Nguồn: Ravi Agrawal, “The Perils of a Reality TV Presidency,” Foreign Policy, 28/02/2025
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
Cuộc khẩu chiến giữa Trump và Zelensky là lời nhắc nhở rằng ngoại giao quốc tế chưa bao giờ đòi hỏi phải được thực hiện trước mắt hàng tỷ người.
“Tôi có thể nói với anh rằng đây sẽ là chương trình truyền hình tuyệt vời.”
Đó có thể là những lời chân thực nhất mà Tổng thống Mỹ Donald Trump thốt ra trong cuộc gặp đầy kịch tính và hoàn toàn không có phép tắc ngoại giao với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky. Trump rất am hiểu về truyền hình. Xuất thân là một ngôi sao truyền hình thực tế, ông đã vạch ra con đường lên nắm quyền của mình với hiểu biết sâu sắc về cách giữ chân mọi người. Càng gây sốc, càng kỳ quặc, càng thô lỗ, càng chưa từng có thì tỷ suất người xem càng tăng. Trump ám ảnh với những điều này. Ông ấy nổi tiếng với việc gọi điện cho các giám đốc truyền hình sẵn sàng nghe máy, và thảo luận về số liệu mỗi sáng. Nếu tỷ suất người xem không tăng lên, ông sẽ thử một cách khác. Sau đó lặp lại quá trình. Tỷ suất người xem càng cao, tin tức càng nhiều, sự chú ý càng lớn. Sự chú ý là điều tối quan trọng.
Công thức này đã phát huy tác dụng trong chiến dịch tranh cử tổng thống đầu tiên vào năm 2015, tại một đất nước mà các chính trị gia luôn tìm cách thu hút sự chú ý và các kênh truyền hình cáp liên tục khai thác chu kỳ chính trị tiếp theo (một phần nhờ vào cơn sốt người xem và quảng cáo chính trị). Nó lại một lần nữa phát huy tác dụng vào năm 2024, chí ít là theo định nghĩa về thành công bầu cử, ngay cả khi video đã được chuyển sang màn hình nhỏ hơn với thời lượng ngắn hơn – một sự chuyển đổi mà Trump dường như cũng nhanh chóng nắm bắt thành thạo. Nhưng liệu chiến lược gây sốc có hiệu quả khi tổng thống đang tại nhiệm hay không? Các thước đo thành công là gì khi người ta không còn cần phải thắng cử nữa?
Trong tuần qua, Trump đã đẩy mạnh việc thu hút sự chú ý của báo chí – mà không cần phải tổ chức một chuyến công du hoặc một cuộc mít tinh lớn. Vào Thứ Hai, Thứ Năm, và sau đó là Thứ Sáu, ông lần lượt tiếp các nhà lãnh đạo của Pháp, Anh, và Ukraine tại Nhà Trắng, và mỗi lần đều đảm bảo rằng một cuộc thảo luận tự do sẽ được phát sóng trước các ống kính máy quay của thế giới. Thủ tướng Anh Keir Starmer trình một lá thư từ Vua Charles III mời ông đến thăm cấp nhà nước lần thứ hai? Đã xong. Thể hiện tình bạn với Tổng thống Pháp Emmanuel Macron? Đã xong. Gây hấn với Zelensky? Đã xong. Vậy chúng là thành tích thực tế hay tiến triển ngoại giao? Còn tùy. Hãy theo dõi để biết thêm. Có lẽ sau giờ nghỉ quảng cáo. Đừng tắt máy.
Trong tất cả các cuộc họp được truyền hình trực tiếp của Trump trong tuần này, cuộc họp với Zelensky là gây sốc nhất. Sau khi CNN phát sóng đoạn băng ghi hình (trong thuật ngữ truyền hình gọi là ‘tape turn’, tức là phát lại bản ghi thay vì phát sóng trực tiếp), người dẫn chương trình quốc tế chính của đài Christiane Amanpour đã ôm mặt sững sờ. “Tôi chưa bao giờ thấy điều gì như thế này trong đời,” bà nói trong lúc vẫn còn cố gắng để hiểu những gì mình vừa xem. Hình ảnh đó cũng tương tự như một hình ảnh khác xuất hiện ở Nhà Trắng, của đại sứ Ukraine Oksana Markarova, người đã vận động hành lang tại Washington để kêu gọi Mỹ hỗ trợ kể từ khi Nga bắt đầu xâm lược đất nước của bà vào năm 2022: tay ôm đầu, lắc nhẹ như thể muốn hỏi “điều này có thực sự xảy ra không?”
Có lẽ câu hỏi đáng lo hơn là “Điều này sẽ có ý nghĩa gì đối với tương lai đất nước mình?”
Được rồi, với tư cách là một cựu nhà sản xuất truyền hình, tôi biết rằng tất cả những điều này chỉ là màn nhá hàng. Dưới đây là những gì đã xảy ra. (Bạn cũng nên đọc bản ghi chép những khoảnh khắc quan trọng của FP tại đây).
Mọi chuyện bắt đầu như thường lệ. “Tôi muốn xem liệu chúng ta có thể hoàn thành được việc này không,” Trump nói về một lệnh ngừng bắn và thỏa thuận hòa bình tiềm năng giữa Nga và Ukraine. “Ông muốn tôi cứng rắn ư? Tôi có thể cứng rắn hơn bất kỳ người nào ông từng thấy … nhưng ông sẽ không bao giờ đạt được thỏa thuận theo cách đó”.
