Nguồn: Daniel Byman, “Gaza’s New Normal,” Foreign Affairs, 23/12/2025
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
Xung đột hạn chế kéo dài có nhiều khả năng xảy ra hơn là hòa bình.
Gaza đã đạt đến một trạng thái cân bằng mới. Và cũng không ngạc nhiên khi đó là một trạng thái cân bằng tồi tệ. Tin tốt là giao tranh dữ dội đã kết thúc, và viện trợ nhân đạo đang liên tục được đưa vào dải đất này. Kể từ khi lệnh ngừng bắn bắt đầu vào ngày 10/10, Israel đã thả gần 2.000 tù nhân Palestine, trong khi Hamas trao trả tự do cho tất cả các con tin còn sống cũng như hầu hết thi thể của những người thiệt mạng, phù hợp với kế hoạch hòa bình 20 điểm của chính quyền Trump. Israel đã mở lại các cửa khẩu biên giới Kerem Shalom, Kissufim, và Zikim và hứa sẽ cho phép 600 xe tải vào Gaza mỗi ngày, mang theo cả hàng viện trợ lẫn hàng hóa thương mại để bán, và họ đã bắt đầu thực hiện điều này. Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) cũng rút quân về “ranh giới màu vàng” giới hạn sự hiện diện của họ ở khoảng 53% dải Gaza, dù một số ranh giới cụ thể vẫn đang gây tranh cãi.
Tuy nhiên, các kế hoạch hòa bình triệt để hơn lại đang bị đình trệ, và quan hệ giữa Hamas và Israel hiện được đặc trưng bởi xung đột hạn chế nhưng dai dẳng, chứ không phải tiến tới hòa bình. Các chính sách của Israel, việc Hamas từ chối mất thêm quyền lực, và sự thiếu tập trung của chính quyền Trump có thể sẽ cản trở các kế hoạch tham vọng hơn trong đề xuất hòa bình nhằm phục hồi Gaza. Về cơ bản, tiến trình tiếp theo phụ thuộc vào việc thành lập Lực lượng Ổn định Quốc tế để kiểm soát Gaza, giải giáp Hamas, và cuối cùng là huấn luyện một lực lượng cảnh sát Palestine mới – được kiểm tra kỹ lưỡng, không thuộc Hamas – để tiếp quản Gaza. IDF sau đó sẽ rút quân xuống còn 40% dải Gaza và cuối cùng là 15%, khi điều kiện an ninh địa phương được cải thiện. Đồng thời, một chính phủ Palestine theo chủ nghĩa kỹ trị và phi chính trị sẽ được thành lập để cai trị Gaza, báo cáo cho cái mà Tổng thống Mỹ Donald Trump gọi là “Hội đồng Hòa bình,” với Trump là người đứng đầu chính thức, còn cựu Thủ tướng Anh Tony Blair là người điều hành hàng ngày. Chính quyền Palestine, đơn vị quản lý Bờ Tây, dự kiến sẽ tiến hành những cải cách lớn trong khi chuẩn bị đảm nhận vai trò chủ chốt trong việc cai trị dải đất này trong tương lai.
Mỹ đang nỗ lực thúc đẩy tiến trình này. Quân đội Mỹ đã thành lập Trung tâm Điều phối Dân sự-Quân sự tại Israel để giám sát lệnh ngừng bắn và việc phân phối viện trợ nhân đạo vào Gaza. Các quan chức cấp cao của Mỹ, bao gồm Phó Tổng thống J.D. Vance, Ngoại trưởng Marco Rubio, cùng với cố vấn cấp cao (và con rể của Trump) Jared Kushner, đã đến thăm Israel trong những tuần gần đây để thể hiện cam kết của Mỹ đối với thỏa thuận ngừng bắn. Tuy nhiên, sự mơ hồ xoay quanh các tuyên bố và kế hoạch cho các bước quan trọng tiếp theo nhằm cải thiện an ninh; sự miễn cưỡng của chính quyền Trump trong việc đóng một vai trò lớn hơn, trực tiếp hơn trong việc tái thiết Gaza; và sự do dự từ các đối tác tiềm năng trong việc hỗ trợ nhiều hơn cho những nỗ lực này, tất cả đã khiến cho việc thực hiện những phần tham vọng hơn trong kế hoạch của Trump – cụ thể là giải giáp Hamas và thành lập một chính phủ Palestine mới ở Gaza – trở nên khó hơn nhiều.
