Nguồn: Nouriel Roubini, “The Global Consequences of a Sino-American Cold War”, Project Syndicate, 20/05/2019.
Biên dịch: Phan Nguyên
Vài năm trước, khi tham gia một phái đoàn phương Tây đến thăm Trung Quốc, tôi đã được gặp Chủ tịch Tập Cận Bình tại Đại lễ đường Nhân dân Bắc Kinh. Khi nói chuyện với chúng tôi, ông Tập lập luận rằng sự trỗi dậy của Trung Quốc sẽ hòa bình, và các quốc gia khác – cụ thể là Hoa Kỳ – không cần phải lo lắng về “Bẫy Thucydides”, được đặt theo tên nhà sử học Hy Lạp, người đã ghi lại nỗi sợ hãi của thành Sparta trước một Athens đang trỗi dậy, khiến chiến tranh giữa hai bên trở nên không thể tránh khỏi. Trong cuốn sách năm 2017 “Destined for War: Can America and China Escape Thucydides’s Trap?” Graham Allison thuộc Đại học Harvard đã nhìn lại 16 cuộc cạnh tranh trước đó giữa một cường quốc mới nổi và một cường quốc bá chủ, và ông nhận thấy 12 trong số đó đã dẫn đến chiến tranh. Rõ ràng ông Tập muốn chúng tôi tập trung vào bốn trường hợp còn lại.
Dù hai bên đều nhận thức rõ về Bẫy Thucydides – và thừa nhận rằng tiền lệ lịch sử không mang tính quyết định – nhưng Trung Quốc và Mỹ dường như vẫn đang rơi vào chiếc bẫy đó. Mặc dù một cuộc chiến tranh nóng giữa hai cường quốc thế giới dường như vẫn còn rất xa vời, một cuộc chiến tranh lạnh đang trở nên ngày một chắc chắn hơn.
Mỹ đổ lỗi cho Trung Quốc về những căng thẳng hiện tại. Kể từ khi gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới năm 2001, Trung Quốc đã gặt hái được những lợi ích từ hệ thống thương mại và đầu tư toàn cầu, trong khi không đáp ứng các nghĩa vụ của mình và ngồi không hưởng lợi từ các quy tắc đó. Theo Mỹ, Trung Quốc đã đạt được lợi thế không công bằng thông qua hành vi trộm cắp tài sản trí tuệ, chuyển giao công nghệ bắt buộc, trợ cấp cho các công ty trong nước, cũng như thông qua các công cụ khác của chủ nghĩa tư bản nhà nước. Đồng thời, chính phủ của họ cũng ngày một chuyên chế, biến Trung Quốc thành một quốc gia giám sát kiểu Orwellian.
Về phần mình, người Trung Quốc nghi ngờ rằng mục tiêu thực sự của Hoa Kỳ là ngăn không cho họ tiếp tục trỗi dậy hoặc khuếch trương sức mạnh và ảnh hưởng hợp pháp ra nước ngoài. Theo quan điểm của Trung Quốc, việc nền kinh tế lớn thứ hai thế giới (tính theo GDP) tìm cách mở rộng sự hiện diện của mình trên trường thế giới là hoàn toàn hợp lý. Các nhà lãnh đạo Trung Quốc cũng lập luận rằng chế độ của họ đã cải thiện điều kiện vật chất cho 1,4 tỷ người dân Trung Quốc nhiều hơn rất nhiều so với những gì mà các hệ thống chính trị bế tắc của phương Tây từng có thể mang lại.
Cho dù lập luận bên nào thuyết phục hơn thì sự leo thang căng thẳng kinh tế, thương mại, công nghệ và địa chính trị vẫn có thể không tránh khỏi. Cuộc chiến thương mại ban đầu bây giờ có nguy cơ leo thang thành một trạng thái thù địch lẫn nhau vĩnh viễn. Điều này được phản ánh trong Chiến lược An ninh Quốc gia của chính quyền Trump, tài liệu coi Trung Quốc là “đối thủ cạnh tranh” chiến lược cần được kiềm chế trên tất cả các mặt trận.
Theo đó, Mỹ mạnh tay hạn chế đầu tư trực tiếp nước ngoài của Trung Quốc vào các lĩnh vực nhạy cảm và theo đuổi các hành động khác nhằm đảm bảo sự thống trị của phương Tây trong các ngành công nghiệp chiến lược như trí tuệ nhân tạo và 5G. Mỹ cũng đang gây áp lực khiến các đối tác và các đồng minh không tham gia Sáng kiến Vành đai và Con đường, chương trình khổng lồ của Trung Quốc nhằm xây dựng các dự án cơ sở hạ tầng trên khắp lục địa Á-Âu. Và Mỹ đang tăng cường các cuộc tuần tra của Hải quân Hoa Kỳ ở Biển Đông và Biển Hoa Đông, nơi Trung Quốc đã trở nên hung hăng hơn trong việc áp đặt các yêu sách lãnh thổ đáng ngờ của mình.
