Nguồn: “Pity American firms in China. Xi Jinping is hitting back”, The Economist, 15/04/2025.
Biên dịch: Nguyễn Ngọc Tường Ngân
Trong nhiều thập kỷ, các chính trị gia ở Washington có thể bị nhầm là những người vận động hành lang cho các công ty Mỹ tại Trung Quốc. Họ thúc đẩy đất nước này mở cửa cho các ngân hàng, máy bay và chuỗi thức ăn nhanh của Mỹ. Ví dụ, Boeing, một nhà sản xuất máy bay của Mỹ, bắt đầu nhận được đơn đặt hàng từ Trung Quốc ngay sau khi Richard Nixon đến thăm nước này vào năm 1972. Hiện tại, nhiều giám đốc điều hành người Mỹ tại Trung Quốc tin rằng họ đang chứng kiến chính phủ của mình phá bỏ phần lớn thành quả đó.
Việc Donald Trump sử dụng thuế quan mạnh mẽ đang khiến chuỗi cung ứng của họ trở nên không bền vững. Sự trả đũa của chính phủ Trung Quốc đe dọa sẽ phá vỡ nhiều năm thành công về mặt thương mại. Theo hãng tin Bloomberg, vào ngày 15 tháng 4, cơ quan quản lý hàng không của Trung Quốc đã yêu cầu các hãng hàng không ngừng nhận máy bay từ Boeing. Ý nghĩa biểu tượng của động thái này sẽ không bị các ông chủ người Mỹ ở Thượng Hải hay Bắc Kinh bỏ qua.
Các công ty Mỹ tại Trung Quốc vẫn đang cố gắng dự đoán tương lai sẽ như thế nào. Thuế quan đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc vẫn ở mức 145%. Vào ngày 11 tháng 4, Nhà Trắng đã công bố miễn trừ đối với các thiết bị điện tử tiêu dùng, khiến các công ty như Apple thở phào. Tuy nhiên, kể từ đó, tổng thống đã nói rằng điều này chỉ là tạm thời, có hiệu lực cho đến khi có kết quả điều tra về chất bán dẫn, sản phẩm điện tử và dược phẩm. Và vào ngày 16 tháng 4, Hoa Kỳ đã siết chặt việc bán chip AI của Nvidia cho Trung Quốc.
Trung Quốc đã tăng thuế tương ứng với Hoa Kỳ, với mức thuế khoảng 125%, nhưng gần đây đã tuyên bố rằng họ sẽ không còn phản ứng với mức thuế mới nữa vì với mức giá cao hơn nhiều, thị trường cho hàng nhập khẩu từ Hoa Kỳ đã biến mất. Đồng thời, các cơ quan quản lý của Trung Quốc đã tiến hành điều tra và bổ sung các công ty Hoa Kỳ vào các danh sách vốn sẽ gây bất lợi cho hoạt động của họ tại quốc gia này. Các công ty như Boeing có thể chứng kiến các đơn đặt hàng suy giảm hoặc bị hủy nhanh chóng. Một giám đốc điều hành người Mỹ mô tả cuộc chiến thương mại bằng một từ: “hủy diệt”.
Ông Trump trích dẫn thâm hụt thương mại hàng hóa với Trung Quốc khoảng 300 tỷ đô la vào năm 2024 là một lý do chính đáng để áp thuế. Các ông chủ người Mỹ tại Trung Quốc có quan điểm khác. Doanh thu năm 2024 của các công ty niêm yết của Hoa Kỳ báo cáo doanh số bán hàng tại Trung Quốc cũng ở mức tương đương. Apple, Nike và Starbucks hiện diện ở khắp mọi nơi; Tesla, một nhà sản xuất xe điện, đã bán được khoảng hai phần năm số xe của mình tại Trung Quốc trong ba tháng đầu năm nay. Hoạt động tại địa phương của họ sử dụng hàng chục nghìn công nhân thường có tay nghề cao. Để so sánh, các công ty Trung Quốc tại Mỹ kém thành công hơn nhiều, chỉ mang lại 50 tỷ đô la doanh thu vào năm ngoái. Việc phát hiện ra một thương hiệu tiêu dùng Trung Quốc trên đường phố của một thành phố Mỹ là một sự kiện hiếm hoi.
