Nguồn: Derek Grossman, “Trump Plays Offense in China’s Backyard,” Foreign Policy, 31/10/2025
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
Chiến dịch quyến rũ của ông tại Campuchia là chuẩn mực mới trong chính sách đối ngoại của Mỹ.
Trong nhiều thập kỷ, quan hệ giữa Mỹ và Campuchia là một trong những quan hệ căng thẳng nhất ở Đông Nam Á, một khu vực nơi sự cạnh tranh giữa hai cường quốc Mỹ và Trung Quốc đang gia tăng nhanh chóng. Trước đây, Washington và Phnom Penh từng tranh cãi gay gắt về các vấn đề như dân chủ và nhân quyền, cũng như quan ngại về việc Campuchia tăng cường quan hệ với Trung Quốc. Tuy nhiên, dưới thời chính quyền thứ hai của Tổng thống Mỹ Donald Trump, tình hình đang thay đổi – theo một cách nhanh chóng và mang lại lợi ích chiến lược cho Washington, nhưng lại gây bất lợi cho Bắc Kinh. Thật vậy, những diễn biến gần đây liên quan đến Campuchia cho thấy Mỹ cuối cùng có thể đã tìm ra cách để tấn công ngay tại sân sau của Trung Quốc.
Tuần trước, khi tham dự hội nghị thượng đỉnh thường niên của Hiệp hội Các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) tại Malaysia, Trump đã ký một thỏa thuận mới với Campuchia (cùng với Malaysia và Thái Lan) để đảm bảo nguồn cung các khoáng sản quan trọng và giảm dần thuế quan đối ứng đối với một số mặt hàng xuất khẩu của Campuchia sang Mỹ. Ông cũng chủ trì một buổi lễ của ASEAN để đánh dấu thỏa thuận ngừng bắn (mà Trump gọi sai là “thỏa thuận hòa bình”) giữa Campuchia và láng giềng Thái Lan. Nhắc đến cuộc gọi điện thoại của Trump cho cả hai bên vào ngày 26/7 để thúc đẩy họ xuống thang xung đột, Thủ tướng Campuchia Hun Manet đã đề cử ông cho Giải Nobel Hòa bình vào tháng 8, ca ngợi Trump vì “tài năng chính trị phi thường” mà Hun cho rằng “rất quan trọng trong việc ngăn chặn tổn thất lớn về sinh mạng và mở đường cho việc khôi phục hòa bình.” Bỏ qua vấn đề công trạng, quyết định đề cử là một nước cờ thông minh trong ngoại giao của Campuchia xét đến nỗi ám ảnh của Trump với giải thưởng hòa bình.
Trước khi diễn ra hội nghị thượng đỉnh ASEAN, chính quyền Trump đã giảm mức thuế quan ban đầu 49% của Campuchia xuống còn 19% – tương đương với Philippines, một đồng minh hiệp ước của Mỹ. Ngoài ra, vào tháng 7, Bộ Tư lệnh Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương Mỹ còn tổ chức một cuộc đối thoại quốc phòng song phương với Lực lượng Vũ trang Hoàng gia Campuchia – lần đầu tiên kể từ năm 2017, tình cờ thay cũng là trong nhiệm kỳ đầu tiên của Trump. Xuyên suốt mùa hè, đã có một số tin đồn rằng Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth sẽ đến thăm Campuchia. Dù lịch trình đã công bố của Hegseth cho chuyến công du Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương hiện tại không bao gồm Campuchia, nhưng ông vẫn có thể đến đây vì ông đã có kế hoạch dừng chân tại quốc gia láng giềng Việt Nam.
Có một nguyên nhân trực tiếp cho xu hướng ấm lên của quan hệ Mỹ-Campuchia: tính cách chuyên chế của Trump đơn giản là phù hợp hơn với chủ nghĩa chuyên chế của chính Campuchia. Sau khi Việt Nam can thiệp quân sự vào Campuchia năm 1978 để lật đổ chế độ diệt chủng Khmer Đỏ của Pol Pot, cha của Hun Manet, Hun Sen, đã lên làm thủ tướng và cai trị bằng bàn tay sắt suốt 38 năm, mãi đến năm 2023 mới kết thúc nhiệm kỳ. Hun Sen hiện là thượng nghị sĩ và vẫn là một nhân vật cực kỳ quyền lực trong chính trường Campuchia – còn mạnh hơn cả người con trai làm thủ tướng của ông. Trên thực tế, điều này có nghĩa là Campuchia đã quen với những kẻ độc tài và cách họ làm suy yếu nền dân chủ, luật pháp, và các chuẩn mực – một chương trình nghị sự mà Trump chắc chắn cũng đang theo đuổi ở Mỹ.