Trong khi đó, bạo lực vẫn tiếp diễn, khiến một số binh sĩ Israel thiệt mạng và số người Palestine tử vong còn cao hơn nữa, bao gồm cả các tay súng và thường dân. Các báo cáo về vi phạm lệnh ngừng bắn thường rất khó xác minh, nhưng Văn phòng Truyền thông Chính phủ ở Gaza, vốn do Hamas kiểm soát, tuyên bố rằng Israel đã vi phạm thỏa thuận ngừng bắn ít nhất 282 lần; về phần mình, IDF tuyên bố rằng Hamas đã vi phạm thỏa thuận 24 lần. Trong lúc cuộc giao tranh hạn chế này tiếp diễn, 90% dân số Gaza vẫn phải di dời nơi ở, với 1,5 triệu người cần hỗ trợ nơi trú ẩn khẩn cấp. Dù Israel hứa sẽ cho phép 600 xe tải hàng viện trợ mỗi ngày vào Gaza, nhưng Liên Hiệp Quốc báo cáo rằng con số trung bình hàng ngày chỉ dưới 120 xe. Mưa lớn và thời tiết lạnh giá càng làm tăng thêm nỗi thống khổ của người dân Gaza.
Tình trạng hiện tại – được đánh dấu bằng những chính sách ứng biến, và những nỗ lực vội vã của Mỹ nhằm dập tắt xung đột và sự đau khổ dai dẳng của người dân – có vẻ không ổn định. Tuy nhiên, một tình hình như hiện nay có thể đại diện cho tương lai của Gaza: bạo lực hạn chế nhưng dai dẳng, và các cuộc khủng hoảng nhỏ thay vì hướng tới phát triển, hòa bình, và ổn định hơn.
THỰC TRẠNG NAN GIẢI
Thành lập một lực lượng ổn định lâu dài là một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất để tiến tới hòa bình, nhưng đồng thời cũng là một trong những nhiệm vụ khó khăn nhất. Đối với Israel, lực lượng này là cần thiết để ngăn chặn Hamas quay trở lại nắm quyền và giám sát quá trình giải giáp nhóm này. Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu cũng đích thân đảm bảo với nội các rằng Israel sẽ có quyền phủ quyết đối với việc lựa chọn quốc gia nào tham gia lực lượng này.
Dù Mỹ ủng hộ ý tưởng về một lực lượng ổn định, nhưng nước này lại từ chối tham gia. Các đối tác khác của Mỹ cũng vậy, bất chấp những tuyên bố ủng hộ thường xuyên của họ. Ngay cả các quốc gia Ả Rập và Hồi giáo có thiện cảm cũng do dự, khi nhận ra rằng trên thực địa, một lực lượng như vậy sẽ chỉ đàn áp người Palestine nhân danh Israel – đây là một mối nguy chính trị đối với chính phủ của họ, đặc biệt nếu không có con đường rõ ràng nào dẫn đến một nhà nước Palestine có thể biện minh cho sự hợp tác của họ với Israel trong ngắn hạn. Vẫn còn những nước khác đang tìm kiếm sự ủy quyền của Liên Hiệp Quốc cho nỗ lực tổng thể này, nhưng rất khó đạt được điều đó do sự phản đối của Trung Quốc và Nga, những nước đang tìm cách thể hiện sự ủng hộ chủ quyền của Palestine và tỏ thái độ thù địch với ảnh hưởng của Mỹ ở Trung Đông. Ngay cả khi có thể triển khai quân đội trên thực địa, thì công tác chống nổi dậy vẫn rất khó thực hiện, đặc biệt là trong môi trường đô thị, và đòi hỏi các quy tắc giao chiến quyết liệt, binh sĩ giỏi, cùng sự sẵn sàng gánh chịu thương vong – một kết hợp hiếm hoi ngay cả trong những hoàn cảnh tốt nhất.