Đối với các giám đốc điều hành người Mỹ, hoạt động tại Trung Quốc trở nên khó khăn hơn nhiều. Trong vài năm qua, nhiều công ty đã cắt giảm đầu tư (xem biểu đồ), bị đẩy ra ngoài do các chính sách không thân thiện và lãi suất thấp. Trong tương lai, đến lượt các chính sách của Mỹ sẽ cản trở đầu tư.
Hầu hết các công ty Mỹ có chuỗi cung ứng phức tạp vẫn đang chao đảo vì tác động của đại dịch, trong thời gian đó, nhiều công ty đã tìm cách chấm dứt sự phụ thuộc hoàn toàn vào hoạt động sản xuất của Trung Quốc bằng cách thành lập cơ sở sản xuất tại các quốc gia khác trong khu vực. Sự đa dạng hóa một phần này có thể gây bất lợi cho các công ty Mỹ khi chiến tranh thương mại nổ ra. Ví dụ, Việt Nam đã đề xuất dừng việc trung chuyển hàng hóa của Trung Quốc để đổi lấy việc ông Trump hạ thuế quan, theo hãng thông tấn Reuters. Điều này có nghĩa là các công ty Mỹ hoạt động giữa hai nước có thể phải đối mặt với mức thuế quan thậm chí còn cao hơn.
Các ông chủ người Mỹ cũng sẽ phải đối mặt với cơn thịnh nộ của nhà nước Trung Quốc. Kể từ năm 2019, các cơ quan quản lý đã xây dựng một khuôn khổ pháp lý tinh vi để chống lại các công ty và quốc gia, bao gồm các biện pháp trừng phạt đối với các công ty nếu họ tuân theo lệnh trừng phạt của các quốc gia khác, hạn chế xuất khẩu, và “danh sách các thực thể không đáng tin cậy”. Khi một công ty bị thêm vào danh sách này, nhân viên của công ty đó không được nhập cảnh vào Trung Quốc và công ty bị ngăn cản giao dịch với nước này. Theo một bài báo của Evan S. Medeiros thuộc Đại học Georgetown và Andrew Polk thuộc Trivium, một công ty tư vấn, ba cơ chế này đã được sử dụng 15 lần vào năm 2023, nhưng lên tới 115 lần vào năm ngoái. Chỉ riêng trong hai tháng rưỡi đầu năm 2025, các biện pháp bổ sung vào danh sách thực thể và các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đã được triển khai khoảng 60 lần.
Các hình thức trả đũa mới đang trở nên rõ ràng hơn. Vào ngày 8 tháng 4, một danh sách không chính thức gồm sáu biện pháp đã bắt đầu lan truyền trên mạng xã hội Trung Quốc. Một số biện pháp tương đối rõ ràng, và đề xuất lệnh cấm nhập khẩu gia cầm và đậu nành của Mỹ cũng như đình chỉ mọi cuộc đàm phán về việc kiểm soát hoạt động buôn bán fentanyl. Một biện pháp khác đề xuất dừng nhập khẩu phim Mỹ. Danh sách này cũng bao gồm lệnh đàn áp đối với tài sản sở hữu trí tuệ của người Mỹ và các dịch vụ chuyên nghiệp, chẳng hạn như các công ty luật. Danh sách này được soạn bởi hai blogger có nhiều mối quan hệ với chính quyền. Hai ngày sau, cơ quan quản lý phim thông báo rằng họ sẽ giảm số lượng phim Mỹ được phép vào Trung Quốc, cho thấy các bài đăng dựa trên thông tin đáng tin cậy.
