Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy
Trong cuộc họp báo đầu tiên sau khi chiếm Kabul, Taliban tuyên bố đã “giải phóng” Afghanistan và nơi đây sẽ không còn là “chiến trường xung đột.” Họ cam kết tôn trọng quyền phụ nữ “trong khuôn khổ Sharia [luật Hồi giáo]”, và các nhà báo sẽ “được độc lập” miễn không “đi ngược lại các giá trị quốc gia”. Nhóm này cũng cho biết mong muốn xây dựng “quan hệ tốt đẹp” với các quốc gia khác. Trước đó, Taliban đã ân xá cho những người từng làm việc cho chính phủ cũ. Thủ lĩnh trên thực tế Abdul Ghani Baradar đã có lần đầu tiên về nước sau hơn một thập niên; ông về Kandahar, nơi khai sinh ra Taliban.
BHP công bố kế hoạch rút khỏi Sở Giao dịch Chứng khoán London, và thay vào đó chỉ niêm yết ở Sydney. Công ty Anh-Úc này từ lâu đã bị nhà đầu tư gây áp lực buộc từ bỏ niêm yết kép nhằm tăng lợi nhuận và tận dụng ưu đãi thuế của Úc. LSE sẽ rất nhớ BHP, vì hãng này có vốn hóa thị trường thuộc hàng lớn nhất chỉ số FTSE 100. Dù vậy công ty vẫn tiếp tục niêm yết thứ cấp ở London.
Áp thấp nhiệt đới Grace đổ bộ vào Haiti, gây thêm khó khăn cho nỗ lực giải cứu sau trận động đất mạnh 7,2 độ hôm thứ Bảy. Số người chết vì trận động đất đã lên ít nhất 1.400 và còn có thể tăng thêm. Được biết trận động đất này mạnh hơn cả trận động đất giết chết hơn 200.000 người hồi năm 2010. Còn Grace có thể gây lũ quét và lở đất.
Walmart đánh bại mọi dự đoán của Phố Wall khi báo cáo tổng doanh thu tăng 2,4% so với cùng kỳ năm trước trong quý kết thúc vào tháng 7. Tin vui này là nhờ du khách tăng mua sắm và đến mùa tựu trường. Trong khi đó Home Depot ghi nhận doanh thu quý cao nhất từ trước đến nay, song vẫn kém xa kỳ vọng vì cơn sốt “tự làm ở nhà” đã qua đi khi phong tỏa được dỡ bỏ.
Hui Ka Yan từ chức chủ tịch Hengda Real Estate, một công ty con của Evergrande, nhà phát triển bất động sản lớn nhất Trung Quốc. Cổ phiếu của công ty đã giảm gần 4% trong phiên thứ Ba khi có thông báo này. Evergrande mang nhiều nợ hơn bất kỳ công ty phi tài chính có niêm yết nào khác của Trung Quốc, chủ yếu do quản lý yếu kém.
Giá cổ phiếu của Alibaba và Tencent, hai gã khổng lồ công nghệ Trung Quốc, đã giảm lần lượt hơn 2% và 3% sau khi cơ quan chống độc quyền của Trung Quốc ban hành bản dự thảo quy tắc cấm cạnh tranh không lành mạnh. Nếu được thực thi, các biện pháp này sẽ bao phủ một loạt lĩnh vực bao gồm quảng cáo sai sự thật và vấn đề xử lý dữ liệu người tiêu dùng. Hồi tháng 4 Alibaba từng bị phạt 2,8 tỷ USD vì hành vi phản cạnh tranh.
Ba Lan nhượng bộ EU xoay quanh vấn đề “cơ quan kỷ luật” trao cho chính phủ quyền đình chỉ thẩm phán, ngay trước thời hạn cắt giảm tài trợ EU. EU nói vấn đề này đe dọa độc lập tư pháp và nhà nước pháp quyền. Còn Ba Lan khẳng định khối không có quyền yêu cầu họ giải tán cơ quan (dù đã làm theo).
