Nguồn: Katsuji Nakazawa, “Bashar Assad’s fall reminds Xi Jinping of a Donald Trump bombshell,” Nikkei Asia, 12/12/2024
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
Chủ tịch Trung Quốc đã ở cùng Trump tại Florida vào năm 2017 khi tên lửa của Mỹ tấn công Syria.
Trong chuyến thăm Trung Quốc vào tháng 9/2023, Bashar Assad đã nhất trí với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình rằng hai nước sẽ nâng cấp quan hệ song phương lên “quan hệ đối tác chiến lược.” Nhờ có thỏa thuận này, hợp tác song phương, đặc biệt là trong lĩnh vực kinh tế, giờ đây mới bắt đầu khởi sắc.
Tuy nhiên, thỏa thuận này là một tính toán sai lầm của Trung Quốc. Chính phủ của Tập đã tự cho phép mình bị đánh lừa bởi cảm giác lạc quan rằng chế độ Assad sẽ không bao giờ sụp đổ, nhờ sự hậu thuẫn vững chắc và thầm lặng từ phía Tổng thống Nga Vladimir Putin.
Và vì vậy, sự ủng hộ của Trung Quốc đối với chế độ Assad là minh chứng cho “tuần trăng mật” Trung-Nga.
Nhưng nó cũng được thể hiện rõ ràng khi Nga xâm lược Ukraine vào tháng 2/2022.
Sự sụp đổ của triều đại Assad vào cuối tuần qua không chỉ làm dấy lên câu hỏi về sức mạnh thực sự của Nga, mà còn làm chệch hướng chiến lược của Trung Quốc ở Trung Đông, nơi Bắc Kinh đang mở rộng ảnh hưởng.
Đối với Tập, sự sụp đổ của chế độ Assad không phải là vấn đề ngoại giao lớn duy nhất của Trung Quốc. Donald Trump và việc ông sắp trở lại Nhà Trắng cũng đang gây đau đầu.
Trong lúc Tập nghĩ về Syria và Trump vào những ngày này, có lẽ những ký ức về trải nghiệm cay đắng tại khu nghỉ dưỡng sang trọng Mar-a-Lago của Trump ở Palm Beach, Florida hồi bảy năm trước sẽ ùa về.
Vào ngày 6 và 7 tháng 4/2017, Tập đã bất ngờ khi Trump quyết định không kích Syria ngay trong cuộc gặp đầu tiên của họ. Nhưng đến lúc đó, Tập hẳn đã nhận ra được bản tính khó đoán của Trump.
Hội nghị thượng đỉnh Mỹ-Trung diễn ra chỉ 76 ngày sau khi Trump nhậm chức. Đây là một chuyến thăm sớm bất thường, phản ánh tham vọng của Tập muốn đưa Trung Quốc cùng Mỹ trở thành bá chủ duy nhất trên thế giới.
Tập Cận Bình và phu nhân Bành Lệ Viện được con gái của Trump là Ivanka cùng gia đình, cũng như Trump và phu nhân là Melania chào đón tại Mar-a-Lago.
Con gái và con trai cả của Ivanka, Arabella và Joseph Kushner, đã hát bài hát dân ca Trung Quốc nổi tiếng “Mạt Lị Hoa (Hoa nhài)” cho các vị khách Trung Quốc. Phu nhân Bành cũng là một ca sĩ nổi tiếng. Arabella thậm chí còn đọc thơ tiếng Trung.
Tuy nhiên, trong bữa tối sau đó, các cuộc không kích của Mỹ vào Syria đã bắt đầu. Mỹ đã phóng tới 59 tên lửa hành trình Tomahawk từ Biển Địa Trung Hải vào Syria, nhắm vào một căn cứ không quân.
Tập đã ngồi cạnh Trump trong bữa tối. Nhưng mãi đến khi bữa tối kết thúc, Trump mới tiết lộ bí mật rằng Mỹ vừa tấn công các mục tiêu ở Syria.
