi hành quyền tự do hàng hải trong phạm vi vùng biển 12 hải lí xung quanh các đảo nhân tạo của Trung Quốc.
Trong 25 năm qua, Mỹ đã hoàn toàn thống trị nền chính trị giữa các cường quốc. Nhưng Mỹ ngày càng sống trong một thế giới bị tranh chấp. Cuộc chơi mới với Nga và Trung Quốc đang diễn ra ở Syria và Biển Đông báo hiệu một cuộc đấu ở phía trước.
Những thực tế trên thực địa
Như xưa nay trong lịch sử, cuộc đấu đó được tiến hành một phần trên phương diện sức mạnh cứng. Vladimir Putin đã can thiệp vào Syria để dập tắt chủ nghĩa khủng bố Hồi giáo và củng cố vị thế của chính ông ở trong nước. Tuy nhiên, ông còn có ý thể hiện rằng, không giống Mỹ, Nga có thể là một người đáng tin cậy trong việc thúc đẩy mọi thứ diễn ra ở Trung Đông và có thể có thêm bạn bè bằng cách, ví dụ như, đưa ra cho Iraq một sự lựa chọn thay thế Mỹ. Để không ai còn dám phát biểu như Thượng Nghị sĩ Mỹ John McCain rằng Nga chỉ là “một trạm xăng dưới vỏ bọc một quốc gia”, ông Putin muốn chứng minh rằng Nga sở hữu sự quyết tâm, cũng như những binh lính thiện chiến và các tên lửa hành trình.
Cuộc chiến này còn là về tính chính đáng. Ông Putin muốn làm mất uy tín của Mỹ trong việc quản lý trật tự thế giới. Mỹ lập luận rằng, sự bất mãn của người dân Syria và việc lạm dụng các quyền con người khiến Tổng thống Bashar al-Assad không đủ tư cách nắm quyền. Ông Putin muốn làm giảm tầm quan trọng của nhân quyền, thứ ông cho là một loại giấy phép cho phương Tây can thiệp vào các quốc gia có chủ quyền, bao gồm chính nước Nga nếu ông buộc phải tiến hành một cuộc đàn áp tàn bạo.
Quyền lực và tính chính đáng cũng đóng vai trò không kém phần quan trọng trong vấn đề Biển Đông, tuyến giao thương hàng hải huyết mạch của thế giới. Nhiều đảo, rạn san hô và bãi cát của Biển Đông là đối tượng của những yêu sách chủ quyền chồng chéo. Thế nhưng, Trung Quốc khẳng định lý lẽ của mình là thắng thế, và nước này đang áp đặt các đòi hỏi của mình bằng cách bồi đắp các đảo nhân tạo và xây dựng các đường băng cùng các đơn vị đồn trú.
Đây một phần là sự khẳng định sức mạnh hải quân ngày một tăng nhanh: Trung Quốc đang tạo ra các đảo vì nước này có thể làm việc đó. Việc chiếm các đảo này phù hợp với chiến lược thống trị các vùng biển xa. Hai mươi năm trước, các tàu chiến của Mỹ di chuyển đến khu vực này mà không bị trừng phạt. Ngày nay, chúng sẽ đối mặt với một vùng biển thù địch tiềm tàng. Tuy nhiên, một nguyên tắc cũng đang bị đe dọa. Mỹ không để ý tới ai sở hữu các đảo, nhưng nước này khẳng định rằng Trung Quốc nên thiết lập các yêu sách chủ quyền của mình thông qua thương lượng hoặc trọng tài quốc tế. Trung Quốc lại cho rằng trong khu vực của mình, nước này giờ sẽ tự thiết lập các luật chơi, trong các cuộc tranh chấp đảo cũng như những vấn đề khác nữa.
Rõ ràng, vị thế ưu việt của Mỹ đang bị thách thức. Sau khi Liên Xô sụp đổ, uy quyền toàn cầu tuyệt đối của Mỹ đôi khi bắt đầu có vẻ trở thành chuyện bình thường. Trên thực tế, vị thế của Mỹ đạt tới đỉnh cao như vậy chỉ bởi vì Nga đang quay cuồng và Trung Quốc vẫn chỉ mới thoát ra khỏi sự hỗn loạn và những tàn phá vốn đã làm nước này suy yếu trong thế kỷ 20. Thậm chí hiện nay, Mỹ vẫn là quốc gia duy nhất có khả năng triển khai sức mạnh trên khắp toàn cầu.
Tuy nhiên, có lý do để lo ngại. Sự tái khẳng định quyền lực của Nga báo hiệu rắc rối. Điều này đã dẫn tới việc Nga sáp nhập Crimea và xâm nhập miền Đông Ukraine – cả hai vi phạm chính thứ luật pháp quốc tế mà Putin nói ông đang duy trì ở Syria. Tổng thống Mỹ Barack Obama được an ủi phần nào nhờ nền kinh tế yếu kém của Nga và việc giới tinh hoa nước Nga di cư ra ngoài. Tuy nhiên, một cường quốc sở hữu vũ khí hạt nhân đang sa sút có thể gây ra nhiều hiểm họa.
