Nguồn: Henry Ziemer, “The Future of Criminal Drone Use in Latin America”, War on the Rocks, 09/09/2025
Biên dịch: Viên Đăng Huy
Hai câu chuyện gây sốc báo hiệu rằng việc các nhóm tội phạm ở Châu Mỹ – Latinh sử dụng drone đang bước vào một lãnh địa mới và nguy hiểm. Gần đây nhất, tờ Intelligence Online đưa tin rằng một cuộc điều tra chung của Ukraine và Mexico đã phát hiện một số trường hợp các cá nhân có liên hệ với các băng đảng Mexico gia nhập Binh đoàn Quốc tế Ukraine để tích lũy kinh nghiệm sử dụng drone vũ trang. Theo báo cáo, cuộc điều tra cũng tìm thấy dấu hiệu cho thấy các thành viên của các nhóm nổi dậy Colombia có thể đã làm điều tương tự với ý định mang những kỹ năng này trở lại Tây Bán cầu. Nga cũng bị cáo buộc đã cung cấp khóa huấn luyện cho các nhóm phi nhà nước ở Colombia.
Vào ngày 2 tháng 7, hải quân Colombia lần đầu tiên chặn bắt một chiếc “tàu ngầm buôn lậu” bán chìm được thiết kế để điều khiển từ xa thông qua một thiết bị đầu cuối Starlink. Trong khi việc các băng đảng Mexico học hỏi từ chiến trường Ukraine nhấn mạnh cách các cuộc xung đột toàn cầu đang góp phần vào chiến thuật sử dụng drone của tội phạm, thì các drone dưới nước của Colombia lại đại diện cho một sự đổi mới có nguồn gốc sâu xa từ chính động lực tội phạm của Châu Mỹ – Latinh.
Các mạng lưới tội phạm ở Châu Mỹ – Latinh không chỉ đơn thuần sao chép phần còn lại của thế giới khi nói đến drone. Chúng là những nhân tố quan trọng trong việc phát triển và hoàn thiện các chiến thuật. Chính phủ trong khu vực cần phải thích ứng – và phải nhanh chóng – nếu không sẽ có nguy cơ chủ quyền của họ bị xói mòn thêm bởi các nhóm phi nhà nước được vũ trang hạng nặng. Mỹ, quốc gia đã ra tín hiệu về một cách tiếp cận cứng rắn hơn đối với tội phạm có tổ chức trong những tháng gần đây, có thể đóng một vai trò quan trọng trong việc theo dõi các cá nhân điều khiển drone của tội phạm để cắt đứt nền tảng kiến thức của các nhóm này. Hơn nữa, bằng cách hợp tác với các quốc gia như Mexico và Colombia trong cuộc chiến chống lại drone bất hợp pháp, chính Mỹ cũng có thể thu được dữ liệu trực tiếp quý giá về cách các hệ thống này đang phát triển trong tay của đối phương.
Góc nhìn Thứ nhất, Cáp quang và các Lãnh địa Mới
Các tổ chức tội phạm liên tục sửa đổi, thử nghiệm và kiểm tra các chiến thuật drone trong thời gian thực. Tốc độ của sự đổi mới như vậy chỉ tính bằng tuần, nếu không muốn nói là ngày.
Đáng chú ý nhất là việc các nhóm phi nhà nước ở cả Colombia và Mexico nhanh chóng áp dụng các drone tấn công một chiều góc nhìn thứ nhất (first-person view). Không giống như các loại đạn thả từ drone, thường yêu cầu drone bay ngay trên mục tiêu trước khi thả một loại thuốc nổ không dẫn đường như lựu đạn để rơi xuống mục tiêu, drone tấn công một chiều thường mang theo một khối thuốc nổ sẽ phát nổ khi tiếp xúc với mục tiêu, phá hủy cả chiếc drone trong quá trình này. Điều này cho phép người điều khiển bay thẳng vào mục tiêu của họ, luồn lách qua thảm thực vật, các tòa nhà và các hình thức che chắn khác để đạt được độ chính xác cao.
