Nguồn: Gideon Rose, “Ukraine’s Winnable War”, Foreign Affairs, 13/06/2023
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
Tại sao phương Tây nên giúp Kyiv giành lại toàn bộ lãnh thổ?
Tháng 2/2022, Nga xâm lược Ukraine với ý định chiếm lãnh thổ và xóa bỏ nền độc lập mà người Ukraine đã giành được sau khi Liên Xô sụp đổ ba thập niên trước. Xét đến sự chênh lệch lớn về quy mô quân đội và sức mạnh giữa hai bên tham chiến, gần như chẳng ai nghĩ Ukraine sẽ có nhiều cơ hội. Những người bi quan cho rằng Kyiv sẽ thất thủ trong vài ngày hoặc vài tuần. Những người lạc quan hơn thì tin rằng quá trình đó mất vài tháng. Rất ít người nghĩ rằng Ukraine có thể đáp trả kẻ tấn công mình.
Một tháng sau khi cuộc xâm lược bắt đầu, hai chuyên gia về Nga, Thomas Graham và Rajan Menon, đã viết trên tạp chí Foreign Affairs, “Một chiến thắng mỹ mãn có lẽ nằm ngoài tầm với. Ukraine và những người ủng hộ phương Tây của họ không có khả năng đánh bại Nga với bất kỳ thời hạn nào.” Cùng lúc đó, nhà khoa học chính trị Samuel Charap đồng ý, “Tinh thần phản kháng dũng cảm của Ukraine – ngay cả khi được kết hợp với áp lực ngày càng lớn của phương Tây lên Moscow – vẫn khó có thể vượt qua các lợi thế quân sự của Nga, chứ chưa nói đến việc lật đổ Putin. Nếu không đạt được thỏa thuận với Điện Kremlin, kết quả tốt nhất có lẽ là một cuộc chiến lâu dài, gian khổ, mà đằng nào Nga cũng sẽ giành chiến thắng.” Ba tháng sau khi chiến tranh nổ ra, hai nhà sử học Liana Fix và Michael Kimmage lập luận rằng “một thất bại quân sự toàn diện của Nga trước quân đội Ukraine, bao gồm cả việc tái chiếm Crimea, gần như là điều viển vông.” Bốn tháng sau, nhà khoa học chính trị Emma Ashford đã nâng cấp chiến thắng của Ukraine thành một “tưởng tượng nguy hiểm”.
Tuy nhiên, giống như cách Nga khiến mọi người ngạc nhiên bởi thành tích quân sự kém cỏi, Ukraine cũng khiến mọi người ngạc nhiên khi phản kháng vượt xa sức mạnh của mình trong suốt cuộc xung đột. Nỗ lực chiếm thủ đô Kyiv của Nga đã bị cản trở, tiếp đến, những nỗ lực nhằm bảo vệ các lợi ích ở phía đông và phía nam Ukraine cũng bị gián đoạn. Quân đội Nga buộc phải rút khỏi Kharkiv và Kherson. Chiến dịch không kích tàn bạo của Nga nhắm vào cơ sở hạ tầng dân sự đã củng cố ý chí của người Ukraine thay vì bẻ gãy nó. Các cuộc tấn công gần đây của Nga ở Bakhmut và nhiều nơi khác chỉ mang về lợi ích ít ỏi, trong khi cái giá phải trả là quá đắt. Giờ đây, với việc lực lượng Nga đã yếu đi, Ukraine đang tiến hành một cuộc phản công để giành lại nhiều lãnh thổ hơn.
Quan điểm phổ biến về chiến tranh Ukraine xem nó là một bế tắc quân sự, chắc chắn sẽ kết thúc bằng một thoả thuận khác xa so với mục tiêu ban đầu của mỗi bên. Hồi tháng 4, Chủ tịch Hội đồng Quan hệ Đối ngoại, Richard Haass, và nhà khoa học chính trị Charles Kupchan, lập luận rằng “Cuối năm nay, một bế tắc có thể sẽ xuất hiện dọc theo một chiến tuyến mới.” Và ở thời điểm đó, Ukraine nên nhận ra rằng “theo đuổi một chiến thắng quân sự hoàn toàn” sẽ là không khôn ngoan. “Một kết thúc mà trong đó Ukraine có toàn quyền kiểm soát toàn bộ lãnh thổ được quốc tế công nhận… vẫn là một kết thúc rất khó xảy ra,” các nhà khoa học chính trị Samuel Charap và Miranda Priebe khẳng định vào tháng 1, và vì vậy, Washington “có thể đưa ra điều kiện viện trợ quân sự trong tương lai dựa trên cam kết tham gia đàm phán của Ukraine” đối với vấn đề thỏa hiệp lãnh thổ.
