Nguồn: “Lobbying in Donald Trump’s Washington”, The Economist, 13/04/2019.
Biên dịch: Phan Nguyên
Kể từ khi Donald Trump được bầu làm tổng thống, người ta nhận thấy các doanh nghiệp lớn đã hoạt động rầm rộ ở Washington, DC. Các tổng giám đốc điều hành đã lấp đầy nội các của ông cùng các đồng nghiệp giàu có, các giám đốc điều hành, cũng như các nhà vận động hành lang. Một người từng đại diện cho ngành than nay điều hành Cơ quan Bảo vệ Môi trường (EPA). Vì có nguy cơ gặp phải rất nhiều xung đột lợi ích do trước đây từng tham gia vận động hành lang cho các công ty năng lượng và tài nguyên thiên nhiên nên Quyền Bộ trưởng Nội vụ David Bernhardt thường phải mang theo một thẻ liệt kê tất cả 22 ngành nghề trong số đó. Năm ngoái, các doanh nghiệp đã chi hơn 3,4 tỷ đô la để vận động hành lang cho lợi ích của họ tại các cơ quan công quyền, nhiều hơn 8,5% so với trước khi vị tổng thống phong cách CEO lên nắm quyền (xem biểu đồ 1). Các ngành như chăm sóc sức khỏe, tài chính và công nghiệp đều đã chi hơn 500 triệu đô la mỗi ngành.
Tuy nhiên, những khoản tiền này có thể không phản ánh sự dễ dàng cho việc vận động hành lang của các công ty Mỹ dưới thời ông Trump, mà cho thấy tình hình khó khăn như thế nào. Phòng Thương mại, nơi được mọi đời tổng thống để ý, đã vận động thành công cho việc cắt giảm thuế doanh nghiệp ở mức cao nhưng không thể ngăn cản tổng thống áp thuế nhập khẩu và hạn chế nhập cư. Các công ty dược phẩm lớn, vốn đã thành công trong việc tăng giá thuốc bất kể đảng nào kiểm soát Nhà Trắng, đang bị ông Trump ép phải hạ giá thuốc. Trong số các công ty công nghệ lớn có ba công ty nằm trong số mười công ty chi tiêu lớn nhất cho việc vận động hành lang, bao gồm Alphabet, Facebook và Amazon, nhưng họ có rất ít đồng minh thân thiết ở Washington, bởi Thung lũng Silicon hay lớn tiếng chỉ trích tổng thống Trump.
Khảo sát dữ liệu và phỏng vẫn các nhà vận động hành lang (chủ yếu xin giấu tên) có xu hướng chính trị khác nhau đã xác nhận rằng việc thúc đẩy lợi ích doanh nghiệp tại Washington dưới thời ông Trump không dễ dàng hơn so với dưới thời các tổng thống trước đây. Xét theo một số cách, việc này còn khó hơn. Và kết quả của việc vận động hành lang, được thể hiện ở tình hình thị trường chứng khoán, là mơ hồ. Cắt giảm thuế đã giúp thúc đẩy thị trường cổ phiếu tăng giá. Nhưng ngành chăm sóc sức khỏe, vốn chi tiêu nhiều hơn bất kỳ ngành công nghiệp nào khác cho việc vận động hành lang, lại đang bị tụt lại phía sau (xem biểu đồ 2).
Một lý do là việc vận động hành lang đòi hỏi nhiều thứ hơn ngoài việc chi tiền cho chính quyền. Như một nhà vận động hành lang kỳ cựu lưu ý, “80% những gì các doanh nghiệp quan tâm nằm trong thẩm quyền của Quốc hội”. Trong khi đó, các nhà lập pháp đang ngày càng đề phòng giới kinh doanh hơn. Và không chỉ các nghị sĩ Dân chủ thiên tả đã chiếm cứ Đồi Capitol sau cuộc bầu cử giữa kỳ hồi tháng 11; mà giá thuốc cao đã khiến nhiều người dân Mỹ bình thường tức giận đến nỗi ngay cả các đồng minh Cộng hòa đáng tin cậy trước đây trong Quốc hội cũng không thể bảo vệ cho các công ty dược phẩm được nữa. Còn các công ty công nghệ giờ không nhận được sự ủng hộ từ cả hai phe. Đã qua rồi cái thời mà một người trung gian có quan hệ tốt có thể có một cuộc trao đổi kín đáo với một chủ tịch ủy ban nào đó trong Quốc hội và giúp làm cho vấn đề của khách hàng biến mất. Tony Fratto, một cựu quan chức cấp cao trong chính quyền của tổng thống George W. Bush, và hiện là cố vấn tại công ty Hamilton Place Strategies, nói rằng truyền thông xã hội khiến cho không còn vấn đề nào là “vấn đề yên ắng” nữa.