Mọi thứ vẫn khá bình thường cho đến khi Phó Tổng thống Mỹ J.D. Vance lên tiếng. “Trong bốn năm qua, trên đất Mỹ, chúng ta đã có một vị tổng thống đứng lên trong các cuộc họp báo và tuyên bố cứng rắn về Vladimir Putin… Chúng ta đã thử con đường của Joe Biden, tức là tự vỗ ngực rồi giả vờ rằng lời nói của Tổng thống Mỹ quan trọng hơn hành động của Tổng thống Mỹ.” Zelensky được yêu cầu đáp lời. Nói bằng tiếng Anh – dù ông thường sử dụng phiên dịch viên – Tổng thống Ukraine đã mô tả cách Tổng thống Nga Vladimir Putin chiếm đóng nhiều vùng của đất nước ông kể từ năm 2014. “Chúng tôi đã có rất nhiều cuộc trò chuyện với ông ấy… ông ấy đã phá vỡ lệnh ngừng bắn. Ông ấy đã giết hại người dân của chúng tôi. … J.D., ông đang nói đến loại ngoại giao nào vậy?”
Tình hình bắt đầu chuyển biến xấu.
“Tôi đang nói về loại ngoại giao sẽ chấm dứt sự tàn phá đất nước của ông. Thưa Tổng thống, với tất cả sự tôn trọng, tôi nghĩ thật thiếu tôn trọng khi ông đến Phòng Bầu dục và dám nói những điều này trước truyền thông Mỹ,” Vance nói.
Zelensky bắt đầu hùng hổ. “Ông đã bao giờ đến Ukraine để xem chúng tôi phải đối mặt với những vấn đề gì chưa? Hãy đến thử một lần,” ông nói. Và sau đó, khi nói rằng hành động xâm lược của Putin diễn ra xa bờ biển Mỹ, ông tuyên bố: “Các vị có một đại dương đẹp và không thấy có bất kỳ rắc rối nào bây giờ. Nhưng các vị sẽ cảm thấy điều đó trong tương lai.”
Đến lúc đó, mọi thứ đã tuột dốc không phanh. Trump lại nhảy vào. “Đừng bảo chúng tôi phải cảm thấy gì,” ông nói. “Chúng tôi đang cố gắng giải quyết một vấn đề. Ông không ở vị trí để có thể ra lệnh rằng chúng tôi sẽ cảm thấy gì. Chúng tôi sẽ cảm thấy rất tốt. Chúng tôi sẽ cảm thấy rất tốt và rất mạnh.”
Trump sau đó bắt đầu lớn giọng. “Ngay lúc này, ông không ở trong một vị thế tốt. Ông đã để mình rơi vào một vị thế rất tệ. Ông không có quân bài nào trước chúng tôi cả. Ông đang đánh cược bằng mạng sống của hàng triệu người. Ông đang đánh cược bằng Thế chiến III. Ông đang đánh cược bằng Thế chiến III, và những gì ông đang làm là rất thiếu tôn trọng đất nước này, đất nước đã ủng hộ ông nhiều hơn những gì người khác nói rằng họ nên làm.”
Các đoạn clip sẽ nhanh chóng lan truyền. Bản ghi chép nội dung sẽ được nghiên cứu kỹ lưỡng. Và Trump, người luôn nhận thức được sự kịch tính của thời điểm này, đã viết trên tài khoản Truth Social của mình rằng, “Chúng tôi đã có một cuộc họp rất có ý nghĩa tại Nhà Trắng hôm nay. Nhiều điều đã được hé lộ, những điều mà nếu không trải qua cuộc trò chuyện căng thẳng và áp lực, ta sẽ không bao giờ hiểu được. Những gì được bộc lộ qua cảm xúc thật đáng kinh ngạc… [Zelensky] đã không tôn trọng Hợp Chúng Quốc Mỹ trong Phòng Bầu dục linh thiêng của chúng ta. Ông ta có thể quay lại khi đã sẵn sàng cho Hòa bình.”
Và thế là cuộc họp báo thứ hai, dự kiến là sau bữa trưa, đã không bao giờ diễn ra. Nhưng hãy theo dõi để biết thêm thông tin về chuyến thăm tiếp theo!
Các nhà lãnh đạo thế giới đã từng xem chương trình này trước đây. Nhiều người trong số họ hiểu được tình yêu của Trump dành cho máy quay, nhu cầu phải chiến thắng mọi thỏa thuận, cũng như niềm đam mê của ông dành cho các nghi lễ phô trương. Được hỗ trợ bởi Peter Mandelson, Đại sứ Anh tại Washington am hiểu truyền hình, Starmer đã đến cùng những lời tâng bốc, hoa mỹ, và một lá thư mời thăm cấp nhà nước, do đích thân Vua Charles III ký. Khi Trump tự hào khoe nó trước ống kính, Starmer đã nhắc khéo rằng Trump vẫn chưa chấp nhận lời mời – và Tổng thống Mỹ đã chấp nhận ngay lúc đó, vui vẻ diễn trò cho máy quay.
Sai lầm chí mạng của Zelensky, trong cuộc đấu khẩu đang lan truyền chóng mặt với Vance và Trump, là việc ông đã đảo ngược kịch bản. Điều này thậm chí còn khiến Vance tức giận vì “ông dám nói những điều này trước truyền thông Mỹ.” (Bỏ qua sự thật rằng chính Nhà Trắng đã mời truyền thông ngay từ đầu.) Zelensky đã quên rằng Trump muốn được đối xử không phải như một nhà lãnh đạo đồng cấp, mà là một quốc vương toàn quyền, nhằm thu hút sự chú ý của các máy quay. “Ông đã bao giờ nói lời cảm ơn chưa?” Vance đã nói tại một thời điểm trong cuộc họp. Đối với một cựu diễn viên hài đã quen với máy quay, thật kỳ lạ khi Zelensky lại hiểu sai kịch bản.
Ravi Agrawal là tổng biên tập của Foreign Policy.
