Tác giả: Lê Hồng Hiệp
Vào ngày 14-15/4/2025, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã có chuyến thăm thu hút nhiều chú ý tới Việt Nam. Đây là chuyến thăm Việt Nam thứ hai của ông trong vòng chưa đầy 18 tháng. Chuyến thăm này, một phần của chuyến công du Đông Nam Á bao gồm cả Malaysia và Campuchia, chứng kiến ông Tập gặp gỡ các nhà lãnh đạo cấp cao của Việt Nam, bao gồm Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam Tô Lâm, Chủ tịch nước Lương Cường và Thủ tướng Phạm Minh Chính, để ký hàng chục thỏa thuận hợp tác nhằm tăng cường quan hệ kinh tế. Trong bối cảnh Hoa Kỳ áp thuế đối ứng cao với cả hai nước, chuyến thăm dường như báo hiệu một đỉnh cao mới trong quan hệ Việt -Trung, với cả hai bên nhấn mạnh sự đoàn kết và lợi ích kinh tế chung. Tuy nhiên, ẩn sau bề ngoài ngoại giao hào nhoáng này là những căng thẳng dai dẳng, đáng chú ý nhất là về tranh chấp Biển Đông và việc trung chuyển hàng hóa Trung Quốc qua Việt Nam, cho thấy chuyến thăm này không phải là một bước ngoặt trong quan hệ song phương.
Chuyến thăm của Tập Cận Bình nhấn mạnh mối quan hệ kinh tế và chính trị ngày càng bền chặt giữa Trung Quốc và Việt Nam, phản ánh tiếp cận chiến lược của Hà Nội đối với láng giềng phương bắc. Việt Nam đã triển khai các nghi thức lễ tân cao nhất dành cho ông Tập, với việc Chủ tịch nước Lương Cường đích thân đón ông tại Sân bay quốc tế Nội Bài và Thủ tướng Phạm Minh Chính ra tiễn khi kết thúc chuyến thăm, thể hiện sự tôn trọng ngoại giao đáng kể. Hai nước đã ký nhiều thỏa thuận, bao gồm các thỏa thuận tăng cường chuỗi cung ứng, phát triển cơ sở hạ tầng đường sắt và mở rộng hợp tác trong các lĩnh vực mới nổi, như trí tuệ nhân tạo và phát triển xanh. Tập Cận Bình cũng kêu gọi tăng cường quan hệ công nghiệp và thúc giục Việt Nam hợp tác với Bắc Kinh để chống lại “sự bắt nạt đơn phương”, một ám chỉ ngầm đến chính sách thương mại của Hoa Kỳ, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của việc duy trì các hệ thống thương mại tự do toàn cầu. Những diễn biến này làm nổi bật mối quan tâm chung trong việc tăng cường hợp tác kinh tế, đặc biệt là khi Việt Nam đã trở thành đối tác thương mại lớn nhất của Trung Quốc tại Đông Nam Á, với thương mại song phương tăng gần gấp đôi trong giai đoạn từ 2017 đến 2024.
Thời điểm diễn ra chuyến thăm của ông Tập, chỉ hai tuần sau khi Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump áp đặt mức thuế quan cao – 145% đối với Trung Quốc và 46% đối với Việt Nam – đã bổ sung ý nghĩa chiến lược cho chuyến thăm. Mặc dù chuyến thăm có thể đã được lên kế hoạch từ trước, nhưng nó đã cung cấp một diễn đàn đúng lúc để hai nước ứng phó với áp lực kinh tế phát sinh từ các chính sách thương mại của Hoa Kỳ. Trung Quốc, vốn đang phải đối mặt với tình trạng gián đoạn thương mại nghiêm trọng, đã tìm cách kéo Việt Nam vào quỹ đạo của mình, định vị mình là một đối tác ổn định, trái ngược với sự khó lường của Hoa Kỳ. Việt Nam, quốc gia phụ thuộc nhiều vào xuất khẩu sang Hoa Kỳ (tương đương 30 phần trăm GDP), đã nhìn thấy cơ hội để giảm thiểu những cú sốc kinh tế tiềm tàng bằng cách tăng cường quan hệ với Trung Quốc. Các kết quả chính bao gồm các thỏa thuận xây dựng các tuyến đường sắt nối miền bắc Việt Nam và miền nam Trung Quốc, và cam kết của Trung Quốc sẽ mở cửa thị trường cho nhiều sản phẩm nông nghiệp của Việt Nam hơn. Các biện pháp này nhằm mục đích đa dạng hóa sự phụ thuộc kinh tế của Việt Nam, giảm thiểu tình trạng dễ bị tổn thương trước các mối đe dọa thuế quan của Hoa Kỳ.