Ngược lại, việc tìm kiếm sự ủng hộ từ chính quyền được cho là thân thiện với giới doanh nghiệp của ông Trump cũng không phải là chuyện dễ dàng. Các nhà vận động hành lang chỉ ra bốn lý do chính.
Đầu tiên, tổng thống Trump là một “người ngoại đạo”. Trump không “mắc nợ” gì chúng tôi cả, một trong những nhà vận động hành lang hàng đầu của các công ty dược phẩm nói. Những người được ông bổ nhiệm cũng vậy. Ông Trump đã từ chối bổ nhiệm những người Cộng hòa giàu kinh nghiệm, những người không ủng hộ tư cách ứng cử của ông, theo lời một nhà vận động hành lang cấp cao ngành tài chính, người có khách hàng là một công ty ủng hộ Trump nhiệt tình. Kết quả là, chính quyền của ông đầy những quan chức mà ít người biết.
Đúng là nhiều người trong số họ thân thiện với doanh nghiệp, đặc biệt là nếu so với các quan chức thích kiểu chính phủ kềnh càng dưới thời Barack Obama. Nhưng, cơn đau đầu thứ hai của các nhà vận động hành lang là họ cởi mở nhưng đi kèm với đó là sự kém hiệu quả của bộ máy chính quyền Trump. Mọi người được thăng chức vì sự trung thành với Trump, chứ không phải vì năng lực của họ, điều khiến nhiều nhà kỹ trị của đảng Cộng hòa bất mãn. Hai năm sau khi nhiệm kỳ tổng thống của Trump bắt đầu, một số lượng chức vụ kỷ lục trong toàn bộ nhánh hành pháp vẫn chưa có người đảm nhiệm. Theo Thomas Donahue, người đứng đầu Phòng Thương mại, bạn không thể đưa mọi vấn đề lên Nhà Trắng. Thông thường, các nhà vận động hành lang phải cố gắng để giành được sự giúp đỡ của các quan chức khác. Một nhà vận động hành lang kỳ cựu đầu quân cho một công ty công nghệ lớn phải rất vất vả mới xác định được ai đang là người phụ trách vấn đề ông cần giải quyết và cách tiếp cận họ để xây dựng quan hệ. Ông nói rằng đôi khi cũng không biết được có ai đang phụ trách vấn đề đó hay không. James Connaughton, một quan chức cấp cao làm về vấn đề môi trường trong chính quyền George W. Bush, gọi việc ông Trump lật ngược các quy định về bảo vệ môi trường không phải là “bãi bỏ quy định” (deregulation) mà là “không có quy định nào cả” (non-regulation). Tình trạng vô chính phủ là điều không tốt cho giới kinh doanh.
Thứ ba, các doanh nghiệp có uy tín muốn thúc đẩy lợi ích hợp pháp của mình cũng lo lắng về việc bị mất hình ảnh nếu thể hiện quan hệ với bộ sậu của ông Trump, hay ủng hộ quan điểm của ông. Người quản lý chiến dịch tranh cử và luật sư riêng của Trump đã bị kết án tù. Bản thân vị tổng thống cũng đang bị điều tra vì cáo buộc vi phạm về vấn đề tài trợ cho chiến dịch. Một nhà vận động hành lang kỳ cựu sau chuyển sang làm người hoạt động tự do cho rằng “tất cả mọi thứ sẽ bị điều tra tại một thời điểm nào đó”. Bà muốn đảm bảo rằng tất cả các mối liên hệ của bà với chính phủ đều phải an toàn.