Ngay trước khi cuộc gặp đầu tiên với Tập bắt đầu, Trump đã tổ chức một cuộc họp bí mật với một số ít quan chức cấp cao và đưa ra quyết định cuối cùng là tấn công Syria. Mục tiêu là để đáp trả việc chế độ Assad được cho là đã sử dụng vũ khí hóa học trong cuộc xung đột ở Syria.
Theo báo cáo từ phía Mỹ, sau khi nghe tin tức của Trump về Syria, Tập đã yêu cầu phiên dịch của mình nhắc lại những gì Tổng thống Mỹ vừa nói. Sau đó, Chủ tịch Trung Quốc cân nhắc câu trả lời của mình trong khoảng 10 giây trước khi bình luận rằng hành động quân sự của Mỹ là không thể tránh khỏi, vì chế độ Assad đã có những hành động vô nhân đạo đối với trẻ em và nhiều người khác.
Cuộc gặp gỡ giữa Tập và Trump được mô tả là một cuộc gặp mặt trực tiếp căng thẳng không khác gì sự kiện Hồng Môn Yến năm 206 trước Công Nguyên, với sự tham gia của Lưu Bang và Hạng Vũ, hai nhà lãnh đạo các lực lượng nổi dậy chống lại triều đại nhà Tần.
Lịch sử kể lại rằng Lưu Bang được đối thủ Hạng Vũ mời đến dự tiệc, và trong bữa tiệc đó, phe của Hạng đã cố giết Lưu khi biểu diễn múa kiếm, nhưng Lưu đã thoát khỏi âm mưu ám sát trong gang tấc.
Vào năm 2017, Tập hẳn đã cảm thấy như thể mình bị rơi vào tay đối thủ sau khi được thông báo về cuộc không kích của Mỹ.
Khi Tập đưa ra phát biểu của mình, vốn có thể được xem là sự chấp nhận hành động quân sự của Mỹ chống lại Syria, Vương Hỗ Ninh, khi đó là thành viên Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Trung Quốc kiêm cố vấn của Tập về các vấn đề chính trị quốc tế, lại tạm thời vắng mặt trong bữa tối kéo dài. Trước đó, Vương luôn ở bên cạnh Tập trong các sự kiện ngoại giao quan trọng.
Vì vậy, Tập không chỉ bất ngờ trước các cuộc không kích, mà còn không thể tham khảo ý kiến của Vương về cách phản ứng.
Câu trả lời của ông đã gây ra tranh cãi tại quê nhà Trung Quốc, và Tập, khi đó vẫn chưa nắm được quyền lực tuyệt đối, đã phải hứng chịu phản ứng gay gắt từ những người xung quanh.
Một điểm quan trọng nữa là Trump đã trực tiếp thông báo cho Tập về hành động quân sự của Mỹ, như một cách gây sức ép buộc Trung Quốc giải quyết vấn đề phát triển hạt nhân và tên lửa của Triều Tiên. Trung Quốc khi ấy vẫn chần chừ không chịu hợp tác với Mỹ về vấn đề này.
Vào thời điểm đó, Trump đã ám chỉ về khả năng thực hiện hành động quân sự đơn phương chống lại Triều Tiên. Trump rất cần sự hợp tác của Tập về vấn đề Triều Tiên, dù những nỗ lực của ông để đạt được điều đó đã không thành công.
Sự sụp đổ bất ngờ của chế độ Assad sẽ ảnh hưởng đến cuộc chiến ở Ukraine cũng như trên khắp Trung Đông, nơi cuộc xung đột giữa Israel và Palestine đã chứng kiến sự tham gia của vô số bên, bao gồm cả Iran.
Cuộc chiến ở Ukraine đã làm gia tăng căng thẳng trên Bán đảo Triều Tiên, bởi vì Triều Tiên cung cấp vũ khí và quân đội cho Nga để triển khai trong cuộc chiến với Ukraine.
