Nguồn: Pancho Villa attacks Columbus, New Mexico, History.com
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
Vào ngày này năm 1916, tức giận trước sự hỗ trợ của Mỹ dành cho các đối thủ trong cuộc chiến giành quyền kiểm soát Mexico, thủ lĩnh cách mạng nông dân Pancho Villa đã tấn công thị trấn biên giới Columbus, New Mexico.
Năm 1913, cuộc nội chiến đẫm máu ở Mexico đã đưa tướng Victoriano Huerta lên nắm quyền. Tổng thống Mỹ Woodrow Wilson đã khinh thường chế độ mới, gọi đó là “chính phủ đồ tể,” và tích cực hỗ trợ quân sự nhân vật đối lập, Venustiano Carranza. Thật không may, khi Carranza lên nắm quyền vào năm 1914, ông ta cũng trở thành một nỗi thất vọng khác và Wilson lại ủng hộ một lãnh đạo phiến quân khác, Pancho Villa.
Là một thủ lĩnh khôn ngoan, có xuất thân nông dân, Villa cùng với Emiliano Zapata đã hợp sức để duy trì tinh thần nổi dậy ở Mexico và quấy rối chính phủ Carranza. Tuy nhiên, một năm sau, Wilson bị thuyết phục rằng Carranza đã thực hiện đủ các bước cải cách dân chủ để xứng đáng nhận được sự hỗ trợ chính thức của Mỹ, và Tổng thống quyết định bỏ rơi Villa. Phẫn nộ, Villa quay sang chống lại Mỹ. Trong tháng 1/1916, ông ta đã bắt cóc 18 người Mỹ trên một chuyến tàu Mexico và tàn sát họ. Vài tuần sau đó, vào ngày 09/03/1916, Villa dẫn đầu một đội quân gồm khoảng 1.500 lính du kích vượt biên giới để thực hiện một cuộc tấn công tàn bạo vào thị trấn nhỏ Columbus, New Mexico của Mỹ. Villa và những người dưới quyền ông ta đã giết 19 người và thiêu rụi thị trấn.
Quyết tâm tiêu diệt phiến quân mà mình từng ủng hộ, Wilson đã ra lệnh cho Tướng John Pershing chỉ huy 6.000 quân Mỹ vào Mexico và bắt giữ Villa. Carranza miễn cưỡng đồng ý cho phép Mỹ xâm lược lãnh thổ Mexico. Trong gần hai năm, Pershing và binh lính của ông đã truy đuổi Villa – một người luôn thoắt ẩn thoát hiện – bằng ngựa, xe hơi, hoặc máy bay. Quân đội Mỹ đã có một số cuộc đụng độ đẫm máu với phiến quân, nhưng Pershing không bao giờ có thể tìm thấy và tấn công Villa.
Sau cùng, mất kiên nhẫn với sự hiện diện của quân đội Mỹ ở đất nước mình, Carranza đã rút lại quyền cho phép chiếm đóng. Pershing trở về quê nhà vào đầu năm 1917, và ba tháng sau đó thì lên đường sang châu Âu với tư cách là người đứng đầu Lực lượng Viễn chinh Mỹ trong Thế chiến I. Dù Pershing không bao giờ bắt được Villa, nhưng những nỗ lực của ông đã khiến Villa không dám tấn công công dân hoặc lãnh thổ Mỹ một lần nữa. Sau khi giúp lật đổ Carranza vào năm 1920, Villa đồng ý rút khỏi chính trường. Kẻ thù đã ám sát ông vào năm 1923. Tuy nhiên, sự phẫn nộ nảy sinh ở Mexico do những nỗ lực chống lại Pancho Villa đã không phai nhạt theo sau cái chết của ông, và quan hệ Mexico-Mỹ tiếp tục căng thẳng suốt những thập niên tiếp theo.