Trong khi đó, ý kiến của ông Trump nhiều khi không nhất thiết phản ánh lợi ích của các tập đoàn. Quan điểm chống môi trường của ông đã giúp ích cho một số công ty hay gây ô nhiễm, đặc biệt là trong ngành công nghiệp than mà ông ủng hộ, nhưng đồng thời nó cũng gây ra sự khó chịu cho các công ty lớn. Các nhà sản xuất xe hơi và các công ty sản xuất điện đều phản đối các quy tắc lỏng lẻo, có thể gây phản tác dụng. Một nhà vận động hành lang kỹ tính phải mất nhiều công sức mới tách biệt được các khách hàng cao cấp của mình với các công ty than nhỏ lẻ đang tìm cách hưởng lợi thông qua quan hệ với Cục Quản lý Môi trường. Một số hội đồng tư vấn doanh nghiệp làm việc cho chính quyền của ông Trump đã phải giải tán sau khi ông từ chối lên án những phần tử có quan điểm da trắng thượng đẳng. Như lời ông Fratto tóm tắt, nếu muốn lại gần tổng thống, bạn phải chấp nhận gánh vác gánh nặng của ông Trump.
Cuối cùng, câu chuyện của Nhà Trắng dưới thời Trump sẽ làm cho những người quan sát chính trị Nga thấy bối rối. Một nhà vận động hành lang cho một quỹ đầu tư cổ phần tư nhân hàng đầu cảnh báo rằng quyền lực ở Nhà Trắng có sự thay đổi rất nhanh chóng. Các công ty vận động hành lang nhỏ đã mọc lên như nấm sau mưa, như dưới thời bất kỳ vị tổng thống mới nào. Theo quan sát của một quan chức kỳ cựu của đảng Cộng hòa nay đã chuyển sang làm nghề vận động hành lang, thì những công ty này nói rằng họ có thể giúp khách hàng tiếp cận chính quyền nhưng họ thiếu thực chất. Trong đa phần trường hợp, chỉ một nhóm nhỏ các cố vấn thân cận nhất của Trump mới có ảnh với tổng thống. Người quan trọng nhất trong số họ là Jared Kushner, con rể Trump, người mà một nhà vận động hành lang mô tả là “người cuối cùng đưa tổng thống lên giường đi ngủ”. Ngay cả khi như vậy, nhiều khi ông Trump cũng khiến các trợ lý hàng đầu ngỡ ngàng với những dòng tweet bột phát. “Làm sao bạn có thể vận động hành lang Trump nếu không biết ruột gan ông ấy nghĩ gì?”, một nhà vận động hành lang ngành môi trường có nhiều kinh nghiệm dưới thời chính quyền Clinton phàn nàn.
Sự tiến hóa của các sinh vật đầm lầy
Các nhà vận động hành lang không phải là thiếu ý tưởng. Một số người sử dụng quảng cáo có mức độ chọn lọc cao nhằm tiếp cận tổng thống vì biết ông hay xem kênh Fox News hoặc đi nghỉ ở khu nghỉ dưỡng Mar-a-Lago của mình ở Florida, theo một tiết lộ gần đây của tạp chí Washingtonian. T-Mobile, một công ty viễn thông, gần đây thừa nhận đã chi 195.000 đô la tại khách sạn của ông Trump, gần Nhà Trắng, với các giám đốc điều hành được cho là mặc những chiếc áo sơ mi hồng sáng có in hình logo của hãng. Những người khác khuyên khách hàng tìm cách tạo ra công ăn việc làm và để cho tổng thống nhận công. Một nhà vận động hành lang cho chính ngành vận động hành lang thì cảnh báo rằng các công ty không được quá chỉ trích tổng thống, vì sợ ông sẽ tung ra một cơn bão tweet gây tàn phá. Nhưng, vị này nói, bạn cũng có thể khiến ông Trump để ý thông qua Snapchat hoặc Twitter. Để tiếp cận được tổng thống, bạn phải biến ông ấy thành người hùng trong câu chuyện của mình, một nhà vận động hành lang dày dạn kinh nghiệm thuộc phe Dân chủ nói.