Đúng là có khả năng xuất hiện một khoảng thời gian tạm lắng sau đợt phản công sắp tới của Ukraine, khi Kyiv củng cố các vị trí đã chiếm được. Nhưng nó sẽ chỉ là một phút tạm dừng trong một cuộc xung đột vẫn còn tiếp diễn, chứ không phải một bế tắc. Đã, đang, và sẽ không cần có một thế bế tắc, nhờ vào các hỗ trợ quân sự của phương Tây và khả năng vượt trội của Ukraine trong việc biến hỗ trợ đó thành thắng lợi trên chiến trường. Thế giới chưa từng chứng kiến hợp tác chiến lược nào hiệu quả như vậy kể từ năm 1967 và 1973, khi Israel sử dụng sự trợ giúp của phương Tây để đạt được chiến thắng vang dội trước lực lượng Ả Rập vốn lớn hơn và còn được Liên Xô hỗ trợ. Nhờ hiệu quả của quan hệ đối tác phương Tây-Ukraine, không cần phải gây áp lực buộc Ukraine thỏa hiệp hòa bình. Thay vào đó, Mỹ và châu Âu nên cho phép Ukraine tiếp tục đẩy lùi lực lượng Nga ra khỏi các biên giới đã được quốc tế công nhận. Một kết thúc nguyên trạng thực sự cho cuộc chiến – đảo ngược hoàn toàn những lợi ích mà Nga đã đạt được kể từ cuộc xâm lược đầu tiên năm 2014 – không chỉ có thể xảy ra, mà còn là lựa chọn tốt nhất nên nhắm tới. Nó sẽ giúp giải phóng Ukraine. Nó sẽ thiết lập một nền tảng vững chắc cho an ninh khu vực. Nó sẽ chứng tỏ trật tự quốc tế tự do có cả tương lai lẫn quá khứ. Và nó sẽ cung cấp một mô hình chiến thắng cho lãnh đạo toàn cầu trong thời kỳ hậu bá quyền Mỹ.
UKRAINE CÓ THỂ THẮNG
Mục tiêu chính của các chính phủ phương Tây trong hơn một năm rưỡi qua là giúp Ukraine ngăn chặn thất bại. Mỹ, châu Âu, và các quốc gia thân thiện khác đã cung cấp một lượng lớn viện trợ kinh tế và vũ khí ngày càng mạnh cho Kyiv, những người đã sử dụng chúng để duy trì cuộc chiến. Tuy nhiên, để tránh khiêu khích Moscow, phương Tây đã giữ bí mật số lượng và tính chất của các hỗ trợ này. Họ tránh khả năng đụng độ trực tiếp giữa NATO và Nga, đồng thời tránh các cuộc tấn công trực tiếp vào nước Nga và chế độ Nga. Họ cũng lựa chọn cẩn thận các loại vũ khí được gửi đi, dần dần cung cấp một số nhưng không phải tất cả các vũ khí mà Ukraine yêu cầu.