Các mối quan hệ giữa Trung Quốc và Mỹ quan trọng hơn – và thậm chí khó quản lý hơn. Vì hòa bình và thịnh vượng, hai nước phải có khả năng làm việc cùng nhau. Thế nhưng, các mối quan hệ của họ lại không tránh khỏi việc bị cản trở bởi sự cạnh tranh và ngờ vực. Bởi mỗi giao dịch có nguy cơ trở thành một phép thử xem ai sẽ là người nắm quyền quyết định, sự đối kháng luôn hiện diện.
Chính sách đối ngoại của Mỹ vẫn chưa được điều chỉnh để thích ứng với thế giới cạnh tranh này. Trong ba đời tổng thống vừa qua, chính sách chủ yếu tập trung vào việc xuất khẩu các giá trị Mỹ; mặc dù đối với các quốc gia ở chiều nhận thì đôi khi điều đó chẳng khác nào một sự áp đặt. Ý tưởng ở đây là các quốc gia sẽ chắc chắn bị cuốn hút hướng về dân chủ, thị trường và nhân quyền. Những người lạc quan nghĩ rằng ngay cả Trung Quốc cũng đang hướng về phía đó.
Vẫn còn xứng đáng dẫn đầu
Quan điểm đó đã phải trả giá, trước tiên là ở Iraq và Afghanistan và hiện nay là ở Trung Đông nói chung. Tự do đã không mang lại sự ổn định. Dân chủ đã không bén rễ. Ông Obama dường như đã kết luận rằng Mỹ nên rút quân. Ở Lybia, ông đã lãnh đạo từ phía sau; ở Syria, ông đã chần chừ. Kết quả là ông nhường lại thế chủ động ở khu vực Trung Đông cho Nga lần đầu tiên kể từ những năm 1970.
Giống như tờ báo này, tất cả những ai vẫn coi dân chủ và thị trường là con đường đi đến hòa bình và thịnh vượng đều hy vọng rằng Mỹ sẽ sẵn lòng hơn nữa trong vai trò lãnh đạo thế giới. Nguyện vọng của ông Obama rằng các quốc gia khác nên chia sẻ trách nhiệm duy trì hệ thống luật pháp quốc tế và nhân quyền sẽ chỉ mang lại kết quả nếu Hoa Kỳ thiết lập một chương trình nghị sự và dẫn dắt sáng kiến như đã làm với chương trình hạt nhân Iran. Cuộc chơi mới này sẽ liên quan tới ngoại giao cứng rắn và việc đôi khi phải áp dụng vũ lực một cách sáng suốt.
Mỹ vẫn còn những nguồn lực mà các cường quốc khác còn thiếu. Trên hết là mạng lưới các đồng minh của nước này, bao gồm NATO. Dù ông Obama đôi khi hành xử như thể các liên minh chỉ mang tính giao dịch (tạm thời), nhưng chúng cần những nền tảng vững chắc. Sức mạnh quân sự của Mỹ là không có quốc gia nào sánh bằng nhưng nó vẫn bị cản trở bởi nền chính trị lợi ích[1] và những khoản cắt giảm ngân sách tự động do Quốc hội yêu cầu. Những vấn đề này bắt nguồn từ hạn chế lớn nhất đối với khả năng lãnh đạo của Mỹ: Đó chính là nền chính trị “rối loạn chức năng” ở Washington. Đó không chỉ là một sự quảng bá nghèo nàn cho dân chủ mà còn cản trở lợi ích của Mỹ. Trong cuộc chơi mới này, đây là điều mà Hoa Kỳ – và cả thế giới – không thể chấp nhận tồn tại.
——————
[1] Nguyên văn: Pork barrel politics. Đây là cụm từ chỉ hoạt động chính trị mà trong đó các chính trị gia tìm cách đưa các dự án có thể tạo công ăn việc làm, doanh thu và các lợi ích khác (nhất là các dự án cơ sở hạ tầng) về các đơn vị bầu cử mà họ đại diện, qua đó có thể giành được sự ủng hộ từ các cử tri ở một khu vực nhất định mà họ đại diện trong khi ảnh hưởng tiêu cực hoặc không tính tới lợi ích của các đơn vị bầu cử khác. Từ pork barrel (thùng thịt heo) được dùng theo nghĩa này được cho là từ khoảng thời kỳ Nội chiến Mỹ (1861-1865), liên quan đến một tục lệ trong đó các nô lệ được phát một thùng thịt heo làm phần thưởng và họ phải tranh giành nhau để giành được phần của mình. Xem thêm tại: http://nghiencuuquocte.net/2014/02/21/tu-ngu-thu-vi-11-20/#sthash.CJZHC63k.dpuf
[efb_likebox fanpage_url=”DAnghiencuuquocte” box_width=”620″ box_height=”” locale=”en_US” responsive=”0″ show_faces=”1″ show_stream=”0″ hide_cover=”0″ small_header=”0″ hide_cta=”0″ ]