Về phần mình, một số ông chủ đang tranh thủ tiếp cận cá nhân tổng thống bất chấp rủi ro tổn hại uy tín. “Trump muốn nghe trực tiếp từ các nhà lãnh đạo doanh nghiệp”, một cựu cố vấn của tổng thống nói, và người này gọi chính quyền của ông Trump là “chính quyền thân thiện với các CEO nhất từ trước đến nay”. Một quan chức của đảng Dân chủ đồng ý với ý kiến này, chỉ ra sự khác biệt giữa tuyên bố của ông Trump và ông Obama rằng “chúng tôi biết những gì là tốt đẹp nhất đối với người dân Mỹ”. Một thành viên Đảng Cộng hòa tại một trong những hội đồng CEO đã giải tán của ông Trump nhớ lại rằng các cuộc họp giữa các chính quyền trước đây với các ông chủ doanh nghiệp thường được tiến hành cho có, trong khi bây giờ, “họ dường như chú ý và tìm kiếm các ý kiến đóng góp từ các công ty”. Hồi cuối tháng 3 khi ông Trump phát biểu tại Hội nghị bàn tròn kinh doanh của các công ty lớn nhất nước Mỹ, Jeff Bezos, ông chủ của Amazon, đã tham gia lần đầu tiên mặc dù bị ông Trump chế giễu và gọi xéo là “Jeff Bozo” trên Twitter.
Vùng “đầm lầy” tại Washington vẫn chưa cạn nước như lời ông Trump cam kết trong chiến dịch tranh cử của mình. Anthony Scaramucci, một người trung thành với Trump từng phục vụ trong Nhà Trắng một thời gian ngắn, thừa nhận rằng theo một cách nào đó, vùng đầm lầy này “có phần lầy lội hơn” – một tình trạng mà ông đổ lỗi cho cả Đảng Dân chủ và Đảng Cộng hòa. Các “cố vấn chiến lược” không đăng ký bắt đầu thay thế cho những nhà vận động hành lang có đăng ký, những người có số lượng giảm từ 14.000 xuống còn 11.500 trong một thập niên qua trước khi ông Trump xuất hiện. Sheila Krumholz, người đứng đầu Trung tâm Chính trị Đáp ứng (CRP), một cơ quan giám sát độc lập theo dõi các xu hướng vận động hành lang, lo lắng về xu hướng những người môi giới ảnh hưởng “giao dịch dựa vào những người mà họ biết mà không phải là những điều mà họ biết”. Các quy định về công bố thông tin vẫn còn yếu và thực thi kém hiệu quả. Tình trạng mâu thuẫn đảng phái dâng cao trong Quốc hội khiến cho dự luật chống tham nhũng với phạm vi điều chỉnh rộng mà phe Dân chủ ở Hạ viện đề xuất, một đạo luật vốn được thông qua vào tháng 3 và tìm cách thắt chặt các quy định về vận động hành lang, ít có khả năng được Thượng viện do Đảng Cộng hòa kiểm soát thông qua.
Lầy lội hơn không nhất thiết có nghĩa là tốt hơn cho các công ty Mỹ. Mặc dù vậy, nó mang lại lợi ích cho các “loài đặc hữu” trong hệ sinh thái vận động hành lang, những loài thường phát triển mạnh trong tình trạng hỗn loạn. Haley Barbour, cựu thống đốc bang Mississippi, đồng thời là cựu chủ tịch Ủy ban Quốc gia Đảng Cộng hòa và là một trong những nhà vận động hành lang có ảnh hưởng nhất tại Washington, ca ngợi những nỗ lực cắt giảm thuế và bãi bỏ quy định của ông Trump. Mặc dù vậy, ông cũng cảnh báo rằng “cải cách tiếp theo có thể không tốt cho công ty của bạn, vì vậy bạn cần ai đó vận động cho lợi ích của bạn tại Nhà Trắng”. Một sinh vật đầm lầy thân thiện sẽ có mặt ở đó để giúp đỡ bạn.