Nguyên nhân của hành động này đơn giản là sự thận trọng, qua đó phản ánh các khía cạnh tiêu chuẩn của chiến tranh trong thời đại hạt nhân. Phương Tây đã hành động hợp lý khi chỉ can thiệp gián tiếp và hạn chế đối đầu trên chiến trường, và những hạn chế đó nên được duy trì, thậm chí nên thực thi nghiêm ngặt hơn, để ngăn chặn bất kỳ cuộc tấn công nào nữa vào Moscow. Nhưng khả năng đã được chứng minh của Ukraine trong việc sử dụng hiệu quả viện trợ quân sự đã khiến việc nới lỏng các hạn chế trên trở nên hợp lý, xét đến phần thưởng có thể thu được khi chấp nhận rủi ro tối thiểu. Như Tổng thống Mỹ Richard Nixon đã chỉ ra cho cố vấn an ninh quốc gia Henry Kissinger, khi ông quyết định cung cấp viện trợ quân sự cho Israel trong Chiến tranh Yom Kippur năm 1973, “Nghe này, Henry, chúng ta sẽ bị đổ lỗi vì đã gửi 3 máy bay nhiều như khi chúng ta gửi 30, hoặc 100, hoặc bất cứ thứ gì chúng ta có. Vậy nên anh cứ gửi cho họ mọi thứ có thể bay được. Quan trọng là phải hiệu quả.”
Theo đó, thay vì hạn chế viện trợ quân sự thông thường cho Ukraine, Mỹ và châu Âu nên tăng cường viện trợ: gửi thêm xe thiết giáp, pháo binh, và đạn dược; cải thiện khả năng phòng không; cung cấp các phi đội máy bay tiêm kích thế hệ thứ tư – nghĩa là làm các việc thông thường, miễn là điều đó cần thiết. Một quyết định như vậy không chỉ là điều đúng đắn, mà còn là cách tốt nhất để kết thúc chiến tranh, hoặc bằng cách khơi dậy khả năng về một thoả thuận lâu dài, hoặc bằng cách cho phép các lực lượng của Kyiv giành được những vị trí mà họ có thể bảo vệ vô thời hạn nếu tiếp tục được hỗ trợ.
Nhiều người coi lựa chọn chính sách này là vô ích, nguy hiểm, hoặc gây phân tâm. Họ nói rằng Nga không thể bị đánh bại, bởi vì nước này luôn có nhiều nguồn lực hơn để tham chiến và còn có ý chí kiên quyết tránh thất bại. Nỗ lực buộc Nga lùi bước và tái chiếm Crimea có thể dẫn đến leo thang hạt nhân. Và việc tập trung vào Ukraine và Nga sẽ khiến chúng ta phải trả giá bằng những vấn đề khác, quan trọng hơn, chẳng hạn như Đài Loan và Trung Quốc. Tuy nhiên, tất cả những lo ngại này đều đang bị thổi phồng quá mức.
MỘT PHÉP THỬ Ý CHÍ
“Các vị đang ở đâu trong cuộc chiến?” tôi hỏi một quan chức quân sự cấp cao của Ukraine trong chuyến đi gần đây tới Ukraine, do tổ chức Sáng kiến Tái tạo Dân chủ tài trợ. “Cuối hiệp một,” ông đáp. Và sang hiệp thứ hai, họ thậm chí còn mạnh hơn.
Lúc đầu, viện trợ của phương Tây bị cắt giảm mạnh. “Chúng tôi đã hỏi, ‘Liệu chúng tôi có thể có Stinger không?’” Bộ trưởng Quốc phòng Ukraine Oleksii Reznikov kể lại. “Họ bảo, ‘Không, hãy đào chiến hào và giết càng nhiều người Nga càng tốt trước khi cuộc chiến kết thúc.’ Mọi người nghĩ chiến thắng của chúng tôi là không thể.” Nhưng khi lực lượng Ukraine cầm cự và tiếp tục chiến đấu, Mỹ, châu Âu và những người bạn khác của Ukraine cuối cùng đã cung cấp một lượng lớn vũ khí tinh vi. Những chiếc Stinger đã đến, HIMARS, và cả những tên lửa Patriot mà tôi đã chứng kiến chúng bắn hạ tên lửa Kinzhal siêu thanh được cho là bất khả chiến bại của Nga. Hiện giờ, Reznikov cho biết, Ukraine có “Bradleys, Strykers, Abrams, Leopards, và nhiều hơn nữa.” Cuối cùng, kho vũ khí sẽ có cả F-16.