Tại Mexico, chiếc drone tấn công một chiều đầu tiên được các nhà phân tích nguồn mở ghi nhận đã được ghi lại vào tháng 4 năm 2025. Trong những tháng tiếp theo, một số trường hợp khác xuất hiện, với những chiếc drone này giờ đây xuất hiện cùng với các máy bay ném bom bốn cánh (quadcopter) truyền thống hơn trên mạng xã hội của các băng đảng và trong các vụ thu giữ thiết bị của lực lượng an ninh Mexico. Một video gần đây cho thấy các thành viên được cho là của Băng đảng Jalisco Thế hệ Mới (Jalisco New Generation Cartel) đang thảo luận cách cấu hình drone cho các cuộc tấn công một chiều.
Tại Colombia, một trong những cuộc tấn công đầu tiên được ghi nhận bằng drone trang bị thuốc nổ đã được tài khoản tình báo nguồn mở War Noir đăng lên X (trước đây là Twitter) vào ngày 12 tháng 6 năm 2025. Vào ngày 20 tháng 7, Quân đội Giải phóng Quốc gia (National Liberation Army) được cho là đã sử dụng một chiếc drone tương tự để tấn công các lực lượng Colombia tại khu vực Catatumbo đang tranh chấp quyết liệt, làm ba người thiệt mạng và tám người khác bị thương. Cùng tháng đó, một nhóm phiến quân khác đã tấn công một tàu tuần tra ven sông của hải quân Colombia bằng drone tấn công một chiều. Mặc dù điều này chỉ gây ra thiệt hại tối thiểu, nó cho thấy bộ mục tiêu ngày càng mở rộng của các nhóm vũ trang Colombia. Điều này càng được chứng minh bằng các báo cáo chưa được xác nhận về việc phiến quân sử dụng drone để làm rơi một máy bay trực thăng của cảnh sát ở Antioquia – một động thái, nếu được chứng thực, sẽ phản ánh các chiến thuật được quân nổi dậy ở Myanmar sử dụng.
Mặc dù báo cáo nguồn mở không nhất thiết tiết lộ toàn bộ bức tranh, rất có thể các loại drone này phổ biến hơn, chứ không phải ít hơn, trong các nhóm tội phạm so với những gì phân tích trên chỉ ra.
Một sự đổi mới trên chiến trường chưa được quan sát thấy ở Châu Mỹ – Latinh là việc sử dụng cáp quang để kết nối drone với hệ thống điều khiển của nó. Những sợi cáp mỏng này cung cấp cho người điều khiển một kết nối không thể bị gây nhiễu với drone của họ, điều này rất quan trọng khi phổ điện từ cạnh tranh gay gắt. Tuy nhiên, drone cáp quang phải hy sinh tính cơ động và linh hoạt, cần phải điều hướng cẩn thận để cáp của chúng không bị rối hoặc đứt – nghĩa là thường thì việc sử dụng liên kết điều khiển từ xa truyền thống sẽ được ưu tiên hơn khi việc gây nhiễu không phải là một mối lo ngại nghiêm trọng. Quân đội Châu Mỹ – Latinh hiện có khả năng gây nhiễu hạn chế, vì vậy có vẻ như drone cáp quang sẽ không nổi lên như một lực lượng đáng kể. Tuy nhiên, khả năng này là bằng chứng cho thấy chỉ riêng việc gây nhiễu không phải là một viên đạn bạc. Ngay cả khi quân đội và cảnh sát Châu Mỹ – Latinh thành công trong việc vô hiệu hóa phổ điện từ đối với drone của tội phạm, vẫn có một kịch bản sẵn có để các nhóm này làm theo để đối phó.
