Nguồn: “The climate needs a politics of the possible”, The Economist, 31/07/2025
Biên dịch: Viên Đăng Huy
Kiềm chế biến đổi khí hậu chưa bao giờ là dễ dàng. Việc thay đổi cán cân năng lượng cơ bản của hành tinh này không thể diễn ra trong một sớm một chiều. Một nền kinh tế dựa vào nhiên liệu hóa thạch, vốn đang phục vụ hàng tỷ người, cũng không thể bị thay thế nếu không vấp phải sự phản đối chính trị dữ dội. Nhưng ngày nay, vấn đề có vẻ đặc biệt khó khăn.
Vào ngày 29 tháng 7, tiếp nối việc Tổng thống Donald Trump cắt giảm các nỗ lực giảm phát thải, Cơ quan Bảo vệ Môi trường Mỹ tuyên bố sẽ từ bỏ quyền hạn chính của mình trong việc điều tiết khí nhà kính. Điều đó đi cùng với các cuộc tấn công liều lĩnh của ông vào khoa học khí hậu. Tại châu Âu, cuộc chiến ở Ukraine đã thúc đẩy tăng trưởng ngân sách quốc phòng, thắt chặt chi tiêu cho các chính sách xanh, vốn cũng đối mặt với làn sóng phản đối chính trị mới. Một số cử tri cho rằng chi phí cắt giảm khí thải quá cao, hoặc nên do người khác gánh chịu. Ở các nước nghèo, những nơi vốn có lịch sử phát thải ít hơn nhiều so với các nước giàu, nhiều người phẫn nộ với các chính sách xanh mà họ coi là ngoại lai và không quan tâm đến nhu cầu năng lượng cấp thiết tại địa phương. Nhận thấy xu hướng chính trị, các công ty lớn toàn cầu đã im lặng về vấn đề xanh hóa, dù nhiều công ty vẫn đang theo đuổi nó.
Không có điều nào trong số này tước đi khả năng kỹ thuật của thế giới trong việc khử cacbon phần lớn nền kinh tế; về mặt đó, mọi thứ chưa bao giờ tốt hơn. Chi phí năng lượng sạch đang giảm mạnh, khi nhu cầu đối với nó tiếp tục tăng.
Vấn đề nằm ở chính trị. Nhiều người không tin rằng các mục tiêu “phát thải ròng bằng 0” nghiêm ngặt mà một số chính phủ đã gắn với các chính sách khí hậu của họ là vì lợi ích của họ – hoặc rằng chúng sẽ mang lại lợi ích cho bất kỳ ai khác. Một số người nghĩ rằng họ đang bị coi là những kẻ ngốc, bỏ tiền ra để đạt được những mục tiêu tồi tệ trong khi các doanh nghiệp và người dân ở nơi khác đang thải ra carbon, cười khúc khích khi làm như vậy. Việc chứng kiến một Trung Quốc ngày càng hùng mạnh phát thải nhiều hơn cả châu Âu và Mỹ cộng lại khiến cử tri phương Tây phẫn nộ sôi sục.
Cơ sở khoa học cho phát thải ròng bằng 0 là vững chắc. Để chấm dứt sự ấm lên toàn cầu, mức độ khí nhà kính trong khí quyển phải ngừng tăng lên. Điều đó có nghĩa là một thế giới không có phát thải như vậy hoặc một thế giới loại bỏ khí nhà kính ra khỏi khí quyển nhiều bằng lượng nó đưa vào (chữ “ròng” trong phát thải ròng bằng 0). Logic này là không thể tránh khỏi. Cơ sở chính trị cũng rõ ràng. Nói rằng sẽ đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào một ngày cụ thể là một mục tiêu rõ ràng, dễ dàng công bố. Các mục tiêu khó, đầy tham vọng có lợi thế: bạn không bao giờ biết chắc điều gì có thể làm được cho đến khi bạn thử.
Tuy nhiên, đạt được phát thải ròng bằng 0 trong tương lai gần sẽ đòi hỏi việc cắt giảm khí thải phải nhanh chóng, sâu sắc – và tiêu cực. Đối với các quốc gia chưa thấy bất kỳ sự suy giảm nào về khí thải – mà trên toàn thế giới, hầu hết đều như vậy – việc cắt giảm mạnh nhất sẽ phải diễn ra rất sớm. Trong nhiều trường hợp, các kịch bản như vậy gần như không thể tưởng tượng được về mặt vật lý, chứ đừng nói đến khả thi về mặt chính trị.
Nếu một mục tiêu quá khó đến nỗi không thể giành được sự đồng thuận, thì nó cần phải được thay đổi. Nhưng bằng cách nào? Việc các nước giàu từ bỏ hoàn toàn các mục tiêu phát thải ròng bằng 0 nghiêm ngặt sẽ làm mất tinh thần những người ủng hộ môi trường, tiếp thêm sức mạnh cho những người theo chủ nghĩa phủ nhận khí hậu và khiến các cải cách hợp lý trở nên khó khăn hơn. Tốt hơn là tìm cách để đưa chúng vào danh mục “có tính hướng dẫn nhiều hơn”. Sẽ có sự phản kháng từ những người tin rằng mọi vấn đề đều có thể được giải quyết bằng “nhiều ý chí chính trị hơn”, nhưng như một chính trị gia người Đức nổi tiếng với ý chí sắt đá từng nói, chính trị là nghệ thuật của những điều khả thi.