Danh sách này cũng có thể giúp làm rõ thông báo được đưa ra ngày 4 tháng 4 liên quan đến cuộc điều tra của Trung Quốc đối với DuPont, một tập đoàn hóa chất của Mỹ. DuPont đã xung đột với Trung Quốc về các vấn đề sở hữu trí tuệ trong nhiều năm. Cuộc điều tra đối với công ty này cáo buộc các hoạt động độc quyền không xác định, khiến một số nhà phân tích tin rằng cuộc điều tra có thể là một cuộc tấn công vào sở hữu trí tuệ của công ty này tại Trung Quốc. Các công ty đa quốc gia trước đây đã tìm kiếm sự bảo vệ tài sản sở hữu trí tuệ như một điều kiện tiên quyết để đầu tư vào Trung Quốc. Bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy những lời hứa đó bị hủy bỏ sẽ gây ra hậu quả tàn khốc cho tất cả các công ty nước ngoài, không chỉ các công ty Mỹ, một cố vấn của công ty cho biết.
Trong khi đó, một cuộc tấn công vào các dịch vụ của Mỹ vẫn chưa diễn ra hoàn toàn. Bất kỳ biện pháp nào như vậy đều có thể gây tổn hại đến khả năng hoạt động của các công ty Mỹ khác. Các công ty luật, ngân hàng, công ty tư vấn và kế toán là xương sống của thương mại. Trung Quốc đã gây khó khăn cho một số dịch vụ này. Ví dụ, việc tìm kiếm thông tin về các công ty đã trở nên rủi ro hơn khi các cơ quan quản lý thắt chặt các quy tắc liên quan đến an ninh quốc gia và các loại thông tin có thể được tiết lộ. Nhiều công ty luật đã thu hẹp quy mô hoặc đóng cửa văn phòng. Một luật sư ở Bắc Kinh cho biết nếu áp lực này tăng lên, khả năng giao dịch với các công ty Trung Quốc sẽ bị cản trở.
Trước đây, các công ty luật của Mỹ có thể được chính phủ hậu thuẫn khi đối mặt với những thách thức như vậy. Nhưng ông Trump đã phát động một cuộc đàn áp các công ty luật tại Mỹ đã điều tra ông trong quá khứ. Không có khả năng ông sẽ thông cảm với hoàn cảnh khó khăn của họ ở Trung Quốc.
Chính phủ Trung Quốc sẽ phải hành động thận trọng khi áp dụng các biện pháp trừng phạt đối với các công ty Mỹ. Làm tổn thương Apple hoặc Tesla chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến năng lực sản xuất tại địa phương và dẫn đến tình trạng sa thải. Các công ty nước ngoài khác có thể cảm thấy lo sợ trước các cuộc điều tra đối với các đối tác của Mỹ. Điều này cũng có thể gây tổn hại đến nỗ lực của Đảng Cộng sản nhằm thu hút đầu tư nước ngoài và giữ chân khu vực tư nhân. Nhưng cũng có những lợi ích rõ ràng cho các công ty Trung Quốc. Một số ông chủ người Mỹ lo sợ phản ứng dữ dội đối với các sản phẩm tiêu dùng của họ, do chính phủ Trung Quốc hoặc người tiêu dùng bình thường thúc đẩy. Huawei, một gã khổng lồ công nghệ địa phương, có thể hưởng lợi từ khó khăn của Apple.
Theo nghĩa này, cuộc chiến thương mại có thể là một món quà cho các nhà lãnh đạo Trung Quốc. Người tiêu dùng địa phương yêu thích văn hóa và hàng hóa của Mỹ; nhiều người đã bỏ qua những nỗ lực của nhà nước nhằm quảng bá các thương hiệu địa phương. Cơn thịnh nộ mà ông Trump hướng tới Trung Quốc sẽ khiến nhiệm vụ thanh trừng các thương hiệu và công ty Mỹ khỏi Trung Quốc của Đảng Cộng sản trở nên dễ dàng hơn.