Một diễn biến quan trọng khác cần theo dõi sẽ là cách các drone này tiếp tục tích hợp với chiến thuật xe bọc thép của các băng đảng ở Mexico. Các phương tiện chiến đấu bọc thép tự chế, được gọi thông tục là “xe tăng lậu” hay “Quái vật”, đã đi từ công cụ tuyên truyền và đe dọa trở thành trụ cột của các băng đảng khi giao tranh ở các vùng nội địa của đất nước ngày càng gia tăng. Mặc dù các xe tăng lậu riêng lẻ khác nhau đáng kể về mức độ tinh vi và khả năng bảo vệ, nhưng ngay từ năm 2023, một trong những phương tiện này đã bị bắt giữ với một “lồng đối phó” chống drone giống như những chiếc được tìm thấy trên xe bọc thép của Nga và Ukraine. Các mẫu tiên tiến hơn được cho là tích hợp các thiết bị gây nhiễu riêng để tăng cường bảo vệ. Trong khi đó, ngày càng có nhiều bằng chứng hình ảnh và video về việc các binh lính bộ binh của băng đảng mang theo thiết bị gây nhiễu chống drone và hệ thống giả mạo GPS cho thấy rằng các chiến thuật drone và chống drone là một thực tế mà các nhóm này đã và đang kết hợp vào các hoạt động hàng ngày của họ.
Các báo cáo từ tiền tuyến của cuộc chiến băng đảng càng củng cố cho nhận định này. Trong một cuộc phỏng vấn với InSight Crime, một cựu thành viên của Liên minh các Băng đảng (United Cartels) đã mô tả những cảnh tượng từ một trận chiến với Băng đảng Jalisco Thế hệ Mới có thể đã được lấy ra từ các chiến hào của Donbas:
Họ đã bắn hạ chiếc drone, và quả lựu đạn đã không phát nổ. Một vài người reo hò mừng rỡ và chạy đến để lấy nó… Khi họ tiếp cận chiếc drone, họ nghe thấy tiếng gầm rú của những chiếc “Quái vật”. Có ít nhất ba chiếc, Carlos nói, mỗi chiếc đến từ một hướng khác nhau. Theo sau là tiếng súng.
Trong các cuộc giao tranh trên khắp Mexico, các băng đảng đã học cách sử dụng kết hợp các thiết bị nổ tự chế, chiến hào và công sự đất, xe bọc thép và drone để định hình lực lượng đối phương và tấn công từ nhiều hướng cùng một lúc. Khi các nhóm này tiếp tục thử nghiệm với hình thức vũ khí phối hợp thô sơ này, có một nguy cơ nghiêm trọng rằng điều này có thể cho phép chúng thách thức hiệu quả hơn chính nhà nước Mexico. Các phương tiện như AMX-VCI hoặc Humvee được quân đội Mexico sử dụng làm phương tiện vận chuyển rất dễ bị tấn công vào lớp giáp nóc tương đối mỏng của chúng, một điểm yếu mà drone đặc biệt phù hợp để khai thác.
Cuối cùng, việc thu giữ một tàu ngầm không người lái chở ma túy cho thấy rằng không phận không phải là môi trường duy nhất chín muồi cho drone bất hợp pháp. Như được nêu chi tiết trong một báo cáo từ Small Wars Journal, các tàu ngầm lậu không người lái mang lại nhiều lợi thế so với các phương tiện có người lái: tiết diện nhỏ hơn giúp tăng khả năng tàng hình, có nhiều không gian hơn cho hàng hóa do loại bỏ thủy thủ đoàn, và khả năng lảng vảng trên biển trong nhiều tuần liền trước khi di chuyển vào để giao hàng. Đặc biệt sau cuộc tấn công gần đây của Mỹ vào một chiếc thuyền bị cáo buộc buôn bán ma túy từ Venezuela, sự quan tâm đến các giải pháp thay thế không người lái để vận chuyển ma túy có khả năng tăng lên đáng kể trong các tổ chức tội phạm trong khu vực.