Nhưng cách điều này được thể hiện ở nước ngoài cũng rất quan trọng. Campuchia ủng hộ việc Trump cắt ngân sách cho các chương trình do Mỹ hậu thuẫn nhằm hỗ trợ xã hội dân sự và đóng cửa Đài Tiếng nói Hoa Kỳ (VOA), điều mà Hun Sen ca ngợi là “một đóng góp to lớn vào việc loại bỏ tin giả, thông tin sai lệch, dối trá, bóp méo, kích động, và hỗn loạn trên toàn thế giới.” Các chính sách của Trump hoàn toàn trái ngược với các chính quyền Mỹ trước đây. Chẳng hạn, trong chính quyền Biden, Thứ trưởng Ngoại giao lúc bấy giờ là Wendy Sherman đã đến thăm Phnom Penh vào năm 2021 để thảo luận về nhiệm kỳ Chủ tịch ASEAN sắp tới của Campuchia. Ngay trước khi bà đến, một tờ báo nhà nước Campuchia đã cho đăng một bài xã luận lập luận rằng thay vì chỉ trích Campuchia về các giá trị, Mỹ nên “tăng cường hơn nữa việc hợp tác phát triển” và “cân nhắc khuyến khích các nhà đầu tư đầu tư vào Campuchia” như Trung Quốc đã làm. Ngày nay, chính quyền Trump thứ hai chắc chắn đang hành xử giống Bắc Kinh hơn trong việc thực hiện chính sách đối ngoại thông qua lăng kính thương mại, đầu tư, và chuỗi cung ứng trên hết, mà không có ràng buộc nào khi nói đến các giá trị. Và chiến lược của Trump dường như đang phát huy tác dụng. Theo một luật sư người Mỹ chuyên xử lý các vấn đề này, các quan chức Campuchia hiện đang quan tâm hơn đến việc mở cửa đất nước cho các doanh nghiệp Mỹ. Ông nói rằng “tâm lý thay đổi gần như chỉ sau một đêm” do các chính sách của Trump.
Thành công của Trump tại Campuchia cũng được thúc đẩy bởi quan ngại ngày càng sâu sắc trong nước về sự phụ thuộc quá mức vào Trung Quốc, đặc biệt là Sáng kiến Vành đai và Con đường của Bắc Kinh, sáng kiến thúc đẩy cơ sở hạ tầng và nhiều khoản đầu tư khác. Campuchia được cho là có tới 100 dự án như vậy, trị giá hàng chục tỷ đô la. Các dự án nổi bật bao gồm Cao tốc Phnom Penh-Sihanoukville, Sân bay Quốc tế Siem Reap Angkor, Đặc khu Kinh tế Sihanoukville, và Kênh đào Funan Techo, nhằm mục đích kết nối Sông Mekong với Vịnh Thái Lan – một dự án gây tranh cãi không chỉ từ góc độ sinh thái, mà còn từ góc độ địa chiến lược. Quan trọng là các dự án này làm phát sinh các khoản nợ lớn sẽ phải trả cho Trung Quốc, theo đó góp phần khiến Phnom Penh đa dạng hóa sang Mỹ. Ví dụ, sau chiến thắng của Trump trong cuộc bầu cử năm 2024, Hun Manet nhận xét rằng ông tìm cách “nâng cao quan hệ song phương tốt đẹp hiện có của chúng ta lên tầm cao mới” – một lập luận mà Thủ tướng Campuchia luôn nhắc lại.
Bất chấp sự xâm nhập gần đây của Mỹ, ảnh hưởng của Trung Quốc đối với Campuchia vẫn là một thực tế cần được tính đến trong tương lai gần. Tình hữu nghị Trung Quốc-Campuchia thực sự “vững chắc” không chỉ xét đến quan hệ kinh tế gắn bó sâu sắc giữa hai bên, mà còn cả sự ủng hộ ngoại giao trước đây của Phnom Penh đối với các sáng kiến của Bắc Kinh tại Liên Hiệp Quốc và trong ASEAN về các vấn đề nhạy cảm như kiểm soát Biển Đông. Ví dụ, vào năm 2012, Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN đã không đưa ra thông cáo chung do áp lực của Trung Quốc đối với nước chủ tịch là Campuchia nhằm tránh các tuyên bố mâu thuẫn với chính sách của Bắc Kinh về Biển Đông và các tranh chấp khác. Khi giữ chức chủ tịch ASEAN một lần nữa vào năm 2022, Campuchia đã cho phép đưa ra một thông cáo chung với ngôn từ có thể làm phật lòng Trung Quốc, qua đó cho thấy họ đã tìm cách thoát khỏi sự ép buộc của Trung Quốc vào thời điểm đó.