TIÊU ĐIỂM
Hồ sơ nhân vật: lãnh đạo trên thực tế của Taliban
Mullah Abdul Ghani Baradar không nằm trong số những người Taliban đã sải bước vào dinh tổng thống ở Kabul, thủ đô Afghanistan, vào ngày 15 tháng 8. Nhưng ông được ghi nhận là người đưa đến thắng lợi này. Vừa trở về nước lần đầu tiên sau hơn một thập niên, ông được dự đoán trở thành thủ lĩnh của Tiểu Vương quốc Hồi giáo Afghanistan.
Sinh ra trong một bộ tộc Pushtun quyền thế ở miền nam Afghanistan vào năm 1968, Mullah Baradar trải qua thời thanh niên chiến đấu cùng quân du kích mujahideen chống quân đội Liên Xô và chính phủ Afghanistan. Sau chiến tranh ông giúp Mullah Muhammad Omar, chỉ huy cũ của ông, thành lập Taliban (có nghĩa là “sinh viên”), một nhóm các chủng sinh cứng rắn mong muốn quét sạch các lãnh chúa địa phương ngoại đạo. Nhóm này nhanh chóng chinh phục phần lớn đất nước vào năm 1996.
Là một nhà lãnh đạo tinh thần kiêm tiểu vương, Mullah Omar áp dụng sharia (luật Hồi giáo) theo cách nghiêm khắc nhất. Dưới thời ông, Mullah Baradar vươn lên cấp thứ trưởng quốc phòng. Sau khi Mỹ xâm lược vào năm 2001, các thành viên cấp cao của Taliban bắt đầu điều hành từ Pakistan. Dù ít cực đoan hơn một số người, Mullah Baradar vẫn là một nhân vật cam kết với mục tiêu thánh chiến bạo lực.
Năm 2010, ông bị CIA theo dõi và bị bắt ở Pakistan. Năm 2018, theo yêu cầu của người Mỹ, các quan chức Pakistan đã trả tự do cho ông để ông tham gia đàm phán hòa bình ở Doha. Kể từ năm 2016, ông phục vụ dưới quyền của Mullah Haibatullah Akhundzada (Mullah Omar qua đời năm 2013, và chuyện này được giấu đến tận hai năm). Vào tháng 2 năm 2020, ông đặt bút ký vào thỏa thuận do Mỹ đề xuất nhằm hướng tới rút quân – từng được hy vọng đưa tới một thỏa thuận chia sẻ quyền lực giữa Taliban và chính phủ Afghanistan. Mullah Baradar tuyên bố muốn “một đất nước tự do, độc lập, thống nhất và phát triển” với “một hệ thống Hồi giáo,” trong đó tất cả các bộ lạc có thể “cùng chung sống trong tình yêu thương và bằng hữu.”
Phương Tây dĩ nhiên rất muốn nghe các nhà thần học Afghanistan hứa hẹn thay đổi. Trong một cuộc họp báo hôm qua, Taliban cam kết đảm bảo quyền phụ nữ “trong khuôn khổ đạo Hồi,” và sẽ bảo vệ các phương tiện truyền thông tự do. Nhưng tại một số địa phương vừa chiếm được, họ đã áp đặt lại những hạn chế hà khắc đối với phụ nữ. Còn ở Kabul, những người hợp tác với chính quyền cũ phải đối mặt ngược đãi, đe dọa, đánh đập hoặc tệ hơn.
Belarus dùng người nhập cư để trả thù các nước láng giềng
Belarus, tức giận vì Lithuania (Litva) che chở các đối thủ lưu vong của tổng thống Alexander Lukashenko, gần đây đã bắt đầu đưa người di cư Iraq lên biên giới phía bắc. Kể từ tháng 1 đã có gần 2.800 người vượt qua biên giới này, tức tỷ lệ khoảng 1 trên 1.000 người Lithuania. Các nhà lập pháp của quốc gia Baltic nhỏ bé lập tức gấp rút thắt chặt luật tị nạn, và thông qua hàng rào biên giới trị giá 152 triệu euro (178 triệu USD) — chiếm tới 0,3% GDP của cả nước.