Một điểm phân tích đáng chú ý là các drone mặt đất chưa được các nhóm tội phạm trong khu vực sử dụng đáng kể. Hạn chế về thời lượng pin và khả năng di động, cũng như sự sẵn có thương mại hạn chế hơn của các thiết bị như vậy, cho thấy rằng drone trên không sẽ vẫn là nền tảng được lựa chọn. Tuy nhiên, có vẻ thực tế rằng các nhóm tội phạm có thể thử nghiệm các ứng dụng tự động hóa hạn chế hơn, chẳng hạn như các tháp pháo điều khiển từ xa trên xe tăng lậu. Trong bối cảnh Colombia, các drone mặt đất tự chế có thể bổ sung cho các xe bom hiện có để vận chuyển các khối thuốc nổ lớn hơn so với những gì các drone trên không nhỏ có thể mang theo.
Lấy lửa trị lửa
Để bắt kịp cuộc chạy đua vũ trang drone, các lực lượng vũ trang Châu Mỹ – Latinh đã tăng cường nỗ lực mua sắm và triển khai drone. Cho đến nay, hầu hết các hệ thống này là các nền tảng tình báo, giám sát và trinh sát không vũ trang như Airbus SIRTAP được Colombia mua từ Tây Ban Nha vào năm 2024 hoặc RQ-1 ScanEagle của Mỹ do Brazil vận hành. Tuy nhiên, khi các cuộc đụng độ giữa lực lượng nhà nước và các nhóm tội phạm gia tăng trên toàn khu vực, một số chính phủ cũng đang tìm cách có được các tùy chọn vũ trang.
Colombia gần đây nhất đã gây chú ý vì những nỗ lực chế tạo một drone ném bom sản xuất trong nước. Được biết đến với tên gọi “Dragom”, nền tảng này là một quadcopter thông thường có khả năng thả thuốc nổ và vận chuyển vật tư qua các địa hình hiểm trở, khiến nó trở thành một sự bổ sung linh hoạt cho lực lượng vũ trang của đất nước. Các drone nhỏ hơn được thiết kế để thả lựu đạn cũng đang được các lực lượng an ninh địa phương ở Mexico thử nghiệm, một phần do sự cần thiết. Những sáng kiến này rất đáng khen ngợi, và chắc chắn không có nhiều thời gian để lãng phí trong việc làm quen các lực lượng vũ trang trong khu vực với những kiến thức cơ bản về chiến thuật drone và chống drone. Tuy nhiên, việc các quân đội Châu Mỹ – Latinh mua sắm drone vũ trang cũng đặt ra những câu hỏi nghiêm túc về pháp lý và đạo đức.
Sự xuất hiện của các nhà sản xuất drone mới và những đổi mới công nghệ đã làm giảm đáng kể chi phí, cho phép nhiều quân đội mua sắm các hệ thống này. Nhưng kinh nghiệm của chính nước Mỹ với chiến tranh drone nhấn mạnh rằng độ chính xác không phải lúc nào cũng đồng nghĩa với việc phân biệt được giữa các mục tiêu hợp pháp và những người không tham chiến.
Đặc biệt ở lục địa châu Phi, các chính phủ đối mặt với quân nổi dậy tích cực triển khai các loại máy bay không người lái tầm trung bay dài ngày, điển hình là dòng Bayraktar TB2 của Thổ Nhĩ Kỳ. Các nền tảng này có thể lượn lờ với nhiều loại đạn trên một mục tiêu trong thời gian dài, một khả năng trước đây chỉ thuộc về các quân đội phương Tây tiên tiến. Mặc dù là một khí tài mạnh mẽ, nhưng nếu không có các quy tắc giao chiến nghiêm ngặt và các quy trình để đánh giá thiệt hại ngoài dự kiến, các hệ thống này sẽ gây ra những hậu quả nhân đạo nghiêm trọng. Theo một báo cáo từ Drone Wars UK, từ năm 2021 đến 2024, các drone đã gây thiệt mạng ít nhất 943 dân thường ở các nước châu Phi, gần bằng ước tính thương vong dân sự cao nhất được đưa ra cho toàn bộ chiến dịch drone của Mỹ tại Pakistan.