Phi quân sự hóa Gaza và giải giáp Hamas là những nhiệm vụ đầy thách thức. Kế hoạch của Trump kêu gọi đảm bảo rằng vũ khí của Hamas “vĩnh viễn không thể sử dụng được,” và rộng hơn, là tất cả “cơ sở hạ tầng quân sự, khủng bố và tấn công” đều bị phá hủy. Xét đến việc Hamas đã kiên quyết chống lại việc giải giáp trong quá khứ, rất có thể họ sẽ tiếp tục làm như vậy trong hiện tại, bất chấp sự chấp thuận trên lý thuyết của họ đối với kế hoạch 20 điểm. Về mặt ý thức hệ, Hamas tự xem mình là một tổ chức kháng chiến, và một nhóm kháng chiến không có vũ khí thì không đáng tin cậy. Trên thực tế, sức mạnh quân sự giúp Hamas duy trì quyền kiểm soát Gaza, cho phép họ đàn áp các đối thủ và bảo vệ họ khỏi các cuộc tấn công trả thù từ nhiều kẻ thù. Ví dụ, ngay sau khi lệnh ngừng bắn bắt đầu, Hamas đã tấn công các thành viên của gia tộc Doghmush quyền lực – một gia tộc lớn chủ yếu tập trung ở thành phố Gaza, những người đã chiến đấu chống lại Hamas và, theo nhiều phương tiện truyền thông, đã hợp tác với Israel để làm như vậy – để đảm bảo rằng gia tộc này, và những thường dân Gaza khác, biết rằng Hamas vẫn đang nắm quyền.
Các quốc gia bên ngoài cũng không mấy mặn mà với việc tái thiết Gaza. Chính quyền Trump đã thúc đẩy những tầm nhìn đầy tham vọng về một Gaza trong tương lai, với một trong 20 điểm được đề xuất là “kế hoạch phát triển kinh tế để tái xây dựng và vực dậy Gaza… bằng cách triệu tập một nhóm chuyên gia đã góp phần tạo nên một số thành phố kỳ diệu hiện đại thịnh vượng ở Trung Đông.” Trump đã giao gánh nặng tài trợ việc tái thiết Gaza từ “các quốc gia Hồi giáo và Ả Rập” – ước tính cần khoảng 70 tỷ đô la. Nhưng cho đến nay, người ta vẫn chỉ ủng hộ mục tiêu này bằng miệng hơn là bằng tiền. Đơn giản thì, giao tranh tiếp diễn, ngay cả ở mức độ thấp, cũng sẽ khiến các nhà đầu tư và quỹ tái thiết e ngại.
Có lẽ khó khăn lớn nhất là câu hỏi chưa được giải đáp về việc ai sẽ điều hành Gaza về lâu dài. Ngôn từ về “các nhà kỹ trị” hay một Chính quyền Palestine “cải cách” đã che giấu thực tế rằng hiện tại không có lựa chọn nào rõ ràng hay thậm chí khả thi để thay thế cho sự cai trị của Hamas hoặc sự chiếm đóng quân sự trực tiếp của Israel, hai thực tế đang hiện hữu ở Gaza ngày nay. Hamas đã bắt đầu khôi phục danh tiếng bị tổn hại của mình trong lòng người dân Gaza, đơn giản bằng cách trở thành lực lượng đáng tin cậy duy nhất có thể duy trì trật tự và an ninh cơ bản. Và để tránh bị Israel bỏ qua hoặc bị Hamas tấn công, bất kỳ chính phủ tương lai nào cũng cần phải được cả hai bên chấp nhận, vốn là điều rất khó xảy ra. Nếu không có một chính phủ như vậy, và đi kèm là một lực lượng an ninh có năng lực, thì Israel sẽ tiếp tục cảm thấy cần phải tấn công Gaza để ngăn Hamas tái thiết.