Ủy ban Châu Âu cam kết hỗ trợ 36 triệu euro để giúp đỡ và xử lý người di cư, và mới hai tuần trước đã lên lịch một cuộc họp trực tuyến vào hôm nay để thảo luận cho các bước tiếp theo. Nhưng giờ đây lại có một vấn đề mới: người di cư cũng đang vượt biên sang Ba Lan, nước mà tháng này đã cho phép một vận động viên Olympic người Belarus tị nạn chính trị.
Ông Lukashenko rõ ràng biết điểm yếu của đối thủ. EU đã thuyết phục Iraqi Airways đình chỉ các chuyến bay đến Minsk, song vẫn còn nhiều nơi khác, chẳng hạn như Afghanistan.
Nvidia sắp công bố kết quả kinh doanh
Nvidia có thể đối mặt thất bại lớn đầu tiên kể từ khi trở thành người khổng lồ mới nhất của ngành bán dẫn toàn cầu. Công ty Mỹ đang muốn chi 40 tỷ USD để mua lại Arm, một công ty Anh chuyên thiết kế chip dùng trong hầu hết điện thoại thông minh. Nếu thành công, thỏa thuận này sẽ là một cuộc đảo chính trong ngành, giúp củng cố vị thế dẫn đầu chip trí tuệ nhân tạo của Nvidia.
Song các cơ quan quản lý muốn can thiệp. Thỏa thuận này cần phải được nhà chức trách Mỹ, Anh, Trung Quốc và cả EU chấp thuận. Chính phủ Anh được cho là không hài lòng vì lý do an ninh quốc gia. Còn Trung Quốc không muốn Arm, nhà cung cấp chủ chốt cho ngành công nghệ của họ, rơi vào tay Mỹ. Liệu Nvidia sẽ giải quyết ra sao?
Kết quả quý hai được công bố hôm nay có lẽ sẽ giúp nhà đầu tư yên tâm. Phố Wall kỳ vọng hai mảng kinh doanh lớn nhất của Nvidia, trò chơi và trung tâm dữ liệu, sẽ giúp tăng doanh thu lên 6,3 tỷ đô la trong quý kết thúc vào ngày 1 tháng 8, tức lên 64% so với cùng kỳ năm ngoái. Điều này sẽ giúp duy trì giá trị thị trường trung bình 497 tỷ đô la. Nhưng về dài hạn Nvidia cần có Arm, hoặc một thỏa thuận khác, để tiếp tục tăng trưởng.
Triển vọng lạm phát ở Anh
Các nhà kinh tế dự đoán lạm phát giá cơ bản ở Anh sẽ giảm nhẹ khi số liệu được công bố vào hôm nay. Song chỉ thế thôi. Giá năng lượng tăng và tắc nghẽn sản xuất toàn cầu sẽ đẩy lạm phát giá hàng hóa lên cao hơn trong nửa cuối năm nay. Hồi tháng 5 Ngân hàng Trung ương Anh dự đoán phải tới cuối năm 2021 lạm phát giá tiêu dùng (CPI) mới vượt mục tiêu 2%, với lạm phát duy trì trên 2% cho đến cuối năm 2022. Nhưng đầu tháng này họ điều chỉnh dự báo – vì có vẻ như CPI sẽ lên 4% trong mùa đông.
Miễn là nguyên nhân lạm phát đến từ diễn biến giá hàng hóa quốc tế chứ không phải tăng giá dịch vụ nội địa, ngân hàng sẽ tiếp tục nới lỏng. Hiện tại phải tới năm 2022 mới có chính sách thắt chặt. Nhưng thời hạn đó có thể phải rút ngắn nếu thị trường việc làm phục hồi tốt hơn dự kiến.