Nhưng nhìn chung, Campuchia vẫn ưu tiên Trung Quốc hơn Mỹ. Ví dụ, năm 2020, Phnom Penh đã quyết định phá hủy hai cơ sở của Hải quân Mỹ tại Căn cứ Hải quân Ream để nhường chỗ cho cơ sở hạ tầng do Trung Quốc tài trợ. Dù Campuchia kiên quyết phủ nhận sự hiện diện quân sự của Trung Quốc tại căn cứ này, hình ảnh vệ tinh thương mại đã xác thực sự tồn tại của một khu vực quân sự của Trung Quốc tại Ream, và các nguồn tin tại chỗ xác nhận rằng người Campuchia bị cấm tiếp cận khu vực này. Điều này cho thấy rõ ràng Ream hiện là nơi đặt một căn cứ hải quân của Trung Quốc, căn cứ hải quân nước ngoài thứ hai của Bắc Kinh sau Djibouti. Campuchia cũng chưa cho phép Hải quân Mỹ ghé cảng Ream, dù đã có yêu cầu từ nhiều năm trước.
Tuy nhiên, những bước tiến của Trump tại Campuchia chỉ trong vài tháng ngắn ngủi là rất đáng chú ý. Và ông không chỉ được chế độ ủng hộ, mà dường như cả người dân Campuchia cũng vậy. Ví dụ, các nhà sư Phật giáo đã diễu hành trên đường phố với ảnh của ông, trong khi các nhà lãnh đạo chính phủ và doanh nghiệp đã so sánh ông với Chúa Trời. Thực tế, hiện đang có lời kêu gọi đổi tên một trong những tuyến đường cao tốc ở Campuchia thành “Cao tốc Donald Trump” để vinh danh ông. Nếu điều này xảy ra, nó sẽ bổ sung cho “Đại lộ Tập Cận Bình” hiện có, nhấn mạnh bản chất cạnh tranh trong quan hệ với Campuchia.
Quan trọng hơn, những gì Mỹ đã làm gần đây ở Campuchia có ý nghĩa sâu rộng hơn đối với chính sách đối ngoại và chiến lược tổng thể của Mỹ. Việc Trump từ bỏ các giá trị truyền thống để ưu tiên lợi ích quốc gia và các giao dịch kinh tế hơn bất cứ điều gì khác – tương tự như cách tiếp cận của Bắc Kinh – có thể mang lại cho Mỹ một lợi thế quan trọng trong việc hợp tác với các nước khác ở Đông Nam Á, khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương rộng lớn hơn, cũng như phần lớn các nước phuong Nam toàn cầu. Trump đã hợp tác với các quốc gia từng có quan hệ mong manh với Washington, chẳng hạn như Pakistan, về các khoáng sản quan trọng.
Dĩ nhiên, lợi thế chiến lược mới của Washington cũng có những mặt trái. Trump có thể sẽ sớm tìm cách đạt được một thỏa thuận khoáng sản quan trọng với Myanmar, dẫn đến nguy cơ khiến nội chiến ở đó trở nên tồi tệ hơn. Việc đặt lợi ích quốc gia lên trên các giá trị một cách quá mức có thể càng làm xói mòn những gì còn sót lại của trật tự quốc tế dựa trên luật lệ để chuyển hướng sang cạnh tranh giữa các cường quốc.
Nhưng cuối cùng, để đảm bảo rằng trật tự thế giới mới của Bắc Kinh – bao gồm cả sự thống trị của nước này ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương và xa hơn nữa – không trở thành hiện thực đòi hỏi phải có những đánh đổi khó khăn, và điều này bắt đầu bằng chủ nghĩa thực dụng lớn hơn của Mỹ ở những nơi như Campuchia.
Derek Grossman là giáo sư khoa học chính trị và quan hệ quốc tế tại Đại học Nam California, nhà sáng lập và nhà phân tích chính của công ty tư vấn Indo-Pacific Solutions. Ông từng làm việc tại Rand Corp và là cựu cố vấn tình báo của Trợ lý Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ về các vấn đề an ninh Châu Á và Thái Bình Dương.