Bất chấp sự phô trương, chuyến thăm của ông Tập khó có thể thay đổi cơ bản chính sách của Việt Nam đối với Trung Quốc hoặc định vị chiến lược của Việt Nam giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ. Việt Nam vẫn kiên định với chính sách đối ngoại không liên kết, ưu tiên duy trì sự cân bằng trong quan hệ với hai siêu cường. Cách tiếp cận này rất quan trọng đối với Việt Nam vì Hà Nội muốn duy trì sự ổn định kinh tế và tránh bị lôi kéo vào cuộc cạnh tranh giữa các siêu cường, điều có thể gây nguy hiểm cho các mục tiêu phát triển của mình. Bằng cách thúc đẩy quan hệ với cả Trung Quốc và Hoa Kỳ, Việt Nam đảm bảo duy trì được khả năng cơ động chiến lược, tránh phụ thuộc quá mức vào một trong hai cường quốc, trong khi tối đa hóa các cơ hội kinh tế – một điều cần thiết đối với một quốc gia nhỏ hơn đang tìm cách vượt qua cuộc cạnh tranh giữa các cường quốc.
Hai vấn đề dai dẳng nhấn mạnh lý do tại sao chuyến thăm này sẽ không đánh dấu một bước ngoặt trong quan hệ Việt – Trung. Đầu tiên, Biển Đông vẫn là nguồn căng thẳng tiềm ẩn. Mặc dù ba năm qua tình hình Biển Đông tương đối yên bình giữa hai quốc gia, nhưng Việt Nam không coi đây là trạng thái vĩnh viễn. Trung Quốc có thể khơi lại căng thẳng trên biển bất cứ lúc nào để gây sức ép buộc Việt Nam đi theo các mục tiêu chiến lược bao trùm của mình, đặc biệt là khi Bắc Kinh ít bận tâm hơn với các đối thủ khu vực khác như Philippines. Hiện tại, chiến lược xây dựng mối quan hệ tốt đẹp với Trung Quốc của Việt Nam giúp trì hoãn những căng thẳng như vậy, cho phép Hà Nội tập trung vào các ưu tiên trong nước và đẩy nhanh nỗ lực bồi đắp đảo nhân tạo ở quần đảo Trường Sa để củng cố chỗ đứng của mình tại đó. Đáng chú ý, Trung Quốc chưa có hành động đáng kể nào để cản trở những nỗ lực này, có thể là do hiện tại họ đang tập trung vào các thách thức khu vực khác và mong muốn kéo Việt Nam về phía mình trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gia tăng với Washington.
Thứ hai, vấn đề hàng hóa Trung Quốc trung chuyển qua Việt Nam nhằm trốn thuế quan của Hoa Kỳ đặt ra một thách thức đáng kể. Thực tế này đã thu hút sự chú ý gắt gao từ Hoa Kỳ, với cố vấn thương mại Nhà Trắng Peter Navarro nhấn mạnh đây là quan ngại nghiêm trọng đối với Washington và là một vấn đề chính trong các cuộc đàm phán thuế quan song phương. Thủ tướng Phạm Minh Chính đã yêu cầu các cơ quan chức năng xử lý hình thức gian lận này. Mặc dù không có thông tin công khai nào về việc liệu vấn đề này có được thảo luận trong chuyến thăm của Tập Cận Bình hay không, nhưng Hà Nội hầu như không có lựa chọn nào khác ngoài việc hành động để duy trì quan hệ với Washington và tránh hậu quả từ những chính sách thuế quan mạnh tay nhất của Tổng thống Trump. Tuy nhiên, các biện pháp như vậy có nguy cơ khiến Trung Quốc phật lòng, có thể gây căng thẳng cho quan hệ song phương.
Nhìn chung, chuyến thăm Việt Nam của Tập Cận Bình cho thấy sự khéo léo trong ngoại giao của Hà Nội và nỗ lực cân bằng giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc. Sự kiện được dàn dựng cẩn thận này phản ánh nhu cầu của Việt Nam trong việc thể hiện sự quan tâm sâu sắc đối với việc thúc đẩy quan hệ với Trung Quốc. Tuy nhiên, đây cũng là một vở kịch sân khấu – nơi Việt Nam phải âm thầm hành động đằng sau cánh gà để giải quyết các vấn đề đang diễn ra như tranh chấp Biển Đông và vấn đề trung chuyển hàng hóa Trung Quốc. Thật không may, Việt Nam không thể tự mình hoàn toàn xử lý các thách thức này. Là một quốc gia nhỏ hơn trong kỷ nguyên cạnh tranh giữa các cường quốc, Việt Nam phải tự thích nghi và học cách nhảy theo giai điệu nhạc của cả Hoa Kỳ và Trung Quốc, ứng phó với các đòi hỏi đối nghịch của họ, trong khi vẫn nỗ lực duy trì chính sách đối ngoại độc lập của mình. Chuyến thăm của ông Tập, mặc dù là một thành công ngoại giao trên bề mặt, nhưng lại cho thấy sự mong manh ngày càng tăng trong vị thế chiến lược của Việt Nam.
Một phiên bản tiếng Anh của bài viết đã được xuất bản bởi Carnegie China, ngày 22/04/2025.