Trong lúc Trump chuẩn bị bắt đầu nhiệm kỳ tổng thống thứ hai vào tháng tới, mọi sự chú ý đang đổ dồn vào mối quan hệ cá nhân của ông với Putin, và ba hội nghị thượng đỉnh trước đây của ông với lãnh đạo Kim Jong Un của Triều Tiên.
Ngoài ra, người ta cũng quan tâm đến lời thề của Trump về việc đạt được lệnh ngừng bắn giữa Nga và Ukraine, cũng như tình hình chính trị bất ổn ở Hàn Quốc sau tuyên bố thiết quân luật ngắn ngủi của Tổng thống Yoon Suk Yeol.
Nga và Triều Tiên là hai nước khó đối phó, nhưng Trung Quốc vẫn có quan hệ sâu sắc với mỗi nước. Do đó, trong nhiệm kỳ tổng thống đầu tiên của mình, Trump đã liên lạc với Tập để xem xét các thỏa thuận có thể có với Nga và Triều Tiên.
Chiến thuật của ông là nhằm tạo ra tình hình có lợi cho mình, và chiến thuật đó đôi khi bao gồm việc giáng những đòn chính trị và kinh tế vào Trung Quốc.
Việc tiến hành không kích Syria trong khi Trump đang tiếp đón Tập tại Mar-a-Lago là một ví dụ điển hình. Trump đã gây sức ép với Putin bằng các cuộc không kích vào Syria, nhưng Tổng thống Mỹ đã không cho phép Tập, bạn thân của Putin, phàn nàn về điều đó. Bằng cách tấn công Syria bằng tên lửa, Trump cũng cố gắng khiến Kim Jong Un lo sợ rằng ông có thể ký chấp thuận một cuộc tấn công tương tự nhắm vào Triều Tiên.
Trong một tuyên bố đưa ra một năm sau đó, vào tháng 4/2018, Trump đã chỉ trích Putin trong lúc thông báo về các cuộc tấn công chính xác nhắm vào các mục tiêu liên quan đến năng lực vũ khí hóa học của Assad.
“Vào năm 2013, Tổng thống Putin và chính phủ của ông đã hứa với thế giới rằng họ sẽ đảm bảo loại bỏ vũ khí hóa học của Syria. Cuộc tấn công (bằng vũ khí hóa học) gần đây của Assad – và phản ứng ngày hôm nay – là kết quả trực tiếp của việc Nga không giữ lời hứa đó,” Trump cho biết trong tuyên bố.
Đáng chú ý, nhiều quan chức Trung Quốc có mặt tại hội nghị thượng đỉnh Mar-a-Lago giữa Mỹ và Trung Quốc giờ đây đã biến mất khỏi sân khấu chính trị. Phó Thủ tướng Lưu Hạc, người cũng là trợ lý thân cận và là nhà đàm phán thương mại hàng đầu của Tập, hiện đã nghỉ hưu.
Nhưng Tập, Putin, và Kim Jong Un, những người đóng vai trò chính trên trường quốc tế năm 2017, vẫn còn tại nhiệm. Với việc Trump trở lại vào tháng tới, câu hỏi đặt ra là liệu ông có tiếp cận Tập một lần nữa để nhắc đến vấn đề Nga và Triều Tiên hay không? Một câu hỏi khác: Liệu Trump có cố gắng tiếp đón Tập ngay sau khi tuyên thệ nhậm chức như ông đã làm cách đây gần tám năm không?
Katsuji Nakazawa là nhà báo và biên tập viên cấp cao của Nikkei, hiện sinh sống tại Tokyo. Ông đã dành bảy năm làm phóng viên thường trú ở Trung Quốc và sau đó trở thành trưởng văn phòng Trung Quốc. Ông đã nhận Giải Nhà báo Quốc tế Vaughn-Ueda năm 2014.
