Nguồn: Gillian Tett, “Central bankers’ crypto experiments should put investors on alert”, Financial Times, 26/03/2021.
Biên dịch: Trần Hùng
Năm nay, bitcoin đã mê hoặc nhiều nhà đầu tư. Bitcoin đã tăng giá gấp đôi, sau khi tăng gấp ba lần trong năm 2020; và những nhân vật như Elon Musk đã ủng hộ nó – tuần này, ông tweet rằng người dùng có thể mua xe Tesla bằng bitcoin. Điều đáng chú ý hơn nữa là một số ngân hàng chính thống như Citigroup hiện cho rằng bitcoin “có thể được định vị tối ưu để trở thành loại tiền tệ toàn cầu ưa thích cho thương mại” trong tương lai, một vai trò hiện đang được đồng đô la nắm giữ.
Nhưng trong khi những điều này đang gây chú ý thì có một câu chuyện tiền mã hóa thứ hai đang diễn ra mà hầu hết mọi người ít chú ý hơn: các thử nghiệm của các ngân hàng trung ương. Tuần này, Ngân hàng Thanh toán Quốc tế (BIS) đã tổ chức một hội nghị “đổi mới”, tại đó Jay Powell, Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang (Fed), giải thích rằng các quan chức Fed đang làm việc với Viện Công nghệ Massachusetts để tìm hiểu tính khả thi của tiền kỹ thuật số do ngân hàng trung ương phát hành (CBDC) dựa trên đồng đô la.
Chưa có nhiều thông tin chi tiết. Nhưng CBDC về cơ bản cho phép người tiêu dùng sử dụng mã máy tính làm “tiền”, do đó lặp lại một số tính năng của bitcoin, hoặc loại tiền điện tử đang được Facebook phát triển. Nhưng mã máy tính này sẽ được tạo ra và kiểm soát bởi Fed – không phải Facebook hay những “thợ đào” bitcoin vô danh. Powell nhấn mạnh rằng đồng đô la kỹ thuật số này sẽ không xuất hiện nhanh chóng, cũng “không cần phải vội vàng”. Nhưng tính biểu tượng là rất nổi bật, vì nó phản ánh một sự thay đổi từ từ nhưng đáng chú ý trong thái độ của các cơ quan quản lý.
Khi bitcoin và các sáng tạo trong lĩnh vực fintech khác lần đầu tiên xuất hiện trong thế kỷ này, nhiều nhà quản lý ngân hàng trung ương đã bác bỏ hoặc chê bai chúng trong các cuộc trò chuyện với tôi. Họ vẫn như vậy: Tuần này Powell cho rằng bitcoin chủ yếu là một sản phẩm đầu tư thay thế cho vàng, không phải cho đồng đô la; Agustín Carstens, người đứng đầu BIS, cảnh báo rằng nó chủ yếu được sử dụng nhằm khai thác sự khác biệt trong quy định quản lý của các nước.
Nhưng điều mà các ngân hàng trung ương đang nhận ra một cách muộn màng là lý do mà những đổi mới đó xuất hiện là bởi các doanh nhân đang phản ứng với hai điểm yếu lớn trong nền tài chính hiện đại.
Vấn đề đầu tiên liên quan đến điều mà các lãnh đạo ngân hàng trung ương dường như không muốn hoặc không thể giải quyết: rủi ro tiền giấy bị mất giá trong tương lai bởi nguồn cung tiền quá mức, tức do nới lỏng định lượng. Vấn đề còn lại là điều mà các ngân hàng trung ương muốn giải quyết: bản chất cồng kềnh của hệ thống thanh toán hiện đại. Như Powell đã quan sát gần đây: “Cuộc khủng hoảng Covid đã làm người ta chú ý sâu sắc hơn tới nhu cầu giải quyết những hạn chế trong các dàn xếp hiện tại của chúng ta đối với các khoản thanh toán xuyên biên giới.”
Do đó, những gì Fed và các ngân hàng trung ương khác hiện đang cố gắng làm là một phiên bản nhẹ hơn của chiến lược “nếu bạn không thể đánh bại họ, hãy tham gia cùng họ”: thay vì làm ngơ các thử nghiệm của bitcoin hoặc Facebook, họ hy vọng sẽ khai thác được một số ý tưởng đằng sau những đổi mới như sổ cái blockchain theo cách riêng của mình. Hoặc, họ sẽ tạo ra những đồng tiền kỹ thuật số vượt trội so với các đồng tiền kỹ thuật số khác.