Trong đợt phản công lần này, các lữ đoàn mới, được trang bị tốt, có tinh thần chiến đấu cao của Ukraine đang đối đầu với lực lượng Nga mệt mỏi, tinh thần sa sút, không tận tâm, và chỉ có các lãnh đạo tầm thường. Giống như khi Ả Rập chiến đấu với Israel nửa thế kỷ trước, Nga có nhiều nhân lực và trang thiết bị hơn đối thủ, nhưng lại không sử dụng chúng cho tốt. “Nga có một bộ công cụ khổng lồ nhưng không biết sử dụng chúng một cách hiệu quả”, vị quan chức quân sự cấp cao của Ukraine nhận xét. “Không có gì đáng ngạc nhiên trong cuộc chiến của họ. Họ đang sử dụng cách tiếp cận cổ điển của Liên Xô; chẳng có gì thay đổi cả.” Người Nga cũng không có kế hoạch chiến lược. Sau thất bại ban đầu trong cuộc xâm lược, mọi thứ đều là ứng biến và các chỉ huy của Nga ngày càng mâu thuẫn với nhau. Các nguồn lực của Moscow đang bị hạn chế do chiến tranh tiêu hao và các biện pháp trừng phạt, và tại thời điểm này, lực lượng của họ không còn khả năng đạt được tiến bộ tấn công đáng kể. Người Ukraine sẽ phải đánh vào các công sự phức tạp, và người Nga có khả năng phòng thủ tốt hơn tấn công. Tuy nhiên, đợt phản công vẫn sẽ đạt được những thành tựu lớn và tiếp tục chuỗi thành tích của Ukraine trong việc thay đổi quan điểm của người ngoài về kết quả sau cùng của cuộc chiến. (Trước cuộc xung đột, tôi nằm trong số những người cho rằng sẽ hợp lý hơn nếu Ukraine cố gắng đạt được nguyên trạng trước năm 2022 thay vì năm 2014.)
Các quan chức ở Kyiv không tin rằng chỉ riêng chiến dịch lần này có thể giúp chấm dứt chiến tranh. Ngoại trưởng Dmytro Kuleba nói, “Mục tiêu của chúng tôi là đẩy người Nga hoàn toàn ra khỏi lãnh thổ Ukraine. Nếu chiến dịch này làm được điều đó, nó sẽ là đợt tấn công cuối cùng. Nếu không, sẽ có nhiều đợt khác nữa. Nếu nguồn cung cấp vũ khí của chúng tôi bị cắt đứt, Ukraine đơn giản sẽ chuyển sang chiến tranh cường độ thấp hơn. Chúng tôi sẽ không bỏ cuộc, chúng tôi sẽ không chấp nhận tổn thất lãnh thổ.” Vitali Klitschko, thị trưởng Kyiv và là cựu võ sĩ quyền anh hạng nặng thế giới, đã lặp lại quan điểm này. “Mục tiêu là các đường biên giới năm 1991, bao gồm cả Crimea. Có thể trong năm nay, có thể không. Chúng tôi có thể hy vọng, nhưng cần tiếp tục tiến lên. Chỉ là vấn đề thời gian trước khi Nga bị tiêu diệt.” Giống như người Nga, người Ukraine coi cuộc chiến không chỉ là một phép thử vũ khí, mà còn là một phép thử ý chí, và người Ukraine tin rằng họ có lợi thế trong cả hai.
TRÒ BỊP HẠT NHÂN
Nhiều nhà quan sát lo lắng về những gì Tổng thống Nga Vladimir Putin có thể làm trước khi gặp thất bại, chẳng hạn như sử dụng vũ khí hạt nhân. “Một số nhà phân tích phương Tây gợi ý rằng Mỹ và NATO nên xem Điện Kremlin là kẻ bịp bợm – họ nên công khai ủng hộ người Ukraine và đẩy lính Nga ra khỏi Ukraine,” nhà khoa học chính trị Nina Tannenwald viết vào tháng 2, gọi đây là “cách tiếp cận đầy kiêu ngạo trước nguy cơ leo thang hạt nhân.” Bà tuyên bố, cách tiếp cận đúng đắn hơn là nhận ra rằng “bóng đen của vũ khí hạt nhân” hạn chế các lựa chọn của Ukraine, và có nghĩa là “một kết quả tốt cho Kyiv sẽ khó đạt được hơn và sẽ ít làm hài lòng mọi người hơn.” Charap và Priebe đồng tình, “Việc Nga sử dụng vũ khí hạt nhân trong cuộc chiến này là có thể xảy ra” và cố gắng ngăn chặn nó phải là “ưu tiên hàng đầu của Mỹ.” Các học giả Rose McDermott, Reid Pauly, và Paul Slovi khẳng định rằng Putin quyết tâm chiến đấu đến cùng bằng bất cứ giá nào, và “ông là người mà nhân loại sẽ ước rằng đã tránh xa những vũ khí nguy hiểm nhất.”