Trong tay của một chính phủ vô đạo đức như Venezuela, các drone hoạt động dài ngày ở độ cao trung bình có thể trở thành một công cụ mạnh mẽ khác để đe dọa và gây hại cho dân chúng. Nếu không có các khóa đào tạo và quy định cập nhật, sự phổ biến của drone vũ trang có thể chỉ làm gia tăng thêm làn đạn chéo giữa tội phạm và nhà nước, với những hậu quả chết người cho dân thường bị kẹt giữa hai bên.
Viễn cảnh tương lai
Bất chấp tốc độ thích ứng nhanh chóng đang diễn ra trong thế giới ngầm tội phạm ở Châu Mỹ – Latinh, không nên quá đề cao sự tinh vi trong chiến thuật của các nhóm này. Chúng đã có những bước nhảy vọt nhanh chóng trong đổi mới, nhưng cấu trúc tổ chức, kỷ luật và học thuyết của chúng vẫn còn lộn xộn. Chuyên môn tập trung ở một bộ phận tương đối nhỏ trong số các thành viên của chúng, tập trung phát triển những cá nhân này có thể tạo ra tác động lớn và nâng cao đáng kể sức mạnh tổng thể của cả nhóm.
Mỹ sẽ tự gánh lấy rủi ro nếu bỏ qua mối đe dọa đang tiến triển từ việc sử dụng drone của các nhóm phi nhà nước ở Châu Mỹ – Latinh. Một chiến lược quyết liệt hơn để chống lại thách thức này không chỉ có thể mang lại lợi ích cho các đối tác của Mỹ trong khu vực, mà còn có thể tăng cường sự sẵn sàng của chính nước Mỹ cho các cuộc xung đột trong tương lai. Với việc chính quyền Trump thúc giục tập trung nhiều hơn vào việc sử dụng các công cụ quân sự chống lại tội phạm xuyên quốc gia, việc phá vỡ các mạng lưới drone bất hợp pháp nên là một ưu tiên hàng đầu. Trong khi Ukraine vẫn đi đầu về chiến thuật drone, Châu Mỹ – Latinh mang đến một cơ hội độc đáo để các quân nhân Mỹ làm việc cùng với quân đội đối tác và tích lũy chuyên môn thực hành trong các hoạt động chống drone. Một sự hợp tác như vậy cũng sẽ là một bước đi có giá trị để xoa dịu căng thẳng với các quốc gia như Mexico, những nước lo ngại rằng các hoạt động chống tội phạm của Mỹ có thể xâm phạm chủ quyền quốc gia của họ.
Một trong những lợi ích quan trọng khác mà Mỹ có thể mang lại là trong việc theo dõi các cá nhân điều khiển drone của tội phạm. Giống như ở Ukraine, việc loại bỏ các cá nhân được đào tạo để điều khiển drone hiệu quả hơn rất nhiều so với việc cố gắng phá hủy từng chiếc drone riêng lẻ, bản thân chúng vốn có thể rẻ hơn cả loại đạn dùng để bắn hạ chúng. Mỹ có một loạt các khí tài tình báo (bao gồm cả các drone trinh sát tiên tiến của riêng mình) có thể cho phép các lực lượng đối tác triển khai các chiến dịch chính xác hơn. Các drone MQ-9 không vũ trang do Bộ An ninh Nội địa Mỹ vận hành đã bay xa hàng trăm dặm vào Mexico để thực hiện trinh sát các hoạt động của băng đảng, tạo ra một hình mẫu để phát triển.
Cuối cùng, Mỹ và các chính phủ Châu Mỹ – Latinh nên luôn chuẩn bị cho sự thích ứng. Việc tấn công các cá nhân điều khiển drone có thể làm tăng nhu cầu về các hệ thống tự động chỉ cần được phóng đi để thực hiện nhiệm vụ mà không cần người điều khiển. Hiện tại, những hệ thống này nằm ngoài khả năng của các nhóm ở Châu Mỹ – Latinh, nhưng khi những tiến bộ trong cả drone và trí tuệ nhân tạo tiếp tục, sự tiến hóa tiếp theo có thể đang ở rất gần.
Henry Ziemer là nghiên cứu viên tại Chương trình Châu Mỹ của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế.