Điều này có khả thi không? Có những lý do để hoài nghi. Một vấn đề liên quan đến tư duy: yêu cầu các nhà quản lý ngân hàng trung ương bảo thủ chấp nhận loại hình sáng tạo tự do được tìm thấy trong lĩnh vực fintech giống như yêu cầu ông nội nghe nhạc rap. Một vấn đề khác, thậm chí còn khó khăn hơn, đó là CBDC gây ra những vấn đề lớn về chính sách, chẳng hạn như vai trò trong tương lai của các ngân hàng khu vực tư nhân.
Các ngân hàng thương mại hiện thu phí bằng cách “tạo ra” tiền cho người tiêu dùng (tức cho vay), bằng cách sử dụng tiền do ngân hàng trung ương cung cấp (hoặc tạo ra). Tuy nhiên, CBDC sẽ cung cấp cho người tiêu dùng tiền (các chứng nhận mã hóa) được ghi trên sổ cái điện toán của các ngân hàng trung ương. Jens Weidmann, người đứng đầu ngân hàng trung ương Đức Bundesbank, nói với BIS rằng điều này có thể khiến các ngân hàng mất vai trò trung gian theo cách có thể làm họ bị mất doanh thu. Ông gợi ý rằng nếu khu vực đồng euro tạo ra các CBDC, họ có thể cần phải duy trì một hệ thống phân phối hai cấp để giúp các ngân hàng tiếp tục tham gia kinh doanh.
Ngoài ra còn có các vấn đề về dữ liệu, quyền riêng tư và trách nhiệm pháp lý. Các ngân hàng trung ương có thể không muốn giữ dữ liệu người tiêu dùng trên sổ cái của họ. Các nhà đầu tư có thể không muốn mất khả năng ẩn danh khi dùng tiền mặt.
Một giải pháp khả thi là CBDC có thể cùng tồn tại song song với tiền mặt, đây là điều mà Powell dự kiến. Nhưng hậu cần và khuôn khổ pháp lý cho việc này có thể phức tạp, đặc biệt là vì một cuộc khảo sát gần đây của BIS cho thấy rằng chỉ một phần tư các ngân hàng trung ương trên thế giới có thẩm quyền pháp lý rõ ràng để tạo ra một loại tiền tệ như vậy.
Tuy nhiên, sẽ là sai lầm nếu cho rằng sẽ không có chuyện gì xảy ra chỉ vì nhiệm vụ hậu cần có vẻ khó khăn. Cũng cuộc khảo sát trên của BIS cho thấy 60% các ngân hàng trung ương đang xem xét CBDC và 14% đang thực hiện các thử nghiệm thí điểm. “Đại dịch Covid-19 đã tạo thêm động lực mới cho hành trình này,” ngân hàng này nói. “Dù hầu hết [các ngân hàng trung ương] chưa có kế hoạch phát hành CBDC trong tương lai gần, các ngân hàng trung ương tại các nước chiếm một phần năm dân số thế giới có khả năng sẽ tung ra các CBDC bán lẻ trong ba năm tới. ”
Bahamas là một ví dụ: nước này đã có một CBDC, được gọi là đô la cát. Đáng chú ý hơn, Trung Quốc hiện đang chạy đua để tạo ra một đồng nhân dân tệ kỹ thuật số, khiến Mỹ lo ngại về các mối đe dọa cạnh tranh đối với đồng đô la. Điều này có thể giải thích tại sao Fed bất ngờ hợp tác với MIT.
Điều này có thể không tạo nhiều hưng phấn như một dòng tweet của Musk. Nhưng điểm mấu chốt là nếu những sáng kiến như vậy rốt cuộc thành công, chúng có thể làm cho các dự án tiền điện tử của khu vực tư nhân mất lý do tồn tại. Do đó, tham vọng của chúng trong việc làm mất vai trò trung gian của tiền giấy có thể cũng không thành. Nếu vậy, điều đó sẽ thật trớ trêu. Các nhà đầu tư bitcoin nên theo dõi sát sao các diễn biến ở Bắc Kinh – và cả Boston.