ĐIỀU KHÔNG AI MUỐN
Israel không tìm cách quay trở lại chiến tranh toàn diện. Bởi chiến tranh càng kéo dài, các chiến dịch quân sự của Israel càng kém hiệu quả, một vấn đề trở nên trầm trọng hơn do thiệt hại ngày càng gia tăng đối với uy tín quốc tế của nước này. Cái giá mà xã hội Israel phải trả cũng tăng lên khi chiến tranh làm gián đoạn nền kinh tế đất nước và gây ra gánh nặng không đồng đều lên các gia đình, vì các cộng đồng Do Thái cực đoan và người Ả Rập Israel theo truyền thống được miễn nghĩa vụ quân sự. Giờ đây, việc tái diễn chiến tranh sẽ có nguy cơ làm phật lòng Trump, nếu ông đổ lỗi cho Israel về sự sụp đổ của một trong những thành tựu nổi bật của mình. Do đó, hầu hết người Israel đều hoan nghênh lệnh ngừng bắn.
Tuy nhiên, người Israel vẫn không sẵn lòng chấp nhận sự lãnh đạo của Hamas ở Gaza, vì lo sợ rằng các sự kiện ngày 07/10/2023 sẽ lặp lại, và vì sự phẫn nộ sâu rộng đối với nhóm vũ trang này bởi sự tàn phá và sỉ nhục mà cuộc tấn công gây ra cho Israel. Các nhà lãnh đạo cánh hữu của Israel phản đối bất kỳ thỏa thuận nào có lợi cho người Palestine nói chung, tin rằng người Palestine không nên “thắng” theo bất kỳ cách nào sau sự kiện ngày 07/10. Và người Israel nhìn chung nghi ngờ Chính quyền Palestine. Về mặt hoạt động, điều này có nghĩa là Israel sẽ do dự trong việc giao phó an ninh cho Lực lượng Ổn định Quốc tế, chứ chưa nói đến lực lượng Palestine, trừ khi họ hoàn toàn tin tưởng rằng lực lượng này sẽ trấn áp Hamas – một sự tin tưởng có lẽ không bao giờ có được. Dù thái độ này của Israel có thể không khiến chiến tranh toàn diện quay trở lại, nhưng chúng có khả năng dẫn đến các cuộc tấn công thường xuyên của Israel vào Gaza trong tương lai. Nếu Hamas công khai củng cố quyền lực ở một số khu vực của Gaza, thì Israel nhiều khả năng sẽ cố gắng tiêu diệt các thủ lĩnh Hamas mới nổi, để đảm bảo rằng nhóm này luôn ở thế bị động.
Giống như Israel, Hamas không muốn quay trở lại chiến tranh toàn diện, nhưng họ cũng có những động lực mạnh mẽ để thực hiện các hành động bạo lực hạn chế. Cuộc chiến tàn khốc sau ngày 07/10 đã khiến phần lớn lãnh đạo Hamas thiệt mạng và làm suy yếu hệ thống chỉ huy và kiểm soát của họ. Những lý do cụ thể mà Hamas đưa ra cho các cuộc tấn công gần đây vào IDF có thể hợp lý, vì các chỉ huy địa phương đôi khi có thể tự mình ra tay. Nhưng tổ chức này gần như chắc chắn sẽ tiếp tục sử dụng bạo lực để đàn áp những ai dám chống đối sự cai trị của họ và đôi khi có thể tấn công lực lượng Israel, hoặc vì mong muốn trả thù, hoặc để gửi thông điệp đến những người ủng hộ rằng họ vẫn đủ mạnh để chống lại Israel.
Khi đến lúc thực hiện các khía cạnh trong kế hoạch của Trump nhằm làm suy yếu đáng kể quyền lực của Hamas và tiêu diệt tổ chức này như một chủ thể chính trị, Hamas cũng có khả năng sẽ kháng cự dữ dội, cả vì lý do ý thức hệ (vì tổ chức này vẫn muốn kiểm soát Gaza và phong trào dân tộc Palestine) và vì lo sợ rằng các nhóm người Palestine đối địch sẽ trả thù nếu Hamas không thể tự vệ. Các cuộc tấn công của Hamas vào IDF và phản ứng dữ dội không thể tránh khỏi của Israel sẽ làm mất uy tín bất kỳ chính phủ kỹ trị hoặc chính quyền Palestine nào, cho thấy sự bất lực của họ trong việc bảo vệ người dân Gaza và khiến chính phủ đó dễ bị cho là kẻ cộng tác với Israel. Đây sẽ là một thắng lợi chính trị cho Hamas ngay cả khi các lãnh đạo của tổ chức này, và người dân Gaza nói chung, phải chịu đựng sự trả đũa của Israel.