Hậu quả toàn cầu của một cuộc chiến tranh lạnh Mỹ – Trung thậm chí còn nghiêm trọng hơn những hậu quả của Chiến tranh Lạnh giữa Mỹ và Liên Xô trước đây. Trong khi Liên Xô là một cường quốc suy tàn với mô hình kinh tế thất bại, Trung Quốc sẽ sớm trở thành nền kinh tế lớn nhất thế giới, và sẽ vẫn còn tiếp tục phát triển thêm. Hơn nữa, Mỹ và Liên Xô giao thương với nhau rất ít, trong khi Trung Quốc hội nhập hoàn toàn vào hệ thống thương mại và đầu tư toàn cầu, và đặc biệt có sự phụ thuộc đan xen lẫn nhau rất lớn với Mỹ.
Do đó, một cuộc chiến tranh lạnh toàn diện có thể kích hoạt một giai đoạn đảo ngược toàn cầu hóa mới, hoặc ít nhất là một sự chia cắt nền kinh tế toàn cầu thành hai khối kinh tế không tương thích với nhau. Trong cả hai trường hợp, thương mại hàng hóa, dịch vụ, vốn, lao động, công nghệ và dữ liệu sẽ bị hạn chế nghiêm trọng, và lĩnh vực kỹ thuật số sẽ trở thành các mạng bị chia cắt, nơi các mạng của phương Tây và Trung Quốc sẽ không kết nối với nhau. Giờ đây, khi Mỹ áp đặt lệnh trừng phạt đối với ZTE và Huawei, Trung Quốc sẽ phải vật lộn để đảm bảo rằng những công ty công nghệ khổng lồ của họ có thể thu mua các thiết bị đầu vào thiết yếu từ nguồn trong nước hoặc ít nhất là từ các đối tác thương mại thân thiện không phụ thuộc vào Mỹ.
Trong thế giới bị chia rẽ này, cả Trung Quốc và Mỹ đều muốn tất cả các quốc gia khác sẽ chọn một bên, trong khi hầu hết các chính phủ sẽ cố gắng giữ cân bằng để duy trì mối quan hệ kinh tế tốt với cả hai. Suy cho cùng, nhiều đồng minh của Hoa Kỳ hiện làm ăn nhiều hơn (về thương mại và đầu tư) với Trung Quốc so với Mỹ. Tuy nhiên, trong một nền kinh tế tương lai nơi Trung Quốc và Hoa Kỳ giữ quyền kiểm soát riêng đối với tiếp cận các công nghệ quan trọng như trí tuệ nhân tạo (AI) và 5G, thì một lập trường đứng giữa có thể sẽ không phù hợp. Mọi người sẽ phải lựa chọn, và thế giới cũng có thể sẽ bước vào một quá trình đảo ngược toàn cầu hóa lâu dài.
Dù có chuyện gì xảy ra, mối quan hệ Trung-Mỹ sẽ là vấn đề địa chính trị quan trọng của thế kỷ này. Sự cạnh tranh ở một mức độ nào đó là không thể tránh khỏi. Nhưng, lý tưởng nhất là cả hai bên sẽ quản lý sự đối đầu đó một cách mang tính xây dựng, cho phép hợp tác trong một số vấn đề và cạnh tranh lành mạnh trong những vấn đề khác. Trên thực tế, Trung Quốc và Mỹ sẽ tạo ra một trật tự quốc tế mới, dựa trên sự thừa nhận rằng cường quốc mới đang trỗi dậy sẽ được trao một vai trò phù hợp trong việc hình thành các quy tắc và thể chế toàn cầu.
Nếu mối quan hệ không được quản lý một cách phù hợp – với việc Mỹ ngăn chặn sự phát triển và trỗi dậy của Trung Quốc, và Trung Quốc hung hăng khuếch trương sức mạnh của mình ở châu Á và trên toàn thế giới – một cuộc chiến tranh lạnh toàn diện sẽ xảy ra, và một cuộc chiến tranh nóng (hoặc một loạt các cuộc chiến tranh qua tay người khác) cũng không thể bị loại trừ. Trong thế kỷ 21, Bẫy Thucydides sẽ nuốt chửng không chỉ Mỹ và Trung Quốc, mà cả toàn thế giới.
Nouriel Roubini, giáo sư tại Trường Kinh doanh Stern thuộc Đại học New York và Chủ tịch của Roubini Global Economics, từng là Kinh tế gia Cao cấp về Các vấn đề Quốc tế trong Hội đồng Cố vấn Kinh tế của Nhà Trắng dưới thời Chính quyền Clinton. Ông từng làm việc cho Quỹ Tiền tệ Quốc tế, Cục Dự trữ Liên bang Mỹ, và Ngân hàng Thế giới.
