Nguồn: Austrian investigation into archduke’s assassination concludes, History.com
Biên dịch: Lê Thị Hồng Loan | Biên tập: Lê Hồng Hiệp
Vào ngày này năm 1914, Friedrich von Wiesner, một quan chức của Văn phòng Ngoại giao Áo-Hung, báo cáo với Ngoại trưởng Leopold von Berchtold về những phát hiện trong một cuộc điều tra về vụ ám sát Thái tử Franz Ferdinand, người kế vị ngai vàng Áo, và phu nhân Sophie ngày 28 tháng 06, tại Sarajevo, Bosnia.
Chế độ quân chủ kép của Áo-Hung từ lâu đã lo sợ về ảnh hưởng ngày càng suy yếu của mình vào đầu thế kỷ 20 ở châu Âu, và đặc biệt bị đe dọa sau khi hai cuộc chiến tranh Balkan 1912-13 đã giúp khẳng định ảnh hưởng và tham vọng ngày càng tăng của Serbia, vốn được ủng hộ bởi một quốc gia đồng minh thuộc khối Slavơ hùng mạnh: nước Nga.
Trên thực tế, ngay cả trước cái chết của Franz Ferdinand, văn phòng của Berchtold đã chuẩn bị một biên bản ghi nhớ cho Thái tử, cũng như cho Hoàng đế Wilhelm II của Đức, đề xuất một liên minh với Bulgaria để nâng cao ảnh hưởng của Áo và cô lập Serbia trong khu vực Balkans hỗn độn.
Khi Gavrilo Princip, một người theo chủ nghĩa dân tộc người Serb gốc Bosnia trẻ tuổi, bắn vào Thái tử Franz Ferdinand và Sophie từ một cự li gần ở Sarajevo vào ngày 28 tháng 6, Berchtold — cùng với phần lớn những người ở Vienna và phần còn lại của thế giới – cho rằng sát thủ người Serb có tòng phạm trong âm mưu này. Hai ngày sau vụ ám sát, Berchtold đã đề xuất một “phản ứng cuối cùng và căn bản đối với Serbia” lên vị hoàng đế Áo 84 tuổi, Franz Josef, người đã đồng ý gửi một bức thư cho Hoàng đế Wilhelm của Đức, cùng với một bản ghi nhớ đã được biên tập lại với lời lẽ hung hăng hơn. Vào ngày 05 tháng 07, Hoàng đế Đức đã trao cho đại sứ của Berchtold một “tấm séc trắng” hay “toàn quyền hành động” và rằng Đức sẽ ủng hộ Áo-Hung trong bất kỳ hành động trừng phạt nào mà quốc gia này lựa chọn nhằm vào Serbia.
Vào ngày 08 tháng 07, cả Berchtold và Conrad von Hotzendorff, vị tổng tham mưu trưởng hiếu chiến của quân đội Áo, đã tin tưởng rằng một cuộc xâm lược quân sự đối với Serbia là điều cả hai bên mong muốn và cần thiết để lợi dụng tình hình nhằm đè bẹp đối thủ mới nổi. Ngay cả khi các điều tra viên người Áo làm việc để tìm kiếm bằng chứng tại Sarajevo, thì Áo-Hung, với sự khuyến khích của Đức (trên thực tế, Berlin đã tạo sức ép buộc Vienna hành động nhanh hơn) đã lên kế hoạch cho bước tiếp theo: gửi tối hậu thư cho Serbia vốn được diễn đạt theo cách không một quốc gia nào có thể chấp nhận được.
Vào ngày 13 tháng 7, Wiesner báo cáo những phát hiện trong cuộc điều tra của Áo: “Không có gì để chứng minh hoặc thậm chí giả định rằng chính phủ Serbia xúi giục, chuẩn bị, hoặc trang bị vũ khí cho tội ác này. Ngược lại, có nhiều lý do để tin rằng điều khả năng tham gia của chính phủ Serbia là điều không thể.” Dường như bằng chứng duy nhất có thể được tìm thấy là Princip và các nhân vật đi kèm của ông ta đã được hỗ trợ bởi các cá nhân có quan hệ với chính phủ, nhiều khả năng là các thành viên của một tổ chức ngầm trong quân đội, có tên gọi là Bàn tay đen (Black Hand). Nhận ra mình sẽ phải tiếp tục mà không có bằng chứng về tội lỗi của Serbia, Berchtold đã không chia sẻ những phát hiện này với Franz Josef, trong khi văn phòng của ông tiếp tục dự thảo tối hậu thư cho Serbia vốn sẽ được chuyển cho Belgrade vào ngày 23 tháng 07.