Một số chính trị gia hiểu điều đó. Mark Carney, Thủ tướng Canada và một nhà kinh tế, hiểu rằng, trong nhiều tình huống, cách hiệu quả nhất để giảm phát thải khí nhà kính là đánh thuế chúng. Nhưng nhiều cử tri ghét các loại thuế như vậy, vì vậy ông đã nhanh chóng bãi bỏ các khía cạnh của chương trình định giá carbon của Canada ảnh hưởng trực tiếp đến họ.
Thay vì tính phí ô nhiễm, nhiều chính phủ đã trợ cấp cho việc tránh ô nhiễm. Một số khoản trợ cấp đã mang lại kết quả. Nhu cầu gia tăng đã thúc đẩy một chu trình tích cực: sản lượng lớn hơn dẫn đến giá thành thấp hơn, từ đó giúp năng lượng gió, năng lượng mặt trời và pin lưu trữ trở nên phổ biến và rẻ hơn. Chi phí hiện nay rất thấp đến mức nhu cầu không được kích thích sẽ đẩy chúng xuống thấp hơn nữa. Điều đó ít nhiều đảm bảo một lượng khử cacbon ngày càng tăng bất kể điều gì xảy ra. Ngay cả nước Mỹ hậu “dự luật to đẹp” cũng sẽ thấy lượng khí thải của mình giảm, mặc dù chậm hơn so với mức có thể.
Tuy nhiên, các khoản trợ cấp vẫn làm méo mó thị trường và giảm phát thải ít tốn kém hơn so với việc định giá carbon thông thường. Vì vậy, việc tính phí phát thải có ý nghĩa khi nó khả thi về mặt chính trị (ví dụ, khi nó không ảnh hưởng trực tiếp đến cử tri). Các chính phủ cũng nên loại bỏ nhiều khoản trợ cấp gây hại cho khí hậu, chẳng hạn như những khoản vẫn được áp dụng cho nhiên liệu hóa thạch.
Họ nên nỗ lực hơn để giảm thiểu những tiêu cực mà quá trình khử carbon gây ra cho nhiều người dân bình thường. Đừng ép buộc họ mua máy bơm nhiệt khi có quá ít kỹ thuật viên để lắp đặt chúng. Giúp việc chuyển sang xe điện dễ dàng hơn bằng cách xây dựng cơ sở hạ tầng sạc và cho phép nhập khẩu giá rẻ từ Trung Quốc. Áp dụng cùng một logic xoa dịu cho việc thích nghi. Marine Le Pen, nhà dân túy hàng đầu của Pháp, đã đặt đúng vấn đề khi bà phàn nàn rằng giới tinh hoa của Pháp có điều hòa nhưng người dân thì không.
Chừng nào ông Trump còn nắm quyền, nước Mỹ sẽ đóng một vai trò đặc biệt: trở thành một bài học cảnh báo cho cả thế giới. Một số công nghệ năng lượng sạch đầy triển vọng, như địa nhiệt tiên tiến và có thể cả năng lượng nhiệt hạch, hiện đang nhận được sự ủng hộ từ cả hai đảng. Nhưng cuộc chiến của ông Trump chống lại hành động khí hậu sẽ khiến đất nước tồi tệ hơn. Trong thời điểm nhu cầu năng lượng gia tăng, một phần trong số đó cần để cung cấp năng lượng cho trí tuệ nhân tạo – một ưu tiên an ninh quốc gia – giá cả sẽ tăng. Các nỗ lực thiết lập một ngành công nghiệp năng lượng tái tạo của Mỹ để cạnh tranh với Trung Quốc sẽ suy yếu.
Cử tri ở khắp mọi nơi thích sự sạch sẽ hơn ô nhiễm và một tương lai mà họ có thể phát triển thịnh vượng hơn một tương lai trông nguy hiểm. Những điều đó là lời kêu gọi mạnh mẽ và hiệu quả hơn nhiều so với một mục tiêu trừu tượng. Những câu chuyện khiến mọi người cảm thấy họ đang tham gia vào sự tiến bộ vẫn được đón nhận. Ý tưởng không phải chịu sự biến động của giá nhiên liệu hóa thạch cũng rất hấp dẫn. “Nghệ thuật của sự khả thi” nghe có vẻ nhạt nhẽo. Nhưng một chính trị của những khả năng mới có thể đặt chính sách khí hậu trên một nền tảng bền vững hơn, cũng như mang lại hy vọng. Đó là điều mà những người đang chiến đấu với biến đổi khí hậu cần phải mang lại.