KHÔNG BIẾN MẤT MÀ BỊ LÃNG QUÊN
Giờ đây, lực lượng Israel đang tuần tra nghiêm ngặt dọc theo ranh giới màu vàng do thỏa thuận ngừng bắn vạch ra, bắn vào những thường dân Gaza cố gắng vượt qua – khiến hàng chục người thiệt mạng – và xây dựng các rào cản vật lý bằng khối bê tông để đánh dấu ranh giới. Thật dễ để hình dung một ranh giới tạm thời như vậy có thể trở thành bán vĩnh viễn. Trong bối cảnh thực tế này, một số nỗ lực của Mỹ nhằm thúc đẩy tái thiết đã bị cản trở. Ví dụ, vào tháng 11, Mỹ từng cố gắng tạo ra “Cộng đồng An toàn Thay thế,” nơi những người Palestine vượt qua kiểm duyệt của Israel có thể sống ở phía Israel của ranh giới phân chia ở Gaza. Nhưng đề xuất này đã bị đình trệ gần như ngay lập tức trước những câu hỏi khó khăn về việc liệu người Palestine trong các cộng đồng này có thể tự do đi lại giữa các phần của dải Gaza do Israel và Hamas kiểm soát hay không. Nỗ lực này, hiện vẫn đang bế tắc, là một lời cảnh báo rằng ngay cả những đề xuất tưởng chừng vô hại cũng có những hậu quả chính trị mà một hoặc cả hai bên có thể phản đối.
Theo thời gian, sự chú ý của quốc tế đối với Gaza sẽ giảm dần, đặc biệt nếu bạo lực hạn chế không leo thang thành bạo lực quy mô lớn, và nếu tình hình nhân đạo chỉ ở mức tồi tệ chứ không phải thảm khốc. Khi căng thẳng giảm bớt, áp lực buộc cả hai bên phải nhượng bộ cũng giảm theo, và Israel chỉ đối mặt với cái giá ngoại giao tiềm tàng thấp hơn cho các cuộc tấn công quân sự.
Như những chuyến viếng thăm của các quan chức cấp cao Mỹ cho thấy, chính quyền Trump tự hào về vai trò của mình trong việc kiến tạo lệnh ngừng bắn và muốn biến Gaza thành một câu chuyện thành công. Tuy nhiên, điều đó đòi hỏi áp lực liên tục và ngoại giao kiên nhẫn, mà cả hai đều không phải là đặc điểm nổi bật trong chính sách đối ngoại của Trump. Điều đó cũng sẽ liên quan đến việc Washington triển khai quân đội Mỹ như một phần của lực lượng ổn định hoặc thuyết phục các đồng minh có năng lực tham gia. Bản thân Trump sẽ phải gây áp lực lên Netanyahu và các nhà lãnh đạo Israel khác để buộc họ rút quân khỏi một số khu vực ở Gaza, bất chấp tình hình an ninh bất ổn, và phối hợp áp lực liên tục từ các đối tác Ả Rập và Hồi giáo đối với Hamas. Nếu không có những tít báo thu hút sự chú ý do chiến tranh và nạn đói ở Gaza tạo ra, chính quyền khó có thể duy trì nỗ lực của mình. Và nếu không có những nỗ lực gần như liên tục như vậy từ phía Mỹ, Israel và Hamas có thể sẽ rơi vào một quan hệ bất ổn, tránh được chiến tranh toàn diện nhưng vẫn đặc trưng bởi xung đột liên tục, thiếu tái thiết ở Gaza, và ít hoặc không có tiến bộ chính trị nào hướng tới hòa bình lâu dài.
Daniel Byman là Giáo sư tại Trường Ngoại giao thuộc Đại học Georgetown và Giám đốc Chương trình Chiến tranh, Các mối đe dọa bất thường, và Khủng bố tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế.