Điều đó chắc chắn là đúng. Tuy nhiên, nhân loại đã sống sót cả khi thứ vũ khí đó nằm trong tay những kẻ tồi tệ và bất ổn hơn nhiều, từ nhà độc tài Liên Xô Joseph Stalin đến bạo chúa Trung Quốc Mao Trạch Đông, đến triều đại Kim tàn bạo ở Bắc Triều Tiên, và chẳng có lý do gì để tin rằng mô hình phi hạt nhân thời hậu 1945 sẽ thay đổi. Bản thân người Ukraine, những người sẽ hứng chịu hậu quả của bất kỳ cuộc tấn công hạt nhân nào, hiểu rõ tất cả những gì được cho là lằn ranh đỏ của Nga, nhưng họ ít lo ngại hơn đáng kể so với các đối tác Mỹ và châu Âu về việc vượt qua những lằn ranh ấy.
Quan chức quân sự cấp cao của Ukraine cho biết, “Về mặt chuyên môn, tôi buộc phải lo lắng về vũ khí hạt nhân. Nhưng tôi không nghĩ xác suất nó xảy ra là cao.” Về phần mình, Kuleba tin rằng “răn đe hạt nhân đã có hiệu quả trong quá khứ và nó sẽ tiếp tục như vậy.” Reznikov thậm chí còn thẳng thừng hơn, “Tôi biết rõ rằng đe dọa hạt nhân chỉ là trò bịp. Vũ khí của họ đã lỗi thời và Moscow không thể chắc chắn rằng chúng sẽ hoạt động. Trung Quốc và Ấn Độ đã bảo họ đừng sử dụng vũ khí hạt nhân. Cũng không có nơi nào để sử dụng chúng. Việc sử dụng vũ khi hạn nhân trên chiến trường sẽ gây tổn hại cho cả họ lẫn chúng tôi, và việc sử dụng chúng sẽ kích hoạt đòn trả đũa và chấm dứt mọi cơ hội đàm phán.”
Washington coi việc Nga không sử dụng vũ khí hạt nhân cho đến nay là một chiến thắng nhờ khả năng quản lý rủi ro của họ. Kyiv coi đó là sự xác nhận rằng nguy cơ là rất nhỏ. Người Ukraine đã gây ra hàng trăm nghìn thương vong cho lính Nga trong cuộc chiến và chính họ cũng chịu thiệt hại nặng gần như vậy. Họ không cho rằng Moscow đang giữ lại các lựa chọn quân sự hiệu quả, hoặc hạn chế sự tàn bạo của mình. Thứ họ nhìn thấy là một kẻ thù đang tuyệt vọng ném vào cuộc chiến bất cứ thứ gì mà nó nghĩ là sẽ hiệu quả. Theo quan điểm của Kyiv, xung đột vẫn diễn ra theo quy ước thông thường vì vũ khí hạt nhân không phải là công cụ chiến tranh đặc biệt hữu ích, nhất là trong giao tranh cận chiến nhằm tranh giành lãnh thổ với nước láng giềng và giải cứu các cộng đồng thân thiện như lời Moscow. Điều đó sẽ không thay đổi chỉ vì những thành công quân sự thông thường của Kyiv. Và ngay cả khi Moscow hiện thực hoá mối đe dọa hạt nhân, xu hướng của cuộc chiến cũng không nhất thiết đảo ngược và dẫn đến thắng lợi cho người Nga.
Tóm lại, người Ukraine nhận thấy có một khoảng cách giữa thực tế khách quan của quân đội Nga và sự thừa nhận của Điện Kremlin. Những tháng chiến đấu tiếp theo sẽ thu hẹp khoảng cách đó, và sau đó tình hình sẽ trở nên thú vị.
(Còn tiếp một phần)
